Του Κώστα Ράπτη
Η ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση βαδίζει σταθερά προς την περιφερειακή της εξάπλωση, αν κρίνουμε από δύο κρίσιμες εξελίξεις των τελευταίων 24ώρων, ήτοι τη στοχοποίηση δύο συστοιχιών του αντιπυραυλικού συστήματος Iron Dοme του Ισραήλ και την επίθεση των ανταρτών Χούθι της Υεμένης σε ακόμη δύο πλοία στην Ερυθρά Θάλασσα. Και στις δύο περιπτώσεις, ο εξελιγμένος οπλισμός που χρησιμοποιήθηκε ήταν ιρανικής προέλευσης.
Και μολονότι τυχόν κλιμάκωση των συγκρούσεων Λιβάνου-Ισραήλ προεξοφλείται ιδιαίτερα αιματηρή, είναι στο δεύτερο μέτωπο, αυτό της Υεμένης, στο οποίο κατεξοχήν στρέφεται η διεθνής προσοχή, μετά και τις αποφάσεις των μεγαλύτερων ναυτιλιακών εταιρειών και της BP να αποφεύγουν στο εξής την Ερυθρά Θάλασσα – με οικονομικές επιπτώσεις που δε θα αργήσουν να φανούν.
Ο υπουργός Άμυνας των ΗΠΑ Λόιντ Όστιν ανακοίνωσε τη συγκρότηση ναυτικής αποστολής από 10 κράτη (άπαντα μέλη του ΝΑΤΟ, πλην Μπαχρέιν και Σεϋχελλών) για την εξασφάλιση της ελεύθερης ναυσιπλοϊας στην Ερυθρά Θάλασσα. Μένει να φανεί όμως τι επιχειρησιακές πρωτοβουλίες θα υπάρξουν, σε ένα τοπίο όπου η ασύμμετρη σύγκρουση κινδυνεύει να πλήξει το κύρος της Αμερικής ως θαλασσοκράτειρας. Μένει επίσης να φανεί πώς θα κινηθεί η Σαουδική Αραβία η οποία βρισκόταν στα πρόθυρα σύναψης συμφωνίας ειρήνης με την Υεμένη και πώς η Κίνα, όταν διακυβεύεται το εξωτερικό της εμπόριο (ο Πούτιν πάντως πρόλαβε να τοποθετηθεί υποστηρίζοντας ότι οι εξελίξεις αναδεικνύουν την αξιοπιστία της θαλάσσιας οδού της Αρκτικής για την οποία έχει μεγάλα σχέδια η χώρα του).
Όλα αυτά πάντως χρεώνονται ως αποτυχία στο Περιφερειακό Πρόγραμμα για την Ασφάλεια της Ναυσιπλοΐας στην Ερυθρά Θάλασσα, γνωστότερο ως Red Sea Project, το οποίο συγκροτήθηκε μόλις το 2020 (κατά το πρότυπο του Αρκτικού Συμβουλίου), με τη φιλοδοξία μάλιστα να δώσει αποκλειστικό λόγο για τα της περιοχής στις παράκτιες χώρες.
Οι ενδιαφερόμενοι για την Ερυθρά Θάλασσα είναι ουκ ολίγοι – και δεν περιορίζονται στις “παραδοσιακές” δυνάμεις. Λ.χ. η Κίνα διατηρεί την μοναδική παγκοσμίως στρατιωτική της βάση εκτός συνόρων, με περίπου 200 πεζοναύτες, στο Τζιμπουτί, στα στενά του Μπαμπ ελ Μαντέμπ, επικαλούμενη την ανάγκη καταπολέμησης της πειρατείας. Παραδόξως, το Τζιμπουτί φιλοξενεί επίσης αμερικανικές και γαλλικές δυνάμεις. Η δε στρατηγικής σημασίας νήσος του Σουακίν, στα ανοικτά του Σουδάν, είχε κινήσει το ενδιαφέρον της Τουρκίας, η οποία, πριν από την ανατροπή του Σουδανού ηγέτη Ομάρ αλ Μπασίρ, διαπραγματευόταν την πολυετή ενοικίασή της (την οποία έκτοτε φέρεται να επιδιώκει η Ρωσία).
Ποιοι είναι οι Χούθι
Αλλά ποιοι είναι οι παράτολμοι αυτοί αντάρτες που παρεμβάλλονται τόσο αποφασιστικά στην ισραηλινο-παλαιστινιακή σύγκρουση;
Η ονομασία “Χούθι” είναι ανακριβής. Περιγράφει με το επώνυμο της ηγετικής ευρύτερης οικογένειας την οργάνωση η οποία αυτοαποκαλείται “Ανσαρουλλάχ” (Υπερασπιστές του Θεού). Πρόκειται για την πολιτική έκφραση των Ζαϊδιτών του ορεινού ακρότατου Βορρά της Υεμένης, οι οποίοι ριζοσπαστικοποιήθηκαν μετά τη δολοφονία του ηγέτη τους το 2004. Ο Ζαϊδισμός, που παραδοσιακά κυριαρχεί στην περιοχή, αποτελεί μία εκδοχή Σιιτικού Ισλάμ (διακριτή πάντως από τον Δωδεκαδικό Σιιτισμό του Ιράν), όχι πολύ απομακρυσμένη από τον Σουνιτισμό, η οποία διακρίνεται κυρίως από την προβολή της εξέγερσης στην άνομη εξουσία ως θρησκευτικού καθήκοντος.
Σε κάθε περίπτωση, η Υεμένη υπήρξε πάντοτε μια περιοχή με εμπειροπόλεμους και ατίθασους κατοίκους τους οποίους διαχρονικά οι εξωτερικές δυνάμεις δυσκολεύθηκαν να αντιμετωπίσουν.
Η ετυμολογία παραπλανεί – και η χώρα που το όνομά της την θέλει “ευτυχή” (γιαμανί), όπως την ήξερε και η αρχαιότητα ως Ευδαίμονα Αραβία (Felix Arabia), έχει μακρά ιστορία πολέμων και ανταρσιών.
Ως το μοναδικό μέρος της Αραβικής Χερσονήσου το οποίο διαθέτει υψηλά όρη και επαρκείς βροχοπτώσεις, ώστε να ευνοείται η ανθρώπινη κατοίκηση και η γεωργία, η Υεμένη διαχρονικά αποτελούσε εστία πληθυσμιακής συγκέντρωσης και, πολύ χαρακτηριστικά, οι αριθμός των κατοίκων της σχεδόν ισούται με αυτόν της Σαουδικής Αραβίας. Ωστόσο, τα 32 εκατομμύρια των Υεμενιτών, σε ποσοστό 46% κάτω των 15 ετών, ζουν στη φτωχότερη από όλες τις χώρες του αραβικού κόσμου. Οι πολύτιμοι υδρογονάνθρακες σχεδόν απουσιάζουν, ενώ η Υεμένη αποτελεί τα τελευταία χρόνια πεδίο αιματηρών καταστροφών.
Η Οθωμανική Αυτοκρατορία μετά βίας κρατούσε υπό τον έλεγχό της το βόρειο τμήμα της Υεμένης, που τον 20ό αιώνα μετετράπη σε ανεξάρτητο βασίλειο. Στα νότια, πάλι, οι Βρετανοί κρατούσαν τον (κρίσιμης σημασίας για την πρόσβαση στην Ινδία) λιμένα του Άντεν και είχαν θέσει υπό την προστασία τους τα μικρά εμιράτα που το περιέβαλλαν.
Το 1962 η ανατροπή της μοναρχίας στη Βόρεια Υεμένη βύθισε τη χώρα στον εμφύλιο πόλεμο, ή μάλλον σε έναν πόλεμο δι’ αντιπροσώπου μεταξύ της Σαουδικής Αραβίας και της Αιγύπτου του Νάσερ, η οποία είχε ενεργό εμπλοκή. Το 1967 η Νότια Υεμένη ανακήρυξε την ανεξαρτησία της και μάλιστα ανακηρύχθηκε σε Λαϊκή Δημοκρατία σοβιετικού τύπου, τη μόνη σε όλο τον αραβικό κόσμο. Βόρεια και Νότια Υεμένη ενοποιήθηκαν το 1990, με τη λήξη του Ψυχρού Πολέμου, χωρίς να λείψουν έκτοτε τα αποσχιστικά κινήματα. Την προεδρία της χώρας κράτησε ο Αλί Αμπντουλάχ Σάλεχ, που κυβερνούσε τον Βορρά από το 1978.
Η “Αραβική Άνοιξη” του 2011 είδε τεράστιες διαδηλώσεις (με πρωταγωνιστή τη φοιτητική νεολαία) να αμφισβητούν τον Σάλεχ, ο οποίος κατέφυγε στη Σαουδική Αραβία για νοσηλεία μετά από απόπειρα δολοφονίας του, παραδίδοντας την εξουσία στον αντιπρόεδρο Χάντι. Η κατάσταση εξετράπη σε εμφύλια σύγκρουση, με τους Χούθι να πορεύονται στην πρωτεύουσα Σανάα και να καταλαμβάνουν την εξουσία στα τέλη του 2014, συνεργαζόμενοι με τον τακτικό στρατό, ενώ ο Χάντι μετακινήθηκε στο Άντεν και ζήτησε τη βοήθεια των αραβικών μοναρχιών.
Από το 2015 και για τα επόμενα επτά χρόνια Σαουδική Αραβία και Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα (αρχικά σε συνεργασία και κατόπιν κινούμενες ανταγωνιστικά) εξαπέλυσαν, με τη στήριξη ΗΠΑ και Γαλλίας, πόλεμο και ναυτικό αποκλεισμό κατά της Υεμένης, με αποτέλεσμα τη λιμοκτονία εκατοντάδων χιλιάδων ανθρώπων. Όμως οι Χούθι κατάφεραν να μεταφέρουν τις συγκρούσεις εντός του σαουδαραβικού εδάφους και εντέλει συγκατατέθηκαν στην κατάπαυση του πυρός.
Η κατάσταση που διαμορφώνεται αυτή τη στιγμή θέλει τους Χούθι να κατέχουν την πρωτεύουσα και το μεγαλύτερο μέρος του Βορρά, ενώ η υπό την προστασία του Ριάντ πρώην κυβέρνηση Χάντι ελέγχει κυρίως περιφερειακές και αραιοκατοικημένες περιοχές. Μεγαλύτερη πρόκληση για αμφοτέρους αποτελεί το αποσχιστικό κίνημα του Νότου, το οποίο με τη στήριξη των Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων κατέλαβε το Άντεν και άλλα λιμάνια. Εφόσον ο στόχος αυτός επετεύχθη, τα Εμιράτα που αποτελούν κυρίως ναυτική και όχι χερσαία δύναμη, διέκοψαν τη συνεργασία τους με τη Σαουδική Αραβία και τους εκλεκτούς της.
Μέγα έπαθλο αποτελεί η υεμενική νήσος Σοκότρα, σε στρατηγική τοποθεσία στα ανοιχτά της Αραβικής Θάλασσας, όπου έχει δημιουργηθεί ναυτική βάση των Εμιράτων. Σύμφωνα με κάποιες πληροφορίες μάλιστα η βάση αυτή χρησιμοποιείται διακριτικά και από το Ισραήλ.