Αφορμή για αυτόν τον απολογισμό τα περίπου πενήντα χρόνια που έχουν πλέον περάσει από τη Μεταπολίτευση, αλλά και η πιθανολογούμενη διάσπαση στον ΣΥΡΙΖΑ. Οσο για την οπτική γωνία, είναι αυτή ενός ανθρώπου που έχει γενικότερο χούι με την ιστορία της Αριστεράς, διεθνούς και ελληνικής, και επομένως και με τις κρίσεις της και τις διασπάσεις της. Επιπλέον, αν και κομματικά (όχι πολιτικά) παροπλισμένος εδώ και πολλά χρόνια, τις περισσότερες από τις διασπάσεις στις οποίες αναφέρομαι τυχαίνει να τις έχω ζήσει, είτε από πρώτο χέρι είτε «εκ του σύνεγγυς».
Αφήνοντας προφανώς εκτός κειμένου τη διάσπαση του ΚΚΕ το 1968, ως προγενέστερη αλλά και ως «μια ολόκληρη ιστορία από μόνη της», η πρώτη μεταπολιτευτική κρίση/διάσπαση εντοπίζεται στο αρτιγέννητο τότε ΠΑΣΟΚ, το 1975. Δεν είναι ακριβές αυτό που συχνά λέγεται ότι τότε διαγράφτηκε απλώς η Δημοκρατική Αμυνα. Ούτε όλη η Αμυνα έφυγε τότε (στελέχη της έμειναν, και μάλιστα σταδιοδρόμησαν στο ΠΑΣΟΚ), ούτε μόνον από την Αμυνα προέρχονταν τα στελέχη που διαγράφτηκαν ή έφυγαν τότε. Ανάμεσά τους συγκαταλέγονταν κορυφαία στελέχη του ΠΑΚ, στελέχη της υπό διαμόρφωση τότε Νεολαίας ΠΑΣΟΚ, παλαιοί αριστεροί, ακόμα και προσωπικότητες του χώρου όπως η Μελίνα και η Αμαλία Φλέμινγκ. Οι περισσότεροι από αυτούς προχώρησαν σύντομα στην ίδρυση της Σοσιαλιστικής Πορείας, στην οποία εντάχθηκαν και ανεξάρτητοι αριστεροί, στελέχη του αντιδικτατορικού αγώνα. Κάποιοι άλλοι πάλι, αν και εντάχθηκαν αρχικά στη Σοσιαλιστική Πορεία, ξαναγύρισαν αργότερα στο ΠΑΣΟΚ.
Αυτά για τα «άγουρα χρόνια» του ΠΑΣΟΚ. Αλλωστε, ακόμα και η Σοσιαλιστική Πορεία, γεννημένη εν πολλοίς από τη διάσπαση του 1975, δεν απέφυγε κι αυτή την κρίση/διάσπαση, με την ομάδα γύρω από τον Νίκο Κωνσταντόπουλο να μειοψηφεί το 1978 και να αποστασιοποιείται.
Την ίδια λίγο-πολύ εποχή, το 1978, στον απόηχο της αποτυχίας της ατσούμπαλης Συμμαχίας στις εκλογές του 1977 (2,7% και 2 έδρες), διασπάστηκε και η νεολαία του ΚΚΕ εσ., ο Ρήγας Φεραίος, με τη μια πτέρυγα, τη λεγόμενη Β’ Πανελλαδική, να κινείται προς πιο αριστερές κατευθύνσεις (με αλτουσεριανή χροιά στις αναλύσεις της), και την άλλη, τη νομιμόφρονα, να παραμένει νεολαία του ΚΚΕ εσ. Σχετικά σύντομα πάντως, η Β’ Πανελλαδική έγινε φύλλα φτερά, με τα στελέχη της (Μηλιός, Ψαρράς, Παν Παν, Λαζαρίδης) να κινούνται έκτοτε σε ποικίλες – ενίοτε και αλληλοσυγκρουόμενες – κατευθύνσεις.
Ούτε καν η ΕΔΑ της μεταπολιτευτικής περιόδου, κόμμα κυρίως στελεχών της προδικτατορικής Αριστεράς παρά μελών και οπαδών, απέφυγε τελικά τη διάσπαση, με αποτέλεσμα για κάποιο διάστημα να υπάρχει ΕΔΑ Γλέζου και ΕΔΑ Λεντάκη. Παρεμπιπτόντως, ο πρώτος κατέληξε «αγανακτισμένος» και λαφαζανικός στα 90 του και βάλε, ενώ ο δεύτερος βουλευτής της Πολιτικής Ανοιξης του Σαμαρά.
Αλλά και το ΚΚΕ εσ. έμελλε να διασπαστεί στα μέσα της δεκαετίας του ’80. Ετσι, στο 4ο Συνέδριο, το 1986, επικράτησε η λεγόμενη Μετεξέλιξη (Κύρκος, Γιάνναρος, Μπριλλάκης) μαζί με τους συμμάχους της, με αποτέλεσμα η μειοψηφία (Μπανιάς, Βούτσης, Φλαμπουράρης, Φίλης, κ.ά.) να αποχωρήσει, ιδρύοντας το ΚΚΕ εσ. – Ανανεωτική Αριστερά, το οποίο εξέδωσε την εφημερίδα «Εποχή», μετονομάστηκε αργότερα σε ΑΚΟΑ, και με τον καιρό διαχύθηκε, εν μέρει στον Συνασπισμό και εν μέρει σε διάφορες «συλλογικότητες». Εντυπωσιακό: ενώ οι εκλογικές επιδόσεις του εν λόγω σχήματος κυμάνθηκαν το 1989-90 μεταξύ 0,13% και 0,28%, ήρθαν έτσι τα πράγματα που αυτή η παρέα κυβέρνησε εν πολλοίς, το 2015-19, την Ελλάδα! Οσο για την πλειοψηφία του πρώην ενιαίου ΚΚΕ εσ. «συναντήθηκε» με αρκετούς ανένταχτους αριστερούς (Παπαγιαννάκης, Μανωλάκος, Ψυχογιός, κ.ά.), ιδρύοντας από κοινού την Ελληνική Αριστερά (ΕΑΡ).
Σύντομα ωστόσο, με τον αέρα που κατέβαινε από τη Σοβιετία να έχει γίνει λιγότερο παγερός λόγω Γκορμπατσόφ, η ΕΑΡ «τα βρήκε» με το ΚΚΕ και, μαζί και με κάποιους πασοκογενείς, έφτιαξαν το 1989 τον Συνασπισμό (ΣΥΝ), του οποίου η πορεία είναι μάλλον γνωστή. Βέβαια, η υπερτροφία του ΣΥΝ ενεργοποίησε τα εν υπνώσει αντανακλαστικά των ορθόδοξων του ΚΚΕ, οπότε και εκεί είχαμε διάσπαση, το 1991. Η ανανεωτική (λέμε τώρα…) πτέρυγα εντάχθηκε στον ΣΥΝ (αργότερα ΣΥΡΙΖΑ), ενώ οι ορθόδοξοι κράτησαν το «Σπίτι του λαού», τον «Ριζοσπάστη», τα λάβαρα, τα σύμβολα.
Ομως και ο ΣΥΝ/ΣΥΡΙΖΑ έμελλε να γνωρίσει τη διάσπαση, αρκετά χρόνια αργότερα, και αφού πρώτα είχε περάσει από τα χέρια των Κωνσταντοπουλοαλαβαναίων. Εγκαταλείποντας το σκάφος με αισθητή καθυστέρηση, το 2010, ό,τι είχε απομείνει στο εσωτερικό του ΣΥΡΙΖΑ από την κάποτε ανανεωτική αριστερά έφυγε και ίδρυσε τη ΔΗΜΑΡ, η οποία πήγε ανέλπιστα καλά, συγκεντρώνοντας δύο φορές εκλογικό ποσοστό άνω του 6% το 2012 και μετέχοντας μάλιστα στην τρικομματική κυβέρνηση του 2012-13. Δυστυχώς όμως, η ΔΗΜΑΡ έπεσε θύμα του ανερμάτιστου και ασπόνδυλου αρχηγού της, ο οποίος κατέληξε πελταστής στο ασκέρι των Τσιπροκαμμένων.
Οσο για το κάποτε κραταιό ΠΑΣΟΚ, αφού πρώτα είχε γνωρίσει κάποιες μικροδιασπάσεις ήδη επί Ανδρέα κατά τη δεκαετία του 1980 (Αρσένης, Τρίτσης, κ.λπ.), γνώρισε μία ακόμα το 2015, αυτήν τη φορά από τον πρώην αρχηγό του, ο οποίος μάλιστα, με το «εγχείρημά» του (αντίστοιχο της εν κινήσει αλλαγής αλυσίδας σε ποδήλατο), παραλίγο να βυθίσει το πατρικό σκάφος/κληροδότημα ακόμα και κάτω από το εκλογικό existenzminimum του 3%.
Κατά τα άλλα, το κεφάλαιο κρίσεις/διασπάσεις/διαγραφές δεν έχει προφανώς κλείσει – ούτε θα κλείσει ποτέ – για την ευρύτερη Αριστερά. Και βέβαια, ας μην ξεχνάμε αυτό που κάποιοι καλοπροαίρετοι αριστεροί άργησαν αρκετά να αντιληφθούν κατά τα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια: δεν ήταν (και δεν είναι ποτέ) η κρίση απόρροια της διάσπασης· η διάσπαση ήταν (και είναι πάντα) απόρροια κρίσης, εξόφθαλμης ή υποδόριας.
Ο Ανδρέας Παππάς είναι επιμελητής εκδόσεων και μεταφραστής