Το έργο «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» του Καρλ Μαρξ ξεκινάει με αυτό που έμελλε να γίνει το διασημότερο από τα αποφθέγματά του: «Ο Χέγκελ επισημαίνει κάπου ότι όλα τα μεγάλα κοσμοϊστορικά γεγονότα και πρόσωπα επισυμβαίνουν ούτως ειπείν δύο φορές. Ξέχασε να προσθέσει: τη μία φορά ως τραγωδία, την άλλη φορά ως φάρσα».
Αν κάποιος μελετήσει την προσωπική ιστορία του Στέφανου Τζουμάκα, θα διαπιστώσει ότι το κοινό στοιχείο που εμφανίζεται σε κάθε στάδιο της πορείας του είναι η σύγκρουση. Και δεν μιλάμε καν για την πρώτη του σύγκρουση, τη μεγάλη, την επίπονη, τη γνησίως ηρωική σύγκρουσή του με τη χούντα των συνταγματαρχών, για την οποία θα βρίσκεται πάντα στο πάνθεον εκείνων που αντιστάθηκαν υπερβαίνοντας τα όρια του ενστίκτου της επιβίωσης και της αυτοσυντήρησης. Μιλάμε για την πολιτική καριέρα του στη Μεταπολίτευση. Η οποία είχε πολιτικές συγκρούσεις με αντιπάλους και με ομάδες πίεσης – αλήθεια, θυμάται κανείς σήμερα ότι ο Τζουμάκας πρόσθεσε στο εγχώριο πολιτικό λανγκάζ τον όρο «τα ρετιρέ» για τους προνομιούχους; Αλλά και συγκρούσεις εσωκομματικές. Που τον οδήγησαν αρκετές φορές σε απομόνωση και πολιτικές περιπλανήσεις.
Η πρώτη τέτοια σύγκρουση του Στέφανου Τζουμάκα συνέβη λίγο πριν κερδίσει το ΠΑΣΟΚ τις εκλογές του 1981 και σήμερα υπάρχει μόνο ως μακρινή ανάμνηση και σαν ένας από τους πολλούς αστικούς θρύλους που αφηγούνται στα τραπέζια οι γερόλυκοι της Χαριλάου Τρικούπη. Ο Τζουμάκας, ως υπεύθυνος της Επιτροπής Διαφώτισης τότε (έχοντας διαδεχθεί, σημειωτέον, τον Κώστα Σημίτη), είχε εκδώσει μια εγκύκλιο που εστάλη σε όλες τις οργανώσεις του ΠΑΣΟΚ στην επικράτεια, με την οποία καλούσε να αναρτήσουν στα γραφεία τους, πλάι στο «υποχρεωτικό» πορτρέτο του Ανδρέα, αφίσες του Καρλ Μαρξ, του Φρίντριχ Ενγκελς και του Αρη Βελουχιώτη. Ο μύθος, μάλιστα, λέει πως τότε στα γραφεία υπήρχαν και φωτογραφίες του Ελευθέριου Βενιζέλου, του Νικόλαου Πλαστήρα και του Γεώργιου Παπανδρέου, τις οποίες ζήτησε να αποκαθηλώσουν, αν και η λεπτομέρεια αυτή αμφισβητείται εντόνως ως προπαγανδιστική.
Κι αυτό διότι η επίμαχη εγκύκλιος έγινε βούτυρο στο ψωμί της ΝΔ εν τω μέσω ενός σκληρού προεκλογικού αγώνα, κατά τον οποίο και η ΝΔ του Ράλλη και το ΠΑΣΟΚ του Παπανδρέου διεκδικούσαν και τις κεντρώες ψήφους της ΕΔΗΚ και του ΚΟΔΗΣΟ. Στελέχη της ΝΔ όπως ο Ευάγγελος Αβέρωφ βρήκαν τότε την ευκαιρία να παρουσιάσουν το ΠΑΣΟΚ ως κρυφοκομμουνιστικό κόμμα που συνιστά κίνδυνο για το έθνος κι ο Παπανδρέου, έξαλλος με τον Τζουμάκα, τον παρέπεμψε στο Πειθαρχικό για την πρωτοβουλία που τους έκανε άνω – κάτω.
Η επανάληψη της σύγκρουσής του με το αγαπημένο του ΠΑΣΟΚ ήταν (πράγματι, Καρλ) ένα κεφάλαιο μιας πολιτικής τραγωδίας. Διότι η ιδεολογική απόκλιση αυτή τη φορά ήταν πραγματική, όχι ντεκόρ σε τοίχους και συνθήματα. Το 2010, το annus horribilis που συνειδητοποιήσαμε την κρίση και τη χρεοκοπία μας με την υπογραφή του πρώτου Μνημονίου, ο Τζουμάκας διαχώρισε τη θέση του ηχηρά, όπως συνηθίζει. Δεν ήταν ο μόνος. Και έτσι ξεκίνησε το σημαντικότερο ίσως πολιτικό γεγονός της κρίσης, η ιστορική συρρίκνωση του κόμματος που σημάδεψε όσο κανένα άλλο τη Μεταπολίτευση.
Παρά την ξεκάθαρη απομάκρυνσή του, ωστόσο, από το «κακό μνημονιακό ΠΑΣΟΚ», όταν ο Τζουμάκας μετακόμισε στον ΣΥΡΙΖΑ, οι περισσότεροι τον υποδέχθηκαν ούτε λίγο ούτε πολύ σαν μια γραφική προσθήκη στο μεγάλο παλμαρέ της διεύρυνσης. Ηταν ένα ακόμη πρόσωπο της αποκαθηλωμένης Μεταπολίτευσης, ένα «ορφανό του ΠΑΣΟΚ», που καμία πρόταση και σκέψη του δεν γινόταν σοβαρό αντικείμενο εσωκομματικού προβληματισμού, παρά τη μακρά εμπειρία του και το γεγονός ότι κάποιες επισημάνσεις του αποδείχθηκαν εύστοχες. Τόσο πολύ τον σεβάστηκαν που κάποιο μεγαλοστέλεχος του ΣΥΡΙΖΑ, τότε, τον κατηγόρησε για «20 χρόνια σαχλαμάρας». Εμεινε όμως, χωρίς να ζητήσει θέσεις κι ανταλλάγματα, και αυτή τη στάση κράτησε μέχρι την παραίτηση του Αλέξη Τσίπρα, όταν αποφάσισε να συμμετέχει στην κούρσα της εκλογής του νέου προέδρου.
Οσα ακολούθησαν, αυτή η νέα σύγκρουση του Τζουμάκα, ήταν η έναρξη της τραγικωμωδίας του εμφυλίου που προκάλεσε η εκλογή του Στέφανου Κασσελάκη. Ενός προσώπου που καθετί που εκφράζει και συμβολίζει είναι εκ διαμέτρου αντίθετο με την κοσμοθεωρία ενός παλαιού παραδοσιακού σοσιαλιστή.
Και η Ιστορία τελικά επαναλήφθηκε (μάλιστα, Καρλ) σαν φάρσα όταν ο νέος πρόεδρος τον παρέπεμψε στο πειθαρχικό όργανο, την Επιτροπή Δεοντολογίας, αντιγράφοντας μια ιστορική φράση του αγαπημένου του Ανδρέα Παπανδρέου. Σε αντίθεση με εκείνη την παραπομπή από τον Ανδρέα, βέβαια, ο Στέφανος εισηγήθηκε διαγραφή. Προσθέτοντας – εις ένδειξιν μάλλον μιας κάποιας μεγαθυμίας – ένα «τιμώ την ιστορία του», αν και υπάρχουν βάσιμες υποψίες ότι δεν του είναι και τόσο γνωστή.
Θα είναι αυτό το τέλος της παρουσίας του Στέφανου Τζουμάκα στο πολιτικό σύστημα; Στο «Η 18η Μπρυμαίρ του Λουδοβίκου Βοναπάρτη» ο Μαρξ έχει γράψει και κάτι ακόμη. Το δεύτερο, ίσως, γνωστότερο απόφθεγμά του. Οτι «οι άνθρωποι φτιάχνουν τη δική τους ιστορία, αλλά όχι με τη δική τους ελεύθερη βούληση, όχι υπό συνθήκες που έχουν επιλέξει οι ίδιοι, αλλά υπό τις δεδομένες και κληρονομημένες συνθήκες που έχουν να αντιμετωπίσουν». Ετσι έχει γράψει, πράγματι, την ιστορία του κι ο ήρωάς μας. Και όσοι τον ξέρουν μπορούν να μας βεβαιώσουν πως δεν θα σταματήσει να λέει και να κάνει αυτά που θεωρεί σωστά, με κάθε αρχηγό, για όσο αντέχει και όσο περνάει από το χέρι του.