Ιχνηλατώντας πάνω στην πορεία και τις δομές του ελληνικού κράτους το αίτημα περί εκσυγχρονισμού και υιοθέτησης μεταρρυθμιστικών πολιτικών παραμένει ένα διαρκές και ανολοκλήρωτο ζητούμενο. Θα επρόκειτο για γεγονός απολύτως φυσιολογικό, καθώς τα πολιτικά, οικονομικά, κοινωνικά, τεχνολογικά και γεωστρατηγικά δεδομένα αλλάζουν και ιδιαίτερα στην εποχή μας, με πρωτόγνωρα καταιγιστικούς ρυθμούς. Αλλά δεν μιλούμε σήμερα για αυτό.
Εχει υποστηριχθεί πως η ελληνική ιδιαιτερότητα συνίσταται στο γεγονός ότι πρώτα καθιερώθηκε ο πολιτικός κοινοβουλευτισμός και στη συνέχεια ακολούθησε η οικονομική ανάπτυξη και η εκβιομηχάνιση. Εξαρχής το ελληνικό κράτος, και χωρίς διακριτή αστική τάξη, είχε καθοριστικό ρόλο στην εκβιομηχάνιση της χώρας. Ο κρατισμός και το ρουσφέτι ήταν τα εργαλεία, από τη μια για κρατικοδίαιτη επιχειρηματική ανάπτυξη και από την άλλη για ένα αλισβερίσι παραχώρησης της ψήφου ως αντάλλαγμα για την ικανοποίηση ατομικών επιδιώξεων εις βάρος κάθε έννοιας συλλογικού καλού και ορθολογικού πλαισίου λειτουργίας. Επεβλήθη εκ των άνω από τις κυρίαρχες ελίτ ως μέσο χειραγώγησης των τοπικών εξουσιών από το κέντρο.
Αν και από τη μεταπολίτευση και μετά τα κόμματα εξουσίας επιχείρησαν να αλλάξουν τους τρόπους ένταξης των πολιτών στην πολιτική διαδικασία μέσω δημοκρατικά θεσμοποιημένων μηχανισμών και με την αλλαγή του πλαισίου μετά από την ένταξή μας στην ευρωπαϊκή οικογένεια, ουδέποτε διέρρηξαν ολοκληρωτικά τη σχέση τους με τις πελατειακές και λαϊκίστικες πρακτικές. Η χώρα ποτέ δεν λειτούργησε στη βάση ενός εθνικού σχεδίου που θα απαντούσε ολοκληρωμένα στις απαιτήσεις ενός παγκοσμιοποιημένου και ανταγωνιστικού περιβάλλοντος.
Η συναίνεση σε μια τέτοια εξέλιξη, στην πράξη ακυρωνόταν κάθε φορά που έθιγε συντεχνιακά συμφέροντα ή προσέκρουε στις θεωρίες «περί πολιτικού κόστους». Μέσα σε αυτό το ιδεολογικό πλαίσιο, η παρανομία, η φοροδιαφυγή, η διαφθορά, οι υπόγειες δραστηριότητες, η λαφυραγώγηση των εθνικών πόρων δεν στιγματίζονται ούτε καν κοινωνικά. Οι νόμοι και οι κανόνες αντιμετωπίζονται ως προσκόμματα που πρέπει κανείς να υπερβεί, γιατί αλλιώς δεν γίνεται. Η κρίση του 2010 αποτέλεσε φυσικό απότοκο.
Εχει λεχθεί ότι δήθεν στην Ελλάδα συγκρούεται ένα δίπολο το οποίο αρθρώνεται από τη μια από τις εξωστρεφείς δυνάμεις του εκσυγχρονισμού και από την άλλη από τις εσωστρεφείς δυνάμεις του λαϊκισμού και του συντηρητισμού που υπερασπίζονται το status quo ante.
Μια τέτοια εκδοχή θα ήταν μια πολύ αισιόδοξη ανάγνωση της κοινωνικοπολιτικής μας εμπειρίας. Και αυτό γιατί θα προϋπέθετε συγκροτημένες ταυτίσεις και επιδιώξεις αλλά και τις αντίστοιχες συλλογικές συγκρούσεις. Θα επέφερε τουλάχιστον τα θετικά της μιας ή της άλλης παράδοσης.
Τα χαρακτηριστικά της συγκρότησης του ελληνικού κράτους – κρατισμός, λαϊκισμός, ατομισμός, απουσία κανόνων – δηλώνουν τις αιτίες των παθογενειών και της κακοδαιμονίας του. Αυτή η ραχοκοκαλιά ποτέ δεν έσπασε. Οι «ελίτ» – τα εισαγωγικά ως προς την αξία και όχι την ισχύ – αυτής της χώρας όποιον μανδύα κι αν ενδύθηκαν, μεταρρυθμιστικό ή όχι, κύριο μέλημά τους είχαν τη νομή της εξουσίας και τη διανομή του εθνικού πλούτου. Αυτή η θέση δεν συνιστά μια άλλη λαϊκιστική προσέγγιση περί δήθεν αθώων ή άμοιρων πολιτών, κάθε άλλο. Απλώς αποδίδει κυρίως την ευθύνη σε αυτούς που ορίζουν ή μπορούν να ορίζουν τους κανόνες.
Ετσι κι αλλιώς, ακόμη και σήμερα, η νοηματοδότηση της έννοιας του εκσυγχρονισμού παραμένει ασαφής και νεφελώδης, αφού εξακολουθεί να προσεγγίζεται με ατομικιστικούς όρους και συμφέροντα ή με δογματικές βεβαιότητες που ήδη έχουν καταρρεύσει.
Δεν είναι τυχαίο άλλωστε ότι ακόμη διαθέτουμε ένα κράτος πατερναλιστικό, με κρατικοδίαιτους επιχειρηματίες που ομνύουν στον νεοφιλελευθερισμό και με έναν λαό που αναμένει τη διέξοδο από την κρίση σε ένα μεταφυσικό θαύμα. Θρησκευτικό ή πολιτικό, λίγη σημασία έχει.
Ο Γρηγόρης Τσιμογιάννης είναι σύμβουλος Στρατηγικής Επικοινωνίας στην Precise Strategy.