Μετά την ανακοίνωση της απόφασης του Ντόναλντ Τραμπ να βγάλει τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για την κλιματική αλλαγή στις αρχές Ιουνίου, ο πολιτικός επιστήμονας Ντάνιελ Ντρέζνερ έγραψε στο Twitter: «Αυτή ήταν η ημέρα που η Άνγκελα Μέρκελ έγινε ηγέτης του ελεύθερου κόσμου».
Υποδεχόμενη τους G20 στο Αμβούργο στις αρχές του μήνα και αναγνωρίζοντας την πραγματικότητα ενός βαθιά διασυνδεδεμένου κόσμου που πρέπει να διαμορφωθεί από κοινού, η ίδια υπογράμμισε ότι η Γερμανία επέλεξε τον τετράγωνο κόμπο ως το λογότυπο αυτής της συνάντησης των G20 «επειδή αναφέρεται στη θαλάσσια κληρονομιά του Αμβούργου» μια μεγάλη εμπορική πόλη και επειδή «είναι ιδιαίτερα αποτελεσματικός και ισχυρός όταν τον τραβάς με μεγαλύτερη δύναμη».
Εάν προσπαθήσουμε να φανταστούμε τη Γερμανία να αντικαθιστά τις ΗΠΑ ως παγκόσμιο καθοριστή ατζέντας, διπλωματικό καταλύτη και στρατιωτική επιβολέα – ένας ρόλος που απορρίπτει ο κ. Τραμπ – αποκαλύπτεται αμέσως μια βαθύτερη αλήθεια. Η κυρία Μέρκελ ή οποιοσδήποτε άλλος εθνικός ηγέτης θα μπορούσε να κατευθύνει τους G20 μόνο με την υιοθέτηση μιας διαφορετικής μορφής ηγεσίας: μια διαδικασία εξουσιοδότησης των ομάδων να αναλαμβάνουν και να εφαρμόζουν τη συλλογική ευθύνη για την αντιμετώπιση συγκεκριμένων προβλημάτων.
Αυτό το είδος συλλογικής ηγεσίας ονομάζεται «ηγεσία του συστήματος» επειδή οι συμμετέχοντες καταλαβαίνουν πως συνδέονται μεταξύ τους σε ένα διασυνδεδεμένο σύστημα και πρέπει να συνεργαστούν σε όλες τις διαστάσεις ενός περίπλοκου προβλήματος.
Στο «The Dawn of System Leadership» («Η αυγή της ηγεσίας του συστήματος»), που δημοσιεύτηκε στο περιοδικό Stanford Social Innovation Review το 2015, οι συγγραφείς περιγράφουν τον Νέλσον Μαντέλα ως τον απόλυτο «ηγέτη του συστήματος», κάποιον ικανό να «φέρει συλλογική ηγεσία. Με αμέτρητους τρόπους, μεγάλους και μικρούς, ανέλαβε παρεμβάσεις με στόχο τη συγκέντρωση των υπολειμμάτων μιας διαιρεμένης χώρας για να αντιμετωπίσουν συλλογικά τις κοινές προκλήσεις τους».
Οι επιτυχημένοι ηγέτες του συστήματος παρουσιάζουν τρεις βασικές ικανότητες. Ο ηγέτης πρέπει να ξεπεράσει την προοπτική της δικής του οργάνωσης (ή του έθνους) και να χαρτογραφήσει όλους τους διαφορετικούς παράγοντες που συμβάλλουν σε σύνθετα προβλήματα. Ακολουθεί η ικανότητα να προωθεί τον «κοινό προβληματισμό» και τον «παραγωγικό διάλογο». Τέλος, ο ηγέτης του συστήματος μαθαίνει πώς να «μετατοπίζει την εστίαση από την αντιδραστική επίλυση προβλημάτων στη συν-δημιουργία του μέλλοντος».
Αντί να παζαρεύουν μέσα στο σύστημα που δημιούργησε το πρόβλημα, οι συμμετέχοντες πρέπει να είναι σε θέση να φανταστούν και στη συνέχεια να εργαστούν συλλογικά για να επιτύχουν ένα καλύτερο σύστημα, με ηγεσία να μοιράζεται σε πολλά διαφορετικά άτομα και οργανισμούς.
Αν αυτό ακούγεται λίγο μυστικιστικό, εξετάστε τις επιπτώσεις του στο Teach for America και την αδελφική της οργάνωση Teach for All, η οποία λειτουργεί τώρα σε 40 χώρες. Η ιδρυτής Γουέντι Κοπ, τώρα διευθύνων σύμβουλος του Teach for All, υποστηρίζει ότι ο καλύτερος τρόπος να βελτιωθεί η παγκόσμια εκπαίδευση είναι «μια σκόπιμη προσπάθεια για την ανάπτυξη ενός διαφορετικού συνόλου ηγετών». Αντί της κατάρτισης εκπαιδευτικών, ο στόχος είναι να δημιουργηθούν οι ηγέτες που εισέρχονται στην εκπαίδευση μέσω της διδασκαλίας, αλλά φτάνουν να εκτιμήσουν όλους τους διαφορετικούς παράγοντες που επηρεάζουν τα αποτελέσματα και παρεμβαίνουν όπου μπορούν.
Ο φιλάνθρωπος Τζέφρι Γουόκερ έχει περάσει χρόνια αναπτύσσοντας και εφαρμόζοντας τις αρχές της «φιλανθρωπίας αλλαγής συστήματος». «Το να έχεις μια μεγάλη ιδέα για την επίλυση ενός κοινωνικού προβλήματος είναι μόνο η αρχή», γράφει. «Πρέπει επίσης να προσδιορίσεις τους συνεργάτες που μπορούν να σε βοηθήσουν να μεταφράσεις την καινοτομία σε πραγματικές λύσεις.» Οι προσπάθειες για την καταπολέμηση της σύγχρονης δουλείας, για παράδειγμα, περιλάμβαναν «ένα δυσκίνητο αμάλγαμα κυβερνητικών υπηρεσιών, πολυεθνικών φορέων, επιχειρήσεων, θρησκευτικών ομάδων και ΜΚΟ» . Τρεις μεγάλοι χρηματοδότες δημιούργησαν ένα συγκεντρωτικό ταμείο, το οποίο προσέλκυσε πρόσθετους χορηγούς και τώρα υποστηρίζει περισσότερες από 100 μη κυβερνητικές οργανώσεις που εργάζονται επί τόπου στην Ινδία, το Νεπάλ και άλλες χώρες. Τα «εύσημα και ο έλεγχος” θυσιάζονται με αντάλλαγμα τον μεγαλύτερο αντίκτυπο.
Πώς θα έμοιαζε η παγκόσμια ηγεσία συστήματος; Θα σήμαινε ότι οι κυβερνήσεις μοιράζονται χώρο με πολίτες, εταιρικούς, φιλανθρωπικούς και άλλους φορείς. Οι ανεξάρτητες κυβερνήσεις ή ομάδες κυβερνήσεων – ένας «συνασπισμός των προθύμων» μεταξύ των G20 και άλλων κρατών – θα απευθύνονταν σε διεθνείς οργανισμούς, δημάρχους, κυβερνήτες, ιδρύματα, ηγέτες επιχειρήσεων, πανεπιστήμια, ερευνητικούς οργανισμούς, υποστηρικτές και ακτιβιστές για ένα συγκεκριμένο παγκόσμιο πρόβλημα.
Ο στόχος; Να φτάσουμε σε μια κοινή αντίληψη όχι για μια συγκεκριμένη λύση, αλλά για το πώς θα μπορούσε να μοιάζει ένας καλύτερος κόσμος – κάνοντας έναν από τους στόχους της Αειφόρου Ανάπτυξης του ΟΗΕ για την εκπαίδευση, την υγεία, τα τρόφιμα, το νερό ή άλλες προκλήσεις, συγκεκριμένο. Οι ηγέτες του συστήματος θα εργάζονταν στη συνέχεια για να ενδυναμώσουν και να προκαλέσουν συλλογική ηγεσία σε πολλαπλά επίπεδα και να μετρήσουν τα αποτελέσματα.
Η ιδέα ενός «ηγέτη του ελεύθερου κόσμου» πράγματι θα καταλήξει σύντομα να φαίνεται πολύ παράξενη.