Το 15ο συνέδριο της ΝΔ που ολοκληρώνεται αύριο στο Ζάππειο έχει επετειακό χαρακτήρα. Φέτος εξάλλου μαζί με τα 50 χρόνια Μεταπολίτευσης ή Γ’ Ελληνικής Δημοκρατίας συμπληρώνονται και τα 50 χρόνια του κόμματος. Η ΝΔ επίσης κυβερνά από το 2019. Αποδεικνύοντας μέσα στους επάλληλους κύκλους της κρίσης πως παρέμεινε η ανθεκτική πτέρυγα της αστικής παράταξης. Η ΝΔ άντεξε μέσα στα Mνημόνια, σε αντίθεση με το ΠΑΣΟΚ, και παρά τις δικές της ήττες. Ενώ μετά τον Σεπτέμβρη του 2015 και τη σταδιακή εξαέρωση του διλήμματος – ή της διαιρετικής τομής αν θέλετε – κατάφερε και το αντι-ΣΥΡΙΖΑ ρεύμα να εκφράσει, αλλά και με τον Κυριάκο Μητσοτάκη στο τιμόνι της να διαμορφώσει αφήγημα κυβερνητισμού.
Η ΝΔ είναι πια ένα ιστορικό κόμμα που με όρους πολιτικής επιστήμης εκφράζει ηγεμονικά τη ραχοκοκαλιά της αστικής παράταξης εν Ελλάδι. Για να την ερμηνεύσουμε στο σήμερα, αξίζει μια αναδρομή αλλά και μια ανάγνωση των ιδρυτικών της πράξεων. Αξίζει βέβαια και μια ανάγνωση της σημερινής ΝΔ, στο σημερινό νέο περιβάλλον. Οι συνέχειες και οι ασυνέχειες της ΝΔ διαβάζονταν επίσης με έναν ξεχωριστό τρόπο – όχι πάντα ορθό – από την Αριστερά.
Iδρυση στα θεμέλια της ΕΡΕ
Η ίδια της η ίδρυση ήταν μια απόφαση του Κωνσταντίνου Καραμανλή που μεταπολιτευτικά αποφάσισε να διαμορφώσει τους όρους ενός νέου κόμματος πάνω στην καταβολή και την καταγωγή της προδικτατορικής ΕΡΕ. Το έπραξε πετυχημένα και στην ίδια την ιδρυτική διακήρυξη της 4ης Οκτώβρη του 1974 έθεσε τον πυρήνα της εξήγησής του: «Απαιτηθή η επαγρύπνησις αλλά και η συσπείρωσις του λαού σε ισχυρούς πολιτικούς σχηματισμούς, ικανούς να προστατεύσουν την δημοκρατία, όχι μόνον από τον κομμουνισμό και φασισμό, αλλά και από τα αίτια που προκάλεσαν στο παρελθόν την πτώση της. Γι’ αυτόν ακριβώς τον εθνικό σκοπό εθεώρησα καθήκον μου να δημιουργήσω μιαν ευρεία και ζωντανή πολιτική παράταξη – την Νέα Δημοκρατία». Συμπληρώστε εδώ το κάδρο ενός Ψυχρού Πολέμου. Την πάγια πρόθεση του Καραμανλή για δυτική πρόσδεση της χώρας. Τον ευρωπαϊκό προσανατολισμό της. Στοιχήματα που ο ίδιος κέρδισε.
Ο Καραμανλής του 1974 δεν είναι ίδιος με τον Καραμανλή της ΕΡΕ. Ούτε η χώρα είναι το μετεμφυλιακό κράτος του 1949-55. Η ζημιά της δικτατορίας με την εθνική τραγωδία της Κύπρου και το πλήγμα στη Δημοκρατία διαμορφώνει στο σκεπτικό του Καραμανλή και άλλων αστών πολιτών τη συμπερίληψη των πολιτών δυνάμεων ως βασικό άξονα στο νέο πολιτικό περιβάλλον. Οχι απαραίτητα προς Θεού με όρους συναίνεσης, οι αντιθέσεις είναι ζωηρές και υπαρκτές. Αλλά υπό τη σκέπη μιας νέας Δημοκρατίας, ενός νέου κεκτημένου που θα ξορκίζει τα «άκρα» και θα θέτει τη χώρα στο κέντρο ενός μεταπολιτευτικού – ευρωπαϊκού οράματος. Ο Καραμανλής δεν θα διστάσει να βγάλει τη χώρα απ’ το στρατιωτικό σκέλος του ΝΑΤΟ (φέτος έχουμε και τα 75 έτη της εν λόγω Συμμαχίας), αφού την ξαναβάλει, αλλά και να την προσδέσει σταθερά στην τότε ΕΟΚ. Το περίφημο «ανήκομεν εις την Δύσιν» που το εκφώνησε ο Καραμανλής από το βήμα της Βουλής στις 12 Ιουνίου 1976 σε συζήτηση πολιτικών αρχηγών είναι γεωπολιτικό καταρχάς για τον ίδιο. Αλλά και βαθιά πολιτικό – ας μην ξεχνάμε θυμίζω ξανά τον Ψυχρό Πόλεμο.
Ενα λαϊκό κόμμα χτίζεται
Η ΝΔ στα πρώτα μεταπολιτευτικά χρόνια ακολουθεί τις τελετουργίες και τα ήθη των δημοκρατικών κομμάτων της εποχής. Και μεγάλη πολιτική νεολαία συγκροτεί (μαζί με τις παραφωνίες του κομματιού των Κενταύρων και των Rangers που στις αρχές του ’80 ήταν οι πιο σκληρές ομάδες κρούσης του κόμματος στην τότε συγκρουσιακή αντιπαράθεση εντός και εκτός ΝΔ) και φεστιβάλ κάνει, και παράταξη έχει στους ΟΤΑ ή στα σωματεία. Λαϊκό κόμμα στη βάση του πάντα. Και απεύθυνση και μάλιστα μαζική έχει στα μεσαία στρώματα, πριν επινοηθεί γεωγραφικά ο όρος.
Η ΝΔ και η ΟΝΝΕΔ αλλά και η ΔΑΠ-ΝΔΦΚ διαμορφώνουν γενιές νέων πολιτικών στελεχών. Μπαίνουν στο κέντρο ενός νέου δικομματισμού με αντίπαλο το ΠΑΣΟΚ – που επίσης ιδρύεται το 1974. Δίνουν τη δική τους μάχη κατά των ρευμάτων της Αριστεράς. Πρωταγωνιστούν σε μια σκληρή νέα ιδεολογική διαπάλη που πάνω της συγκροτείται μια νέα διαμάχη «ο λαός δεν ξεχνά τι σημαίνει Δεξιά».
Η ΝΔ όμως ακούει και τα διεθνή ρεύματα. Είναι σε διάλογο με τις έξω μεταβολές στις ιδεολογίες. Το 1984 το τιμόνι της παίρνει ο Κωνσταντίνος Μητσοτάκης, ιστορικός πολιτικός της Ενώσεως Κέντρου στα 60s. Αλλά και αθεράπευτος εχθρός του Ανδρέα Παπανδρέου. Μια κόντρα που έχει βάθος απ’ τα περίφημα Ιουλιανά και την (τριπλή) Αποστασία του ’65. Εδώ έχουμε μια τομή στη ΝΔ. Οχι τόσο στον πυρήνα της, που παραμένει βασικά κεντροδεξιός. Αλλά στον τρόπο που μπορεί να ενσωματώνει και κεντρώα στοιχεία.
Η ΝΔ αλλάζει με τις εποχές. Καραμανλής, Ράλλης, Αβέρωφ, Μητσοτάκης, Εβερτ, Καραμανλής, Σαμαράς, Μεϊμαράκης, Μητσοτάκης. Περνάει κρίσεις. Οπως από το 1993 μέχρι το 2004 που κάνει έντεκα χρόνια να κυβερνήσει. Ή στις εκλογές του Μάη του 2012 που λαμβάνει 18,85%, το ιστορικό της χαμηλό.
Η ΝΔ είναι η παράταξη που αντιμετωπίζει δύο μεγάλα ρεύματα: εκείνο του ΠΑΣΟΚ το 1981 και εκείνο του ΣΥΡΙΖΑ το 2015. Είναι ο βασικός πόλος απέναντί τους. Επιβιώνει. Ανατάσσεται. Και στις δύο περιπτώσεις. Και από τον ριζοσπαστικό φιλελευθερισμό του Καραμανλή (Κωνσταντίνου και Κώστα) πάει στο άνοιγμα στο φιλελεύθερο Κέντρο του Μητσοτάκη (Κωνσταντίνου και Κυριάκου). Από μια δεξιά εκφώνηση φτάνει να ενσωματώνει σήμερα στελέχη του πάλαι εκσυγχρονιστικού ΠΑΣΟΚ.
Μια άλλη χώρα, ένα άλλο κόμμα
Σήμερα η ΝΔ του 2024 δεν έχει σχέση με τη ΝΔ του 1974. Οπως δεν έχει βέβαια και η χώρα. Τα τάμπλετ στο Ζάππειο, τα μέλη που βλέπουν την ομιλία του Κυριάκου από το Διαδίκτυο, οι σταρτάπερ που στηρίζουν Μητσοτάκη, οι νέες καμπάνιες, το επιτελικό κράτος, ακόμη και ο μεταποιημένος ιστορικός πυρσός του εμβλήματος γράφουν μια νέα σελίδα στην παράταξη και στα χαρακτηριστικά που ο σημερινός της πρόεδρος και Πρωθυπουργός θέλει να προσδώσει. Ο πρόσφατος νόμος για τα ομόφυλα ζευγάρια δείχνει τα νέα κοινά που η ΝΔ θέλει να εκφράσει αλλά και τα όρια – ο δεξιός της πυρήνας είναι ζωντανός και θιγμένος. Στο σημερινό πολιτικό σκηνικό που εκ των πραγμάτων το τοπίο του «ενάμισι κόμματος» δημιουργεί προβλήματα σε όλους.