Οι πρόσφατες αναφορές του Πάνου Σκουρλέτη περί «στημένου μηχανισμού» τρολ του ΣΥΡΙΖΑ στα social media που λειτουργούσαν γύρω από τον Αλέξη Τσίπρα άναψαν νέες φωτιές στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το οποίο βρίσκεται σε περιδίνηση μετά την εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη. Η απάντηση του αναπληρωτή γραμματέα του ΣΥΡΙΖΑ Γιώργου Βασιλειάδη ότι πρόκειται περί «ανοησιών» που προσβάλλουν το κόμμα δεν έχει πείσει όσους γνωρίζουν την πραγματικότητα των μέσων κοινωνικής δικτύωσης. Οπως επιβεβαιώνει το ρεπορτάζ των «ΝΕΩΝ», ο μηχανισμός αυτός υπάρχει, καλά κρατεί και σήμερα υποστηρίζει τη νέα ηγεσία.
Πρόκειται για περίπου 20 ανώνυμους και ψευδώνυμους λογαριασμούς με πολύ έντονη δραστηριότητα στο Χ (πρώην Twitter), σε βαθμό που αναρωτιέται κανείς αν οι άνθρωποι πίσω από αυτούς κοιμούνται ποτέ. Οπως αποδεικνύει η συχνότητα των αναρτήσεων, που σε κάποιες περιπτώσεις ξεπερνούν τις 150 την ημέρα, είναι ηλίου φαεινότερον πως πρόκειται για άτομα που έχουν αναλάβει την αποστολή αυτή κατ’ επάγγελμα. Επιπλέον, μια ιστοσελίδα με ιδιαιτέρως ενεργό λογαριασμό στο Χ φέρεται να λειτουργεί ως η επίσημη φωνή των τρολ, δημοσιεύοντας την ουσία των αναρτήσεών τους υπό τη μορφή διαδικτυακών άρθρων.
«Ο ρόλος του μηχανισμού αυτού είναι να κάνει σκληρή προπαγάνδα, να δημιουργεί γεγονότα, να παράγει «ειδήσεις» οι οποίες δημιουργούν αμφιβολίες και εντυπώσεις για πρόσωπα και συμβάντα» σημειώνει μιλώντας στα «ΝΕΑ» ο Ηλίας Τσαουσάκης, πολιτικός επιστήμονας, σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας. «Πρόκειται για τυπική, παραδοσιακή προπαγάνδα, η οποία όμως διεξάγεται με νέα μέσα, τα οποία έχουν μεγαλύτερη διασπορά και έτσι το μήνυμα πηγαίνει όλο και πιο μακριά. Ο στόχος δεν είναι να πείσει ότι αυτό που λέει είναι αλήθεια, αλλά να δημιουργήσει αμφιβολίες» συνεχίζει.
Oι επικεφαλής και ο συντονιστής
Οπως σημείωσε στο «Στίγμα» ο Γιώργος Παπαχρήστος («ΤΑ ΝΕΑ», 27/10), επικεφαλής αυτών των ομάδων είχαν αναλάβει ένας γνωστός ηθοποιός και ένας δικηγόρος, αμφότεροι συνομιλητές του Αλέξη Τσίπρα, ενώ η πληρωμή των τρολ φέρεται να γινόταν από εταιρεία με έδρα την Κύπρο.
Ο ρόλος του Παύλου Πολάκη σε αυτό το οικοσύστημα δεν είναι σαφής, όμως δεν είναι λίγα τα στοιχεία που οδηγούν σε αυτόν. Ο βουλευτής Χανίων σε μεγάλο βαθμό έχει οικοδομήσει την πολιτική του παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Αναδημοσιεύει και συνομιλεί με τα «προεδρικά» τρολ του ΣΥΡΙΖΑ στο Χ, ενώ τα τρολ πολλές φορές αναδημοσιεύουν τις αναρτήσεις του και αναλαμβάνουν την υπεράσπισή του όταν δέχεται επιθέσεις. Εκτός από συντονιστής των τομεαρχών του ΣΥΡΙΖΑ, ο Παύλος Πολάκης φέρεται, λοιπόν, να έχει και κάποιον ρόλο στον συντονισμό των διαδικτυακών τρολ.
Είναι, όμως, αποτελεσματικός αυτός ο μηχανισμός; «Αυτή η προπαγάνδα μάλλον δεν είναι αποτελεσματική, αλλά είναι επικίνδυνη, καθώς σπιλώνει ανθρώπους και την υπόληψή τους, ενώ οι γκρίζες ζώνες παραμένουν – όπως έλεγε και ο Γκέμπελς «πες, πες, κάτι θα μείνει»» τονίζει ο Ηλίας Τσαουσάκης.
Επιπλέον, όπως υπογραμμίζει, για κάτι που αφορά ειδικά τον ΣΥΡΙΖΑ, ούτε καν για ελληνική ιδιαιτερότητα. «Το φαινόμενο εντοπίζεται οριζόντια, σε όλο το πολιτικό φάσμα, ενώ υπάρχουν παραδείγματα παρόμοιων στρατών σε πολλές χώρες – είναι εισαγόμενο το προϊόν. Τέτοιους μηχανισμούς είδαμε να στρέφονται κατά του πρίγκιπα Χάρι και της Μέγκαν Μαρκλ, ενώ ακόμα πιο εξελιγμένη μορφή διαδικτυακής προπαγάνδας έκανε η Cambridge Analytica στην καμπάνια του Ντόναλντ Τραμπ στις εκλογές του 2016».
Ενας μηχανισμός-Φρανκενστάιν
«Ο μηχανισμός των τρολ στοχοποιεί τους πάντες και τα πάντα και σήμερα στρέφεται και κατά του κόμματος που τον δημιούργησε – είναι σαν τον Φρανκενστάιν, δεν ελέγχεται εύκολα και μπορεί εντέλει να «δαγκώσει» και τους δημιουργούς του. Υπήρχε μια γενικευμένη ανοχή σε αυτούς τους μηχανισμούς στον ΣΥΡΙΖΑ – όλοι ήξεραν πως υπήρχαν και απλώς έκαναν πως δεν καταλάβαιναν» επισημαίνει ο πολιτικός επιστήμονας.
Κατά την εσωκομματική προεκλογική περίοδο, τα τρολ ανέλαβαν σημαντικό ρόλο στην υποστήριξη της υποψηφιότητας Κασσελάκη και έστρεψαν τα βέλη τους κατά της Εφης Αχτσιόγλου και του Ευκλείδη Τσακαλώτου.
Ο νέος πρόεδρος του ΣΥΡΙΖΑ επέλεξε να κάνει την προεκλογική του εκστρατεία για την ηγεσία κατεξοχήν με χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης, στοιχείο που σήμαινε ότι στηρίχτηκε ιδιαίτερα σε όσους λογαριασμούς μπορούσαν με την υπερδραστηριοποίησή τους να λειτουργήσουν ως δυνητικοί «πολλαπλασιαστές». Κοντολογίς, υπήρχε ανάγκη για τρολ που αφενός θα έκαναν γνωστό έναν υποψήφιο ο οποίος ήταν παντελώς άγνωστος μέχρι περίπου τη στιγμή που μπήκε στην κούρσα ηγεσίας του ΣΥΡΙΖΑ, αφετέρου θα «χτυπούσαν» τους αντιπάλους του.
Η «στοχοποίηση» των αντιπάλων
Πλευρά της όλης συνθήκης η συστηματική «στοχοποίηση» των αντιπάλων του Στέφανου Κασσελάκη και ιδίως της Εφης Αχτσιόγλου. Μάλιστα, ήταν τόσο έντονη η παραφιλολογία περί υπονόμευσης του Αλέξη Τσίπρα από την Αχτσιόγλου και στελέχη που πρόσκεινται σε αυτήν, που η πρώην υπουργός Εργασίας αναγκάστηκε να κάνει μια ιδιαίτερα φορτισμένη δήλωση: «Ομως, σήμερα είμαι υποχρεωμένη να απαντήσω, διότι οι συκοφαντικές επιθέσεις εναντίον μου διαποτίζουν το εσωτερικό της παράταξης που υπηρετώ. […] Εδώ και λίγο καιρό εκτοξεύονται συστηματικά και συντονισμένα από μιντιακά και socialmediaκά κέντρα άθλιες συκοφαντίες που εμφανίζουν εμένα και στελέχη που στέκονται στο πλευρό μου ως υπονομευτές του Αλέξη Τσίπρα. Εχω διαβάσει τα πάντα: αδιανόητα σενάρια επιστημονικής φαντασίας διανθισμένα με απαξιωτικούς χαρακτηρισμούς, υβριστικά επίθετα, ακόμα και κραυγές για προδότες». Θα είναι αυτή η στοχοποίηση της Εφης Αχτσιόγλου που θα οδηγήσει και τον Νίκο Φίλη να κάνει τη δήλωση περί «σκοτεινού Διαδικτύου».
Η ολοκλήρωση της διαδικασίας εκλογής του νέου προέδρου δεν σήμαινε και το τέλος της διαδικτυακής πολεμικής. Αντιθέτως, αυτή εντάθηκε, ιδίως από τη στιγμή που άρχισαν στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ να διατυπώνουν επιφυλάξεις για τις θέσεις που έπαιρνε ο νέος πρόεδρος και για το νέο ύφος άσκησης της ηγεσίας που έφερνε.
Καθώς ιστορικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ, όπως ο Πάνος Σκουρλέτης, ο Νίκος Φίλης και ο Δημήτρης Βίτσας, επέλεξαν να βγουν δημόσια και να ασκήσουν σκληρή κριτική για τη νέα ηγεσία, βρέθηκαν στο στόχαστρο των τρολ, σε ένα κύμα διαδικτυακών επιθέσεων που φάνηκε να λειτουργούν ως προάγγελοι της παραπομπής με το ερώτημα της διαγραφής για τα συγκεκριμένα στελέχη. Επιπλέον, δεν έχουν λείψει αρνητικές αναφορές προς τον Ευκλείδη Τσακαλώτο και τον πρώην Πρόεδρο της Βουλής Νίκο Βούτση, οι οποίες συμβάλλουν στο εμφυλιακό κλίμα που έχει διαμορφωθεί εντός και εκτός Διαδικτύου.
Από την «αντιπληροφόρηση» στο τοξικό τρολάρισμα
Η σχέση του ΣΥΡΙΖΑ με τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κρατάει αρκετά χρόνια. Ηδη από την εποχή του αντιμνημονιακού κινήματος η Κουμουνδούρου ανακάλυψε την αξία των social media. Το φαινόμενο δεν ήταν ελληνικό. Μεγάλα μαζικά κινήματα, από την Αραβική Ανοιξη και το «Occupy!» μέχρι τους «Indignados» και τις δικές «πλατείες», θα αναδυθούν, συντονιστούν και ως έναν βαθμό οργανωθούν με χρήση των μέσων κοινωνικής δικτύωσης που φάνταζαν ως μια εναλλακτική «δημόσια σφαίρα». Ο ιταλός κοινωνιολόγος Πάολο Τζερμπάουντο θα μιλήσει για την ανάδυση «ψηφιακών κομμάτων» που συνδέονταν με ένα κύμα μαζικών κινημάτων με έντονο λαϊκιστικό χαρακτήρα. Στην Ελλάδα η βαθιά πολιτική κρίση μετατράπηκε τότε και σε κρίση εμπιστοσύνης στα παραδοσιακά μέσα ενημέρωσης. Μεγάλα τμήματα της κοινωνίας αναζητούν «εναλλακτική πληροφόρηση». Τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης δείχνουν να μπορούν να την προσφέρουν ή να διευκολύνουν φωνές που δεν ανήκαν στο mainstream της ενημέρωσης.
Τα μέλη του ΣΥΡΙΖΑ, ιδιαίτερα τα πιο νεαρά, είναι ιδιαίτερα ενεργά στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης. Η ηγεσία του αντιλαμβάνεται ότι η ισχυρή παρουσία στα social media θα μπορούσε να αναπληρώσει την – υποτιθέμενη – περιορισμένη πρόσβαση που έχει στα «συστημικά» μέσα ενημέρωσης και ταυτόχρονα να ανοίξει την επιρροή του κόμματος σε όσους ούτως ή άλλως ήταν επιφυλακτικοί απέναντι σε αυτά. Ταυτόχρονα, έχει επίγνωση ότι ένα μέρος του «διαλόγου» στην κοινωνία γινόταν εκεί: στις «ομάδες» και στα μεγάλα «thread», όπου συγκρούονται οπτικές για την έξοδο από την κρίση.
Σε πρώτη φάση αυτό δεν έχει τον χαρακτήρα των τρολ. Το κόμμα, μάλιστα, είναι αρκετά περήφανο για την παρουσία στο Διαδίκτυο ώστε να αφήνει την τηλεοπτική κάμερα του Σταύρου Θεοδωράκη να καταγράψει την ομάδα διαδικτυακής παρέμβασης σε δράση.
Ανθρωποι που στρατεύτηκαν ενεργά τότε επιμένουν «αυτό που κάναμε ήταν αντιπληροφόρηση, όχι τρολάρισμα» και δεν είναι τυχαίο ότι τότε αξιοποιήθηκε ένα δυναμικό νεανικό, αλλά με πολιτική συγκρότηση και γνώση. Τότε η παρουσία στα μέσα κοινωνικής δικτύωσης ήταν και ένας τρόπος για να γνωρίσει ο ΣΥΡΙΖΑ το δυναμικό που τον προσέγγιζε γύρω στο 2012 και να το συστρατεύσει. Βεβαίως αυτό θα έχει και «παρενέργειες»: «Διαδικτυακές περσόνες» θα αντιμετωπιστούν ως δυνάμει πολιτικά στελέχη.
Οι πρώτες «αποστολές»
Σε ρεπορτάζ του 2018, άνθρωπος που διαχειριζόταν ανώνυμους λογαριασμούς που προωθούσαν τον ΣΥΡΙΖΑ θα δηλώσει πως η αρχή είχε γίνει τα πρώτα χρόνια της κρίσης, όταν στελέχη του κόμματος είχαν προσεγγίσει, στο πλαίσιο των διαδηλώσεων των «Αγανακτισμένων» του 2011, «τουιτεράδες» που υποστήριζαν την αντιμνημονιακή πολιτική του πλατφόρμα, προκειμένου να συντονίσουν τη δράση τους υπέρ του ΣΥΡΙΖΑ. Οπως έλεγε η ίδια πηγή, το σύστημα αυτό λειτουργούσε αρχικά εθελοντικά στη βάση των πολιτικών προτάσεων του ΣΥΡΙΖΑ. Μάλιστα, σε εκείνη τη φάση, όπως σχολιάζουν όσοι ενεπλάκησαν σε αυτή την προσπάθεια, τρολ, με την έννοια των ανώνυμων λογαριασμών που απλώς αναπαράγουν γραμμή ή πολεμική, είχαν κυρίως τα αντίπαλα κόμματα.
Οταν, όμως, στις εκλογές του 2015 ο ΣΥΡΙΖΑ ανέλαβε τη διακυβέρνηση, και ειδικά μετά την υπογραφή του τρίτου μνημονίου, το σύστημα έγινε πιο επαγγελματικό, σταμάτησε να ασχολείται με πολιτικές προτάσεις και επικεντρώθηκε σε στοχευμένες επιθέσεις κατά πολιτικών αντιπάλων. Συνομιλητές με γνώση της περιόδου επισήμαναν, πάντως, ότι «ήδη την περίοδο 2012-2015 φτιάχνεται και ένας παράλληλος μηχανισμός με σχέση με το κόμμα αλλά χωρίς τη λογική της «εναλλακτικής ενημέρωσης» που θα πάρει το «πάνω χέρι» μετά το 2015».
Ενα μεγάλο μέρος από τα πολιτικά στελέχη που οργάνωσαν και συντόνισαν την αρχική μαζική διαδικτυακή παρουσία του ΣΥΡΙΖΑ αποχώρησαν από τον ΣΥΡΙΖΑ στη μεγάλη πολιτική αιμορραγία του 2015.
Το πέρασμα στην ακραία ρητορική
Το αποτέλεσμα ήταν αυτό που ξεκίνησε ως μια παραλλαγή «ψηφιακού ακτιβισμού» να καταλήξει σε μια μάλλον τοξική παραλλαγή τρολαρίσματος. Σε αυτό συνέβαλε και ο τρόπος που ο ΣΥΡΙΖΑ κυρίως επικεντρώθηκε στην αντικυβερνητική ρητορική, μετά την ήττα στις εκλογές του 2019, παρά στην προσπάθεια διατύπωσης μιας προγραμματικής πρότασης.
Ως αποτέλεσμα, τα τρολ υιοθέτησαν την ακραία και τοξική ρητορική των συνθημάτων κατά της κυβέρνησης και του Κυριάκου Μητσοτάκη, με τα γνωστά σλόγκαν περί «παιδεραστών» και τα «γαλλικά» κατά του Πρωθυπουργού. Παράλληλα, όμως, ξεκίνησαν να στρέφουν τα βέλη τους και προς τους «συντρόφους» τους, με τα ιστορικά στελέχη του ΣΥΡΙΖΑ που βρίσκονται σήμερα στα πρόθυρα της διαγραφής να έχουν αποτελέσει στόχο στο παρελθόν.