Του Κώστα Ράπτη
Με το δάχτυλο στη σκανδάλη. Μόνο η έκφραση αυτή μπορεί να περιγράψει την κατάσταση πνευμάτων που επικρατεί στη Μέση Ανατολή (και πέραν αυτής) στο τεταμένο κλίμα που δημιουργεί η πιθανότητα διεύρυνσης της υφιστάμενης από τις 7 Οκτωβρίου σύγκρουσης μέσω ενός πλήγματος του Ιράν στο Ισραήλ.
Μέχρι την ώρα που γράφονταν οι γραμμές αυτές παρέμενε άγνωστο αν, πότε και πώς εκδηλωνόταν η προαναγγελθείσα απάντηση της Ισλαμικής Δημοκρατίας στην πρωτοβουλία του Ισραήλ να πλήξει την περασμένη εβδομάδα το ιρανικό προξενείο στη Δαμασκό, παραβιάζοντας τις παραδεδομένες “κόκκινες γραμμές” και εξοντώνοντας 13 άτομα, συμπεριλαμβανομένου του Ιρανού στρατηγού, ο οποίος ήταν ο κορυφαίος σύνδεσμος των Φρουρών της Επανάστασης με τη λιβανική οργάνωση Χεζμπολάχ.
Τα κίνητρα των δύο πλευρών
Ότι θα υπάρξουν ιρανικά αντίποινα θα πρέπει να θεωρείται βέβαιο – αυτή, άλλωστε, είναι η εντολή του ανώτατου ηγέτη του Ιράν, αγιατολάχ Αλί Χαμενεΐ. Όμως για τη μορφή τους τίποτε δεν μπορεί να προεξοφληθεί. Είναι προφανές ότι το ιρανικό καθεστώς οφείλει να κινηθεί, για συμβολικούς λόγους γοήτρου και για πολύ πραγματικούς λόγους αποκατάστασης της αποτροπής έναντι του Ισραήλ. Ωστόσο, είναι εξίσου προφανές ότι το Ιράν δεν έχει λόγους να αντιδράσει με τον τρόπο ακριβώς που το προκαλούν οι αντίπαλοί του να το κάνει – και, άρα, να εμπλακεί σε μια μείζονα σύγκρουση από την οποία έχει κρατηθεί μακριά κατά τους έξι μήνες του πολέμου στη Γάζα. Στην Τεχεράνη επαίρονται για τη λογική της “στρατηγικής υπομονής” και αντιλαμβάνονται την αντιπαράθεση με το Ισραήλ ως αγώνα αντοχής, όπου ο χρόνος λειτουργεί κατά του εβραϊκού κράτους, εντείνοντας την οικονομική, δημογραφική και διπλωματική φθορά του.
Για τους ιθύνοντες του Ισραήλ, πάλι, η κλιμάκωση είναι η προτιμώμενη επιλογή, στον βαθμό που θα σύρει τις ΗΠΑ σε αμεσότερη στρατιωτική εμπλοκή στο πλευρό του εβραϊκού κράτους και θα αποσείσει τις πιέσεις για σύναψη εκεχειρίας με τη Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας.
Αδιέξοδο στη Γάζα
Άλλωστε, η 48ωρη διορία που έθεσαν την Κυριακή οι διεθνείς διαπραγματευτές (Αίγυπτος, Κατάρ, ΗΠΑ) για να λάβουν την τοποθέτηση των δύο μερών επί του σχεδίου συμφωνίας για κατάπαυση πυρός και απελευθέρωση ομήρων, στο οποίο έχουν καταλήξει, παρήλθε προ πολλού, χωρίς ούτε το Ισραήλ ούτε η Χαμάς να απαντήσουν έστω και αρνητικά, προκειμένου να μη φορτωθούν το στίγμα αυτού που “σηκώνεται πρώτος από το τραπέζι”. Αν και η ισραηλινή πλευρά έκανε ό,τι μπορούσε για να “ανατινάξει” τη διαδικασία, στοχοποιώντας την οικογένεια του εξόριστου ηγέτη της Χαμάς, Ισμαήλ Χανίγιε, σε πλήγμα σε προσφυγικό καταυλισμό της Γάζας, από το οποίο σκοτώθηκαν τρεις γιοι και τέσσερα εγγόνια του.
Η Χαμάς δεν προτίθεται να απεμπολήσει, χωρίς εγγυήσεις οριστικού τερματισμού των εχθροπραξιών, το “διαπραγματευτικό χαρτί” των Ισραηλινών ομήρων, που τόσο μεγάλη επίδραση έχει στο εσωτερικό μέτωπο του Ισραήλ, και να εκτεθεί εν συνεχεία σε ακόμα σφοδρότερες ισραηλινές επιθέσεις. Ούτε, όμως, και το Ισραήλ μπορεί να προβεί σε μια συμφωνία η οποία θα συνιστά παραδοχή αποτυχίας της στρατιωτικής του προσπάθειας, εφόσον η Χαμάς θα έχει μείνει να ελέγχει τη Λωρίδα της Γάζας την “επόμενη μέρα” – και μάλλον από πολιτικά ισχυρότερη θέση, καθώς θα αποτελεί και τον μόνο μηχανισμό ικανό να διανείμει την ανθρωπιστική βοήθεια. Πολλώ δε μάλλον, η κυβέρνηση Νετανιάχου δεν πρόκειται να επιτρέψει εξελίξεις που θα ανοίγουν τον πολιτικό διάλογο για μια αναβίωση της “λύσης δύο κρατών” στο παλαιστινιακό ζήτημα.
Επιπλέον, από την πλευρά του Ισραήλ, επιτυχής τερματισμός της σύγκρουσης δεν είναι παρά αυτός που αφορά όλα τα μέτωπα, ήτοι και αυτό με τη Χεζμπολάχ, καθώς περίπου 100.000 κάτοικοι του βόρειου Ισραήλ, οι οποίοι βρίσκονται εντός του βεληνεκούς της λιβανέζικης σιιτικής οργάνωσης, έχουν περιέλθει σε κατάσταση εσωτερικού εκτοπισμού. Γενικότερα μιλώντας, οι Ισραηλινοί ιθύνοντες κρίνουν ότι δεν έχει νόημα η αναμέτρηση με τα “παρακλάδια” του λεγόμενου “άξονα της αντίστασης” (Χαμάς, Χεζμπολάχ) αν δεν αντιμετωπιστεί η ίδια η κεφαλή του, που είναι το Ιράν. Αλλά κάτι τέτοιο προϋποθέτει άμεση αμερικανική εμπλοκή.
Αμερικανικά διλήμματα
Η θέση της Ουάσινγκτον είναι δύσκολη. Τα δικά της στρατηγικά συμφέροντα αποβλέπουν μεν στην απομόνωση του Ιράν, αλλά πρωτίστως αφορούν τη διάνοιξη της ανταγωνιστικής προς τους κινεζικούς “δρόμους του μεταξιού” εμπορικής και ενεργειακής οδού Ινδίας – Περσικού Κόλπου – Ευρώπης. Κάτι τέτοιο προϋποθέτει την εξομάλυνση των σχέσεων της Σαουδικής Αραβίας με το Ισραήλ, με τίμημα τη “λύση δύο κρατών” στο παλαιστινιακό ζήτημα.
Όμως η προεκλογική συγκυρία στις ΗΠΑ (και η δίχως όρια στήριξη των Ρεπουμπλικανών στο Ισραήλ) δεν επιτρέπει στον Λευκό Οίκο κινήσεις επιβολής των αμερικανικών προτεραιοτήτων στο εβραϊκό κράτος.
Πολύ χαρακτηριστικά, η κυβέρνηση Μπάιντεν πήρε τις αποστάσεις της από το ισραηλινό πλήγμα στο ιρανικό προξενείο της Δαμασκού. Ωστόσο, μπροστά στο ενδεχόμενο μιας ιρανικής απάντησης επί ισραηλινού εδάφους, ο Τζο Μπάιντεν διακήρυξε την “αλύγιστη” (ironclad) δέσμευση των ΗΠΑ στην ασφάλεια του εβραϊκού κράτους.
Εξού και απεστάλη στο Ισραήλ ο επικεφαλής της διακλαδικής Κεντρικής Διοίκησης (CENTCOM) των αμερικανικών ενόπλων δυνάμεων, στρατηγός Έρικ Κουρίλα, ενώ ο επικεφαλής του Στέιτ Ντιπάρτμεντ, Άντονι Μπλίνκεν, είχε τηλεφωνικές συνομιλίες με τους ομολόγους του της Κίνας, της Τουρκίας και της Σαουδικής Αραβίας, παροτρύνοντάς τους να πιέσουν το Ιράν να μην προχωρήσει σε οποιαδήποτε επίθεση εναντίον του Ισραήλ.
Κλειδί η ιρανική “επινοητικότητα”
Από την πλευρά του, ο επικεφαλής της ιρανικής διπλωματίας, Χουσέιν Αμιρ-Αμπντολαχιάν, επικοινώνησε με τους ομολόγους του της Γερμανίας, της Αυστραλίας και της Βρετανίας, υπεραμυνόμενος της ανάγκης να υπάρξει απάντηση στο Ισραήλ, αλλά διαβεβαιώνοντας παράλληλα πως η χώρα του “δεν επιδιώκει κλιμάκωση”.
Την ίδια ώρα, ο Ισραηλινός υπουργός Εξωτερικών, Ισραέλ Κατς, διαμηνύει ότι, αν το Ιράν επιτεθεί, η χώρα του θα ανταπαντήσει στο ιρανικό έδαφος, η Luftahansa διακόπτει προληπτικά τις πτήσεις της προς την Τεχεράνη, ενώ το Στέιτ Ντιπάρτμεντ συμβουλεύει το προσωπικό του στο Ισραήλ να περιορίσει τις μετακινήσεις του.
Τη λύση ενδέχεται να δώσει η… ιρανική επινοητικότητα – την οποία έχουν δοκιμάσει πρώτες οι ίδιες οι ΗΠΑ. Τον Ιανουάριο του 2020, όταν με εντολή του Ντόναλντ Τραμπ δολοφονήθηκε στο αεροδρόμιο της Βαγδάτης ο στρατηγός των Φρουρών της Επανάστασης (και αρχιτέκτονας της οικοδόμησης του “άξονα της αντίστασης”) Κάσεμ Σολεϊμανί, το Ιράν απάντησε βομβαρδίζοντας δύο αμερικανικές βάσεις στο Ιράκ. Είχε, ωστόσο, φροντίσει να διαρρεύσουν οι σχεδιασμοί του, ώστε η αμερικανική πλευρά να μην υποστεί απώλειες που θα την υποχρέωναν να ανταπαντήσει. Και, πράγματι, το διδακτικό αυτό επεισόδιο τερματίσθηκε εκεί.