Του Κώστα Ράπτη
Η οδός της αποκλιμάκωσης μοιάζει από παντού κλειστή. Αντίθετα, η “διεύρυνση” της νέας σύγκρουσης στη Μέση Ανατολή, που εγκαινιάσθηκε στις 7 Οκτωβρίου με την εισβολή μαχητών της Χαμάς και άλλων παλαιστινιακών οργανώσεων στην ισραηλινή επικράτεια, αποτελεί τη λέξη της ημέρας.
Το “πρώτο μέτωπο”, αυτό της Λωρίδας της Γάζας, δεν έχει ακόμη οδηγηθεί στην εφιαλτική, όπως προβλέπεται, πλήρη ανάπτυξή του, καθώς, παρά την αιματοχυσία που προκαλούν κυρίως οι από αέρος ισραηλινές επιδρομές, η προαναγγελθείσα χερσαία επιχείρηση του Ισραήλ με διακηρυγμένο στόχο την εκρίζωση της παλαιστινιακής ισλαμιστικής οργάνωσης Χαμάς ακόμη εκκρεμεί.
Το “δεύτερο μέτωπο”, αυτό στα σύνορα του Ισραήλ με τον Λίβανο, προεξοφλείται ότι θα ανοίξει για τα καλά, καθώς η φιλο-ιρανική σιιτική οργάνωση Χεζμπολάχ έχει διαμηνύσει ότι δεν θα μείνει απαθής, σε περίπτωση χερσαίας επιχείρησης στη Λωρίδα της Γάζας και ήδη προχωρά με τις ισραηλινές δυνάμεις σε “προειδοποιητικές” ανταλλαγές πληγμάτων. Ήδη από ισραηλινής πλευράς εκκενώθηκε η παραμεθόριος πόλη Κιριάτ Σμόνα, ενώ οι προειδοποιήσεις χωρών όπως οι ΗΠΑ, η Σαουδική Αραβία και η Ολλανδία προς τους πολίτες τους να εγκαταλείψουν το ταχύτερο τον Λίβανο σημαίνουν ότι η χώρα αντιμετωπίζεται ουσιαστικά ως εμπόλεμη.
Εκτιμάται ότι στον σχεδιασμό της Χεζμπολάχ κυριαρχεί η αναμονή μέχρι τη στιγμή που το μεγαλύτερο μέρος των ισραηλινών δυνάμεων θα έχει μεταφερθεί προς νότον για την εισβολή στη Γάζα ή τη στιγμή που τα πυρομαχικά της Χαμάς θα αρχίσουν να εξαντλούνται, οπότε και θα εξαπολυθεί βροχή ρουκετών ως προετοιμασία χερσαίας σύγκρουσης στα βόρεια. Προς το παρόν αρκείται στην όποια αποτρεπτική λειτουργία έχουν οι απειλές της, ενώ την αντίστροφη λειτουργία επιτελεί η παρουσία δύο αμερικανικών αεροπλανοφόρων στην ανατολική Μεσόγειο, που εκτιμάται ότι κατεξοχήν αποβλέπουν στη “χαλιναγώγηση” της Χεζμπολάχ και της Συρίας. Για τη δεύτερη, όμως, δεν είναι διόλου άσχετη η δήλωση του Πούτιν περί ανάπτυξης στη Μαύρη Θάλασσα βομβαρδιστικών με πυραύλους Κινζάλ βεληνεκούς 1.000 χλμ.
Υπενθυμίζεται ότι η σιιτική λιβανική ένοπλη οργάνωση (που λειτουργεί ταυτοχρόνως ως κοινοβουλευτικό κόμμα και δίκτυο αρωγής) έχει πολλαπλασιάσει τις δυνάμεις της σε σχέση με τον “Πόλεμο των 33 ημερών” το 2006, οπότε οδήγησε σε μία οδυνηρή “ισοπαλία” το Ισραήλ, ενώ ενδιαμέσως έχει αποκτήσει μεγάλη πολεμική εμπειρία από την εμπλοκή της στη Συρία.
Αλλά ήδη γίνεται λόγος για “τρίτο μέτωπο”, ήτοι στην κατεχόμενη Δυτική Όχθη του Ιορδάνη, όπου από τις 7 Οκτωβρίου μέχρι χθες περισσότεροι από 80 Παλαιστίνιοι έχουν σκοτωθεί ενώ οι ισραηλινές αρχές έχουν συλλάβει 900 τουλάχιστον, καθώς ο πληθυσμός “βράζει” και ο έλεγχος της περιοχής από την Παλαιστινιακή Αρχή του Μαχμούντ Αμπάς αντικειμενικά υπονομεύεται. Άλλωστε, σε πόλεις όπως η Νάμπλους και η Τουλκάρεμ δραστηριοποιούνται εδώ και καιρό νεόφυτες (και μάλλον “αδέσποτες”) οργανώσεις ενόπλων Παλαιστινίων της νεότερης γενιάς, εξού και στρατιωτικές επιχειρήσεις του Ισραήλ όπως αυτή που πραγματοποιήθηκε την Πέμπτη στον προσφυγικό καταυλισμό Νουρ Σαμς, με αποτέλεσμα να χάσουν τη ζωή τους 13 Παλαιστίνιοι και ένας Ισραηλινός συνοριοφύλακας. Αξιοσημείωτες είναι και οι επιθέσεις αυτές τις μέρες Εβραίων εποίκων εναντίον παλαιστινιακών οικισμών.
“Σεισμικές” εξελίξεις
Ίσως όμως θα έπρεπε να μιλάμε ήδη για επαπειλούμενο “τέταρτο μέτωπο”, αν και αυτό αποκαλύπτεται τόσο ευρύ που οι λέξεις χάνουν σταδιακά το νόημά τους. Γεγονός, πάντως, παραμένει ότι προειδοποιητικά σήματα εκπέμπονται τα τελευταία 24ωρα σχεδόν οπουδήποτε στη Μέση Ανατολή υφίστανται αμερικανικά στρατεύματα: το πολεμικό πλοίο USS Carney αναχαίτισε ρουκέτες που εκτοξεύθηκαν εναντίον του (προφανώς από τους αντάρτες Χούθι της Υεμένης) κοντά στα στενά του Μπαμπ ελ Μαντέμπ που ελέγχουν την έξοδο της Ερυθράς Θάλασσας, ενώ επιθέσεις από drones με ρουκέτες Κατιούσα δέχθηκαν δύο αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ, κοντά στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης και στα δυτικά της χώρας, με αποτέλεσμα να τραυματισθεί ένας Αμερικανός. Ομοίως βρέθηκαν στο στόχαστρο δύο θέσεις των αμερικανικών δυνάμεων στη Συρία, ήτοι στο πέρασμα Αλ Τανφ της συρο-ιρακινής μεθορίου και στην κουρδοκρατούμενη βορειοδυτική επαρχία της Ντέιρ Εζόρ.
Δεν είναι δύσκολο να διακρίνει κανείς τον “αποστολέα” των μηνυμάτων αυτών, καθώς πρόκειται για περιοχές στις οποίες δραστηριοποιούνται φιλο-ιρανικές οργανώσεις. Η Ισλαμική Δημοκρατία του Ιράν η οποία διά του αγιατολάχ Χαμενεΐ είχε σχεδόν προαναγγείλει τις εξελίξεις από τις αρχές του μηνός, με σκοτεινές στη λακωνικότητά τους αναρτήσεις ότι το Ισραήλ θα ηττηθεί και “η Αντίσταση θα νικήσει”, το τελευταίο διάστημα προειδοποιεί ανοικτά ότι αν η δοκιμασία της Γάζας παρατεθεί και οι συμπαραστάτες της θα πρέπει να αναλάβουν δράση.
Την ευχέρεια να τοποθετείται κατ’ αυτόν τον τρόπο η Τεχεράνη την απέκτησε από τις σεισμικές εξελίξεις στην ευρύτερη περιοχή τους τελευταίους μήνες, ήτοι την επανασυμφιλίωση Ιράν και Σαουδικής Αραβίας με κινεζική μεσολάβηση τον Μάρτιο, την ανακοίνωση εισδοχής των δύο αυτών χωρών στην υπό ρωσοκινεζική ηγεσία Ομάδα BRICS, μαζί με τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα και την Αίγυπτο, καθώς και την εκπνοή την εβδομάδα αυτή των παλαιότερων κυρώσεων του ΟΗΕ για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα (που συνεπάγεται ότι λ.χ. η Ρωσία μπορεί απρόσκοπτα να προχωρήσει σε εξαγωγές πυραύλων στην Ισλαμική Δημοκρατία).
Η αποξένωση των “μετριοπαθών”
Όμως τη μεγαλύτερη διαφορά κάνει η όλο και εμφανέστερη αποξένωση από τη Δύση των λεγόμενων “μετριοπαθών αραβικών χωρών”, αυτών δηλ. που είχαν εξομαλύνει τις σχέσεις με το Ισραήλ παλαιότερα (Αίγυπτος, Ιορδανία) είτε στο πλαίσιο των εμπνεύσεως Ντόναλντ Τραμπ “Συμφωνιών του Αβραάμ” (ΗΑΕ, Μπαχρέιν, Μαρόκο, Σουδάν) είτε προετοιμάζονταν να το πράξουν όπως η Σαουδική Αραβία. Αντιστοίχως, η Τουρκία του Ταγίπ Ερντογάν, που αφιέρωσε το προηγούμενο έτος στην προσπάθεια βελτίωσης των σχέσεών της με το Ισραήλ, ακολούθησε σταδιακά το ευρύτερο μεσανατολικό κλίμα, με αποτέλεσμα να συμπεριλαμβάνεται πλέον στις χώρες από τις οποίες το Ισραήλ συμβουλεύει τους πολίτες του να απομακρυνθούν αμέσως.
Σε μία συγκυρία κατά την οποία οι φονικές πρωτοβουλίες της Χαμάς πέτυχαν να ακυρώσουν τις διεργασίες προσέγγισης Ισραήλ και Σαουδικής Αραβίας και που η Αίγυπτος φοβάται την αποσταθεροποίησή της σε περίπτωση μιας “δεύτερης Νάκμπα”, ήτοι της εισδοχής μεγάλου όγκου Παλαιστινίων προσφύγων από τη Γάζα, η προσωπική ανάμιξη του Αμερικανού προέδρου Τζο Μπάιντεν δεν διευκόλυνε τα πράγματα.
Αυτό που θα ήταν το μέγα γεγονός της εβδομάδας, ήτοι η αυτοπρόσωπη παρουσία του ενοίκου του Λευκού Οίκου στο Ισραήλ και κατόπιν στην Ιορδανία (για συνάντηση με τον βασιλέα Αμπντουλάχ και τον πρόεδρο της Παλαιστινιακής Αρχής Μαχμούντ Αμπάς) ακυρώθηκε κατά το δεύτερο σκέλος της, μετά την εκρηκτικού timing ανθρωποσφαγή στο Αγγλικανικό Νοσοκομείο Αλ Αχλί της Γάζας. Και τους συμβολισμούς κατέστησε πολύ πιο ισχυρούς το γεγονός ότι η επίθεση αυτή προκάλεσε έκτακτη υπουργική σύνοδο του Οργανισμού Ισλαμικής Συνεργασίας στη Τζέντα της Σαουδικής Αραβίας, με την ιρανική αντιπροσωπεία να παροτρύνει τους λοιπούς συμμετέχοντες να προχωρήσουν σε εμπάργκο πετρελαίου και άρση των διπλωματικών σχέσεων με το Ισραήλ.
Αμερικανική δυσλειτουργία
Ο Τζο Μπάιντεν, ο οποίος με χαρακτηριστική σπουδή υιοθέτησε την εκδοχή του Ισραήλ πως το μακελειό στο νοσοκομείο της Γάζας προήλθε από άστοχα πυρά της παλαιστινιακής οργάνωσης Ισλαμική Τζιχάντ, ασφαλώς το επόμενο διάστημα θα δυσκολευθεί να βρει συνομιλητές στον μουσουλμανικό κόσμο και να εμφανισθεί ως αμερόληπτος τρίτος ο οποίος μπορεί να διευθετήσει το Μεσανατολικό – θέση την οποία διεκδικούν πλέον ανοικτά η Ρωσία και η Κίνα.
Αλλά για τον Δημοκρατικό πρόεδρο, ο οποίος εισέρχεται σε προεκλογική χρονιά, οι εγχώριες προκλήσεις μάλλον αποτελούν μεγαλύτερη προτεραιότητα. Εξού και άμα τη επιστροφή του από το Ισραήλ, στο μόλις δεύτερο εθνικό διάγγελμα της θητείας του, ανακοίνωσε ότι θα επιδιώξει την έγκριση από το Κογκρέσο ειδικού κονδυλίου ύψους 100 δισ. δολαρίων ως στρατιωτική βοήθεια προς το Ισραήλ και την Ουκρανία. Θεωρητικοποίησε, δε, την επιλογή του αυτή παραβάλλοντας τη Χαμάς με τη Ρωσία κατά το ότι αμφότερες υποβλέπουν τις δημοκρατίες και εισέβαλαν σε γείτονές τους. Αλλά το να συνδεθεί το ουκρανικό αδιέξοδο με την ακόμη πιο επικίνδυνη μεσανατολική περιπέτεια των ημερών κινδυνεύει να καταστεί “αυτοεκπληρούμενη προφητεία” πλανητικής εμβέλειας.
Την ώρα που η ομοσπονδιακή Βουλή των Αντιπροσώπων παραμένει ακέφαλη, ο Μπάιντεν επιχειρεί να συνταιριάξει μια υπόθεση περισσότερο προσφιλή στους Ρεπουμπλικανούς (αυτήν του Ισραήλ) με μία που συγκεντρώνει όλο και περισσότερο την αδιαφορία τους (Ουκρανία). Η διόγκωση της διεθνούς αστάθειας μοιάζει σαν ο μοναδικός τρόπος για να ξεπεραστεί η δυσλειτουργία της Ουάσινγκτον…
Η κατάσταση πνευμάτων στο εσωτερικό του Ισραήλ
Οι εθνικοί κίνδυνοι συσπειρώνουν, όπως είναι φυσικό, τους πληθυσμούς, όμως το εσωτερικό μέτωπο του Ισραήλ δεν εμφανίζεται κατά πάντα αρραγές και ο Βενιαμίν Νετανιάχου δεν μένει αλώβητος από το πολιτικό κόστος. Η συντριπτική πλειονότητα των Ισραηλινών θεωρεί ότι ο πρωθυπουργός τους οφείλει να παραδεχθεί δημόσια την ευθύνη του για το φιάσκο που οδήγησε στην επίθεση της Χαμάς κατά του Ισραήλ στις 7 Οκτωβρίου, σύμφωνα με δημοσκόπηση που δημοσιεύεται στην εφημερίδα Maariv και πραγματοποιήθηκε το διήμερο 18-19 Οκτωβρίου. Οι ηγεσίες των ισραηλινών ενόπλων δυνάμεων και των υπηρεσιών εσωτερικής ασφαλείας Σιν Μπετ έχουν ήδη αναλάβει τις ευθύνες τους, όπως και οι υπουργοί Άμυνας και Οικονομικών. Το 80% των Ισραηλινών θεωρεί ότι πρέπει να ακολουθήσει ο Βενιαμίν Νετανιάχου, ανάμεσά τους το 69% των ψηφοφόρων του κόμματος Λικούντ. Μόνο το 8% των Ισραηλινών δεν θεωρεί ότι πρέπει να λογοδοτήσει.
Στην ερώτηση ποιος είναι καταλληλότερος για πρωθυπουργός, το 49% επιλέγει τον ηγέτη του κόμματος Εθνικής Ενότητας Μπένι Γκαντς και μόνο το 28% επιλέγει τον Νετανιάχου. Οι υπόλοιποι εμφανίζονται ως αναποφάσιστοι. Απαντώντας στην ερώτηση “τι θα ψηφίζατε εάν οι εκλογές διεξάγονταν σήμερα;”, οι Ισραηλινοί δίνουν στον κυβερνώντα συνασπισμό μόλις 43 έδρες (από τις 64 που διαθέτει), ενώ το κόμμα του Μπένι Γκαντς συγκεντρώνει 40 έδρες, έναντι 12 σήμερα.
Ως προς τον πόλεμο στη Γάζα, το 65% υποστηρίζει μία χερσαία επίθεση κατά της Λωρίδας της Γάζας, έναντι 21% που εμφανίζεται αντίθετο. Περισσότερο διστακτικοί εμφανίζονται οι ερωτηθέντες ως προς το άνοιγμα βορείου μετώπου, καθώς το 51% των Ισραηλινών υποστηρίζει μία ευρείας κλίμακας στρατιωτική επιχείρηση εναντίον της Χεζμπολάχ, ενώ το 30% τάσσεται υπέρ μίας περιορισμένης σε κλίμακα επιχείρησης.
Άδηλες οι επιπτώσεις στη διεθνή οικονομία
Ένα νέο και αχρείαστο “σύννεφο” σκοτεινιάζει τον, ούτως ή άλλως όχι και πολύ ασφαλή, ορίζοντα της διεθνούς οικονομίας μετά τη “θλιβερή” σύγκρουση που ξέσπασε γύρω από τη Γάζα, προειδοποίησε η γενική διευθύντρια του ΔΝΤ Κρισταλίνα Γκεοργκίεβα σε συνέντευξη Τύπου για την φθινοπωρινή κοινή σύνοδο του Ταμείου και της Παγκόσμιας Τράπεζας. “Παρακολουθούμε στενά πώς εξελίσσεται η κατάσταση, πώς επηρεάζει, κυρίως τις πετρελαϊκές αγορές”, πρόσθεσε η κ. Γκεοργκίεβα και επισήμανε ότι υπάρχουν κάποιες διακυμάνσεις στις τιμές του πετρελαίου και στις αντιδράσεις των αγορών, αλλά είναι πολύ νωρίς για να προβλέψουμε τον οικονομικό αντίκτυπο.
Ο νομπελίστας καθηγητής Οικονομικών του πανεπιστήμιου Κολούμπια Τζόζεφ Στίγκλιτς υποστήριξε, μιλώντας στην ΕΡΤ, πως η παρούσα κρίση “ίσως οδηγήσει σε καταστάσεις αντίστοιχες της δεκαετίας του ’70, όπου είχαμε αύξηση της τιμής του πετρελαίου. Η δύναμη των χωρών του Ιράν, της Σαουδικής Αραβίας και του Ιράκ είναι ότι ελέγχουν μεγάλο μέρος της παγκόσμιας παροχής πετρελαίου. Αν κλείσουν την κάνουλα, μπορεί να δούμε ξανά εκρηκτική άνοδο στην τιμή του πετρελαίου. Αυτό μπορεί να αποτελέσει σοβαρό πρόβλημα, όπως τη δεκαετία του ’70”.
Σε πιθανή διατήρηση των υψηλών επιτοκίων λόγω των απρόβλεπτων εξελίξεων στη Μέση Ανατολή παρέπεμψε και η υπουργός Οικονομικών των ΗΠΑ Τζάνετ Γέλεν.
Προς το παρόν το άμεσο κόστος το πληρώνει το Ισραήλ, καθώς την εβδομάδα αυτή οι οίκοι αξιολόγησης Moody’s και Fitch έθεσαν υπό επανεξέταση την προοπτική του μακροπρόθεσμου αξιόχρεου του εβραϊκού κράτους ενόψει ενδεχόμενης υποβάθμισής του από την κλίμακα Α1. Έχει, δε, ιδιαίτερη σημασία ότι η κίνηση αυτή δικαιολογείται με βάση τα ρίσκα “στρατιωτικών συγκρούσεων μεγάλης κλίμακας με πολλαπλούς παράγοντες για παρατεταμένη χρονική περίοδο” και όχι σε μια κοινή αντιπαράθεση με τη Χαμάς.