Μετά από δύο δεκαετίες στην εξουσία και περισσότερες από δώδεκα εκλογικές αναμετρήσεις, ο αυταρχικός ηγέτης της Τουρκίας Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ξέρει πώς να “παίζει” με το κοινό.
Σε ένα συνέδριο οδηγών ταξί στην Κωνσταντινούπολη, δεν μπορούσαν να τον χορτάσουν, γράφει το BBC. Ήλεγχε το πλήθος σαν μαέστρος ορχήστρας. Επευφημούσαν και χειροκροτούσαν – και αποδοκίμαζαν την αντιπολίτευση – κατά παραγγελία. Ο χώρος ήταν ένα παραθαλάσσιο συνεδριακό κέντρο στην Κωνσταντινούπολη, που χτίστηκε την εποχή που ήταν δήμαρχος της πόλης.
Η συγκέντρωση έφτασε στον απόγειο όταν ο Ερντογάν χρησιμοποίησε τη “ράμπια”, τον χαιρετισμό της Μουσουλμανικής Αδελφότητας, για να τους χαιρετίσει: “Ένα έθνος, μία σημαία, μία πατρίδα, ένα κράτος”. Μέχρι τότε, πολλοί ηλικιωμένοι οδηγοί ήταν όρθιοι, υψώνοντας γροθιές στον αέρα ή σηκώνοντας το ένα χέρι στον χαρακτηριστικό χαιρετισμό με τον αντίχειρα κλειστό.
Η Αϊσέ Οζντογάν, μια συντηρητικά ντυμένη γυναίκα με μαντίλα, είχε έρθει νωρίς με τον σύζυγό της οδηγό ταξί για να ακούσει κάθε λέξη του αρχηγού της. Ένα δεκανίκι ακουμπούσε στο κάθισμα δίπλα της. Παλεύει να περπατήσει αλλά δεν μπορούσε να μείνει μακριά. “Ο Ερντογάν είναι τα πάντα για μένα”, είπε με ένα πλατύ χαμόγελο. “Δεν μπορούσαμε να πάμε στα νοσοκομεία πριν, αλλά τώρα μπορούμε να κυκλοφορούμε εύκολα. Έχουμε μεταφορές. Έχουμε τα πάντα. Έχει βελτιώσει τους δρόμους. Έχει φτιάξει τζαμιά. Έχει αναπτύξει τη χώρα με τρένα υψηλής ταχύτητας και γραμμές του μετρό”.
Το εθνικιστικό μήνυμα του προέδρου απευθύνθηκε σε πολλούς στο πλήθος, συμπεριλαμβανομένου του Καντίρ, ηλικίας 58 ετών, ο οποίος οδηγεί μίνι λεωφορείο (βασική επιλογή μεταφοράς, πιο γρήγορη από λεωφορείο και απείρως πιο φτηνή από ταξί) εδώ και 40 χρόνια. “Αφού αγαπάμε την πατρίδα και το έθνος μας, βαδίζουμε σταθερά πίσω από τον πρόεδρο”.
“Είμαστε μαζί του σε κάθε βήμα”, είπε, “είτε ανεβαίνει είτε πέφτει η τιμή της πατάτας και των κρεμμυδιών. Ο αγαπητός μου πρόεδρος είναι η ελπίδα μας”.
Όταν οι Τούρκοι πήγαν στις κάλπες νωρίτερα αυτό το μήνα, δεν ψήφιζαν με το πορτοφόλι τους. Οι τιμές των τροφίμων εκτοξεύθηκαν. Ο πληθωρισμός βρίσκεται, κατά τα επίσημα μαγειρέματα, στο τιμωρητικό 43% (η κυβέρνηση σταμάτησε να προσμετρά αρκετά αγαθά από το καλάθι του πληθωρισμού με στόχο να βγαίνουν μικρότερα τα νούμερα).
Ωστόσο, ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν – ο οποίος ελέγχει την οικονομία και σχεδόν τα πάντα – βγήκε μπροστά με 49,5% των ψήφων. Αυτό μπέρδεψε τους αναλυτές και έδωσε ένα μάθημα εδώ – προσοχή στις δημοσκοπήσεις.
Μια διχασμένη χώρα
Ο αντίπαλος του Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, ο ηγέτης της κοσμικής αντιπολίτευσης, πήρε 44,9%. Έτσι, το εκλογικό σώμα σε αυτή την πολωμένη χώρα διχάστηκε – οι δύο πλευρές ήταν αμείλικτα αντίθετες, αλλά με διαφορά μόλις 4%.
Γιατί οι περισσότεροι ψηφοφόροι έχουν μείνει μαζί με τον Ερντογάν παρά την οικονομική κρίση και την αργή αντίδραση της κυβέρνησης στους καταστροφικούς δίδυμους σεισμούς τον Φεβρουάριο, που σκότωσαν τουλάχιστον 50.000 ανθρώπους;
“Πιστεύω ότι είναι ο απόλυτος πολιτικός από τεφλόν (όρος που σημαίνει ότι ένας πολιτκός είναι “χέλι” όσο αφορά την ικανότητά του να ξεφεύγει από το να λογοδοτήσει για λάθη του)”, λέει ο καθηγητής Σολί Οζέλ, ο οποίος δίνει διαλέξεις επί διεθνών σχέσεων στο Πανεπιστήμιο Καντίρ Χας της Κωνσταντινούπολης. “Έχει επίσης χαρισματική απήχηση στο κοινό. Δεν μπορείς να το αρνηθείς. Αποπνέει δύναμη. Αυτό είναι ένα πράγμα που δεν έχει ο Κιλιτσντάρογλου”.
Ο Κιλιτσντάρογλου, ο οποίος υποστηρίζεται από μια συμμαχία έξι κομμάτων της αντιπολίτευσης, συνήθιζε να αποπνέει ελπίδα και να υπόσχεται ελευθερία και δημοκρατία.
Αλλά μετά την απογοήτευσή του στον πρώτο γύρο, έκανε μια απότομη εθνικιστική στροφή. Τώρα υπάρχει λιγότερη ποσότητα του ευγενικού παππού και περισσότερη ποσότητα σκληροπυρηνικού εθνικισμού. “Είναι μια βουτιά προς τα κάτω”, σύμφωνα με έναν Τούρκο δημοσιογράφο.
“Ανακοινώνω εδώ ότι θα στείλω όλους τους πρόσφυγες πίσω στα σπίτια τους μόλις εκλεγώ πρόεδρος, τελεία”, είπε ο Κιλιτσντάρογλου σε πρόσφατη προεκλογική συγκέντρωση. Εννοούσε φυσικά μέσω συμφωνία με το καθεστώς Άσαντ, αλλά ο τρόπος που το είπε ήταν επί τη βάσει της λαϊκιστικής, εθνικιστικής ρητορικής Ερντογάν που έχει απήχηση στον κόσμο.
Όποιος κι αν είναι ο επόμενος πρόεδρος της Τουρκίας, ο εθνικισμός είναι ήδη νικητής εδώ. Οι ψηφοφόροι εξέλεξαν το πιο εθνικιστικό και συντηρητικό κοινοβούλιο από ποτέ, στο οποίο ο συνασπισμός του κυβερνώντος κόμματος AKΡ έχει διατηρήσει τον έλεγχο.
Για μερικούς νεαρούς ψηφοφόρους ο κύβος ήδη ερρίφθη. Καθισμένοι σε έναν κόκκινο καναπέ κάτω από μια σημαία με ουράνιο τόξο, η Ζεϊνέπ, 21 ετών, και ο Μερτ, 23 ετών, σερβίρουν ζεστό τούρκικο τσάι και ανησυχούν για το μέλλον. Και οι δύο σπουδάζουν ψυχολογία στο Πανεπιστήμιο του Βοσπόρου, μια σεβαστή έδρα μάθησης με ιστορία φοιτητικών διαδηλώσεων που έχουν πλέον κατασταλεί. Η φιλία τους ξεκίνησε στο LGBTQ κλαμπ του πανεπιστημίου, το οποίο έκτοτε έκλεισε. Οι παρελάσεις gay pride έχουν απαγορευτεί από το 2015.
Κατά τη διάρκεια της προεκλογικής εκστρατείας, ο πρόεδρος στοχεύει την κοινότητα. “Δεν βγαίνουν ΛΟΑΤΚΙ άτομα από αυτό το έθνος”, είπε σε μια συγκέντρωση στην πόλη της Σμύρνης, στην οποία είχε φέρει πούλμαν με κόσμο από όλη τη χώρα, απλώς και μόνο για να δείξει ότι οι υπερσυντηρητικοί είναι πολλοί στην πιο κοσμική πόλη της Τουρκίας. “Δεν αμαυρώνουμε τη δομή της οικογένειάς μας. Σταθείτε όρθιοι σαν άντρες, οι οικογένειές μας είναι έτσι”.
Η κοινότητα βρίσκεται τώρα σε αυξανόμενο κίνδυνο, σύμφωνα με τον Μερτ, ο οποίος έχει σκούρα μαλλιά και φορά σκουλαρίκια.
“Ο ίδιος ο Ερντογάν, σε κάθε ομιλία, σε κάθε εκδήλωση που πραγματοποιεί, έχει αρχίσει να μας παρουσιάζει ως στόχους”, είπε. “Μέρα με τη μέρα το κράτος μας βγάζει εχθρό”.
Ένας νέος τουρκικός αιώνας
“Αυτό που λέει η κυβέρνηση έχει αντίκτυπο στους ανθρώπους. Το βλέπεις να αντανακλάται στους πιο κοντινούς σου ανθρώπους, ακόμα και στην οικογένειά σου. Αν συνεχιστεί αυτό, τότε τι θα γίνει μετά; Καταλήγουμε να ζούμε πάντα σε εγρήγορση, πάντα σε ένταση, πάντα με φόβο”, είπε.
Η Ζεϊνέπ – που έχει τατουάζ – εξακολουθεί να ελπίζει σε μια νέα εποχή, αλλά ξέρει ότι μπορεί να μην έρθει. “Είμαι 21 ετών και είναι εδώ 20 χρόνια”, είπε.
“Θέλω αλλαγή και αν δεν τη δω, θα στεναχωρηθώ και θα φοβηθώ. Θα μας επιτεθούν περισσότερο, θα καταπατήσουν τα δικαιώματά μας περισσότερο. Θα απαγορεύσουν πολλά άλλα πράγματα, νομίζω. Αλλά και πάλι θα κάνουμε κάτι, εμείς και πάλι θα παλέψουμε”.
Οι ψηφοφόροι προσέρχονται στις κάλπες με τη χώρα τους σε σημείο καμπής. Έχουν περάσει σχεδόν 100 χρόνια από τότε που η Τουρκία ιδρύθηκε από τον Μουσταφά Κεμάλ ως κοσμική δημοκρατία. Ο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν υπόσχεται έναν νέο “τουρκικό αιώνα” εάν επανεκλεγεί. Οι υποστηρικτές του λένε ότι θα προσφέρει περισσότερη ανάπτυξη και μια ισχυρότερη Τουρκία. Οι επικριτές του λένε ότι θα φέρει λιγότερο Ατατούρκ, περισσότερο εξισλαμισμός και ένα πιο σκοτεινό μέλλον.