Του Κώστα Ράπτη
Για τα ελληνικά μέσα ενημέρωσης πρωτεύον αντικείμενο ενδιαφέροντος αποτελεί ευλόγως η προσπάθεια απεγκλωβισμού των ομογενών, απομεινάρι μιας άλλοτε ανθηρής ομογένειας με μακρά ιστορία, οι οποίοι βίωσαν τη βία και τον τρόμο. Όμως οι βίαιες συγκρούσεις που ξέσπασαν στις 15 Απριλίου στο Σουδάν, με πρωταγωνιστές αφενός τον επικεφαλής του στρατού και de facto ηγέτη της χώρας, στρατηγό Άμπντελ Φάταχ αλ Μπουρχάν, και αφετέρου τον μέχρι πρότινος σύμμαχό του Μοχάμαντ Χαμντάν Ντάγκαλο (ή Χεμέντι), αρχηγό της παραστρατιωτικής “Δύναμης Ταχείας Επέμβασης”, δικαίως συγκεντρώνουν το διεθνές ενδιαφέρον, καθώς αφορούν ένα κρίσιμο γεωπολιτικό “σταυροδρόμι”.
Χώρα-γέφυρα
Τη σημασία του Σουδάν αναδεικνύει και μόνο η ανάγνωση του χάρτη. Πρόκειται για μια χώρα-γέφυρα ανάμεσα στον αραβικό κόσμο και τη Μαύρη Αφρική, η οποία ελέγχει τον άνω ρου του Νείλου, γειτνιάζει με δύο δημογραφικούς γίγαντες τους οποίους θα μπορούσε να αποσταθεροποιήσει, ήτοι την Αίγυπτο και την Αιθιοπία, αγγίζει την περιοχή του Σαχέλ, όπου η γαλλική παρουσία δίνει μάχη οπισθοφυλακής και βρίσκει καταφύγιο η ισλαμιστική τρομοκρατία, ενώ αντικρίζει, λόγω της εξόδου του στην Ερυθρά Θάλασσα, την Αραβική Χερσόνησο, παίζοντας τον δικό του ρόλο στην ασφάλεια μιας από τις κρισιμότερες παγκοσμίως θαλάσσιες οδούς.
Μεγαλύτερη σε έκταση χώρα της Αφρικής μέχρι τον διαμελισμό του το 2011 και την ανεξαρτητοποίηση του Νότιου Σουδάν κατόπιν πολυετούς πολέμου, το Σουδάν, που άλλοτε αποτελούσε αγγλο-αιγυπτιακή κτήση, απέκτησε την ανεξαρτησία του το 1956, τελώντας σχεδόν αδιαλείπτως υπό την κηδεμονία του στρατού. Σταθμό στην ιστορία του αποτέλεσε το πραξικόπημα του 1989, το οποίο έφερε στην εξουσία για τα επόμενα τριάντα χρόνια τον στρατηγό Ομάρ αλ Μπασίρ, ο οποίος σύναψε συμμαχία με ισλαμιστικές δυνάμεις (εξού και βρέθηκε για ένα διάστημα να προσφέρει καταφύγιο στον Οσάμα μπιν Λάντεν, με τις ΗΠΑ να πραγματοποιούν αεροπορική επιδρομή το 1998), ενώ σε βάρος του ασκήθηκε δίωξη από το Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο για τις σφαγές στο Νταρφούρ, στα δυτικά της χώρας.
Χώρος εξαγωγής αντιπαραθέσεων
Την περιπλοκότητα των εσωτερικών ισορροπιών του Σουδάν αναδεικνύει η πολυφυλετική του οργάνωση, η ασυμμετρία ανάμεσα στην πρωτεύουσα Χαρτούμ και την ύπαιθρο, ο ισχυρός ρόλος του στρατού στον έλεγχο της οικονομίας, καθώς και οι συχνές συγκρούσεις νομάδων κτηνοτρόφων και γεωργών για τον έλεγχο της γης σε περιβάλλον κλιματικής μεταβολής. Διεθνώς, το Σουδάν προσελκύει το ενδιαφέρον όχι μόνο λόγω της γεωγραφικής του θέσης, αλλά και του φυσικού του πλούτου: ο Νείλος καθιστά τη χώρα βασικό προμηθευτή του αραβικού κόσμου σε αγροτικά προϊόντα, ενώ το πλούσιο υπέδαφος επιτρέπει μεταξύ άλλων την εξόρυξη πετρελαίου και χρυσού. Έκδηλο είναι τα τελευταία χρόνια το ενδιαφέρον της Κίνας, η οποία αποτελεί κορυφαίο εμπορικό, επενδυτικό, αλλά και πολιτικό εταίρο του Χαρτούμ.
Για μεγάλο διάστημα οι δυνάμεις της Μέσης Ανατολής μεταχειρίζονταν το Σουδάν ως χώρο εξαγωγής των αντιπαραθέσεών τους, λ.χ. της Σαουδικής Αραβίας και των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων με τον “άξονα” Τουρκίας-Κατάρ. Μία από τις τελευταίες πρωτοβουλίες του Μπασίρ ήταν το 2018 η συμφωνία ενοικίασης στην Τουρκία για 99 χρόνια της νήσου Σουακίν στην Ερυθρά Θάλασσα με στόχο τη δημιουργία στρατιωτικής βάσης. Η κίνηση αυτή σήμανε συναγερμό στο Ριάντ και επέσπευσε την απώλεια των διεθνών στηριγμάτων του στρατηγού.
Ούτως ή άλλως το εσωτερικό μέτωπο γνώριζε αναβρασμό. To πολύμηνο κύμα διαδηλώσεων και πολιτικής ανυπακοής που ξέσπασε λόγω της αύξησης του κόστους διαβίωσης τον Δεκέμβριο του 2018, με πρωταγωνιστή το μέτωπο 17 συνδικαλιστικών οργανώσεων, ανέδειξε, παρά την κήρυξη στρατιωτικού νόμου, τη σαθρότητα της εξουσίας, με αποτέλεσμα την ανατροπή του Μπασίρ τον Απρίλιο του 2019 από τον ίδιο τον στρατό, προκειμένου να διασωθούν τα θεμελιώδη του καθεστώτος.
Η δύσκολη μετάβαση
Ακολούθησε μια άβολη συγκατοίκηση ανάμεσα στο Μεταβατικό Στρατιωτικό Συμβούλιο και το πολιτικό μέτωπο των Δυνάμεων Ελευθερίας και Αλλαγής, που τον Αύγουστο του 2019 κλήθηκε να σχηματίσει κυβέρνηση, υπό τον οικονομολόγο Αμπντάλα Χάμντοκ, ενώ μια νέα συνταγματική διακήρυξη ανέθετε τη συλλογική ηγεσία του κράτους στο πολιτικο-στρατιωτικό Κυρίαρχο Συμβούλιο υπό τον Μπουρχάν.
Η κυβέρνηση Χάμντοκ απευθύνθηκε στο ΔΝΤ και την Παγκόσμια Τράπεζα και στηρίχθηκε στην οικονομική ενίσχυση των μοναρχιών του Κόλπου. Έμελλε, ωστόσο, να αποπεμφθεί (προσωρινά το φθινόπωρο του 2021 και οριστικά τον επόμενο Ιανουάριο) έπειτα από νέο πραξικόπημα του Μπουρχάν, ο οποίος παρέπεμψε τις εξελίξεις στο τέλος μιας διαρκώς παρατεινόμενης “μεταβατικής περιόδου”. Τα μέτρα φιλελευθεροποίησης της οικονομίας που θα συμβάδιζαν με την απομείωση της ισχύος του στρατού έφεραν την αναμενόμενη αντισυσπείρωση.
Οι περιφερειακοί δρώντες επιδιώκουν συμβιβασμό
Στο έδαφος της ήττας των δημοκρατικών δυνάμεων, που αντλούσαν τη δύναμή τους αποκλειστικά από τα μεγάλα αστικά κέντρα, σήμανε η ώρα της σύγκρουσης για τη “λεία” μεταξύ των έως τότε συνεταίρων. Η “Δύναμη Ταχείας Επέμβασης” (μετεξέλιξη των ενόπλων “Τζαντζαουίντ” που έδρασαν στο Νταρφούρ) υπήρξε ένας παραστρατιωτικός βραχίονας του καθεστώτος Μπασίρ, που με ηγέτη τον πληβειακής καταγωγής Ντάγκαλο μετεξελίχθηκε σε μια ιδιόμορφη “αυτοκρατορία”, η οποία ήλεγχε την παραγωγή χρυσού, συνομιλούσε με διεθνείς παίκτες και αξιοποιούνταν άλλοτε από τον στρατηγό Χάφταρ στη δυτική Λιβύη και άλλοτε από τους Σαουδάραβες στον πόλεμο της Υεμένης. Αλλά ο ιδιόμορφος δυϊσμός της εξουσίας δεν θα μπορούσε να διαρκέσει επί μακρόν – και ο Ντάγκαλο εξαπέλυσε επίθεση εν όψει της προβλεπόμενης ενσωμάτωσης των δυνάμεών του στον τακτικό στρατό.
Τα δυτικά μέσα ενημέρωσης κάνουν λόγο για προηγούμενη συνεργασία του Ντάγκαλο με τη ρωσική μισθοφορική εταιρεία Wagner, χρωματίζοντας την αντιπαράθεση κατά τρόπο που θα δικαιολογούσε δυνητικά μια δυτική επέμβαση. Η αλήθεια, ωστόσο, είναι ότι και οι δύο πλευρές στο Σουδάν έχουν κατά καιρούς “φλερτάρει” με κάθε δυνατό παίκτη. Για τις ΗΠΑ κύριο μέλημα στο πρόσφατο παρελθόν αποτελούσε η προσέλκυση του Χαρτούμ στις Συμφωνίες του Αβραάμ για εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ. Όμως το γεγονός ότι οι αραβικές μοναρχίες εμφανίζονται το τελευταίο διάστημα όλο και λιγότερο ευθυγραμμισμένες με την Ουάσινγκτον αλλάζει τους όρους της εξίσωσης.
Εξού και οι περιφερειακοί δρώντες (Αίγυπτος, Σαουδική Αραβία, ΗΑΕ) κινούνται κατευναστικά, εκπονώντας, με τις ευλογίες και της Ρωσίας και της Κίνας, ειρηνευτικές πρωτοβουλίες σε συντονισμό με την Αφρικανική Ένωση. Η τελευταία συμφωνία κατάπαυσης του πυρός που προέκυψε την Τετάρτη σε μεγάλο βαθμό υλοποιείται. Ο κίνδυνος διεθνοποίησης και ριζοσπαστικοποίησης της σύγκρουσης μοιάζει προς το παρόν να έχει αποσοβηθεί.