Το απωθημένο προορίζεται πάντα να επιστρέφει – τόσο στην ψυχανάλυση όσο και στη γεωπολιτική. Και τα παραμελημένα εδώ και καιρό Δυτικά Βαλκάνια γίνονται το τελευταίο διάστημα πεδίο μιας δυνάμει ανησυχητικής ρευστότητας.
Η Ε.Ε., αλλά και η Αθήνα, θα υποχρεωθούν να αντιμετωπίσουν νέα δεδομένα, μετά τη στασιμότητα του προηγούμενου διαστήματος.
Χαρακτηριστικότερο παράδειγμα αποτελεί η μεγάλη ανατροπή την οποία αποτέλεσαν οι εκλογές, βουλευτικές και προεδρικές, της Τετάρτης στη Βόρεια Μακεδονία, οι οποίες σηματοδότησαν τη συντριβή των κυβερνώντων από το 2017 Σοσιαλδημοκρατών (SDSM) και την επάνοδο στα πράγματα των εθνικιστών του VMRO-DPMNE.
Δεν πρόκειται για μια απλή κυβερνητική εναλλαγή, αλλά για ένα “πολιτικό τσουνάμι”, όπως το χαρακτήρισε, δεδομένου του εύρους της διαφοράς, ο προαλειφόμενος για την πρωθυπουργία ηγέτης των εθνικιστών, Κρίστιαν Μίτσκοσκι.
Το εκλογικό αποτέλεσμα προκύπτει από πολλά αίτια. Οι Σοσιαλδημοκράτες κυβερνούσαν πλέον χωρίς τον φυσικό τους ηγέτη Ζόραν Ζάεφ, ο οποίος είχε παραιτηθεί από τα τέλη του 2023, μετά τα αποτελέσματα των δημοτικών εκλογών. Επιπλέον αποδείχθηκε ότι δεν ήταν σε θέση να υλοποιήσουν την κυριότερη εξαγγελία τους, ήτοι την καταπολέμηση της διαφθοράς, για την οποία είχαν διοργανώσει πολύμηνο κίνημα διαμαρτυρίας προτού έρθουν στα πράγματα.
Παράλληλα, οι συνθήκες διαβίωσης του πληθυσμού μετά την πανδημία υπήρξαν πολύ δύσκολες, καθώς η χώρα δεν επωφελήθηκε ευρωπαϊκών ενισχύσεων.
Στο δε εσωτερικό της αλβανικής μειονότητας (η οποία παγίως εκπροσωπείται στο κυβερνητικό σχήμα, μετά τη Συμφωνία της Αχρίδας του 2001) εξελίχθηκε μια πολιτική “εξέγερση” που έφερε το DUI του Αλί Αχμέτι να αμφισβητείται από μια ένωση τεσσάρων αντιπολιτευόμενων αλβανόφωνων κομμάτων, στην οποία και θα απευθυνθεί τώρα ο Μίτσκοσκι για κυβερνητική στήριξη.
Αίσθημα εθνικής ταπείνωσης
Αλλά το μείζον πρόβλημα της χώρας έγκειται στο γεγονός ότι μετά την είσοδό της στο ΝΑΤΟ το 2020 το ενδιαφέρον του διεθνούς παράγοντα μειώθηκε κατακόρυφα, ενώ η υπόσχεση της σύνδεσης με την Ε.Ε., ως ανταμοιβή για τη συνυπογραφή της Συμφωνίας των Πρεσπών, προσέκρουσε αφενός στη γενικότερη διευρυνσιακή “κόπωση” των “27” και τα αντιφατικά σχέδια Γαλλίας και Γερμανίας για τα Δυτικά Βαλκάνια, αφετέρου όμως (και ήταν αυτό το καθοριστικό) στο βέτο της Βουλγαρίας, η οποία αμφισβητεί τη διακριτή εθνική ταυτότητα των γειτόνων της και απαιτεί την κατοχύρωση των δικαιωμάτων της βουλγαρικής μειονότητας με (νέα, ύστερα από αυτή που επέβαλε η Συμφωνία των Πρεσπών) συνταγματική αναθεώρηση.
Το αίσθημα εθνικής ταπείνωσης, χωρίς καν επαρκή ανταλλάγματα, κυρίευσε (με τη βοήθεια και μέσων ενημέρωσης συνδεόμενων με τη Ρωσία) μεγάλο μέρος του πληθυσμού και γέννησε οργή.
Με δεδομένο ότι τόσο ο Μίτσκοσκι όσο και η νέα πρόεδρος της Δημοκρατίας, Γιορτνάνα Σιλιάνοφσκα, έχουν καταστήσει σαφές ότι εφεξής θα αποκαλούν τη χώρα τους απλώς “Μακεδονία” στο εσωτερικό, η Αθήνα προβλέπεται να βρεθεί αντιμέτωπη με ένα πρόβλημα “διπλής ονομασίας” αντίστοιχο (αν και αντίστροφο) με αυτό που θέλησε να λύσει δια της Συμφωνίας των Πρεσπών. Και μολονότι η ίδια η Συμφωνία δεν δύναται νομικώς να αναιρεθεί, η πρόβλεψη για erga omnes ονομασία θα καταλυθεί στην πράξη, επιβαρύνοντας αναπόφευκτα το κλίμα, χωρίς η ελληνική πλευρά να έχει τουλάχιστον κυρώσει μέχρι τώρα τα προβλεπόμενα τρία μνημόνια που κατοχύρωναν πρακτικά το πλαίσιο των διμερών σχέσεων.
Ένα συνολικά προβληματικό τοπίο
Αλλά τα προβληματικά δείγματα έρχονται και από άλλες πλευρές των Δυτικών Βαλκανίων.
Στην Αλβανία ο ακλόνητος πρωθυπουργός Έντι Ράμα αποφάσισε, ως φαίνεται, να ξεσηκώσει μια σελίδα από το εγχειρίδιο του φίλου του Ταγίπ Ερντογάν, επιχειρώντας να αναλάβει ρόλο πολιτικού καθοδηγητή των ομοεθνών του που έχουν μεταναστεύσει σε άλλες ευρωπαϊκές χώρες.
Έτσι, αύριο θα βρεθεί στην Αθήνα, χωρίς την επίσημη ιδιότητά του και χωρίς επαφή με την εδώ κυβέρνηση, για να εκφωνήσει ομιλία στο πλαίσιο εκδήλωσης του κυβερνώντος Σοσιαλιστικού Κόμματος Αλβανίας για τους Αλβανούς της Ελλάδας, όπως σκοπεύει να πράξει αντιστοίχως και στο Μιλάνο, το Ντίσελντορφ και το Λονδίνο. Την ενόχληση της ελληνικής πλευράς ενισχύει το γεγονός ότι η εκδήλωση συμπίπτει με την επέτειο της σύλληψης του εκλεγέντος δημάρχου Χειμάρρας Φρέντι Μπελέρι, ενώ προβληματισμό και στην Ιταλία προκαλεί το γεγονός ότι οι εκδηλώσεις σε Αθήνα και Μιλάνο πραγματοποιούνται εν μέσω προεκλογικής περιόδου για τις ευρωεκλογές.
Στο Κόσοβο η διαδικασία ένταξης στο Συμβούλιο της Ευρώπης δείχνει να παγώνει, καθώς (παρά τη θετική εισήγηση της Ντόρας Μπακογιάννη στο πλαίσιο της Κοινοβουλευτικής Συνέλευσης του θεσμού) το θέμα δεν θα περιληφθεί στην ατζέντα της επικείμενης συνεδρίασης της Επιτροπής Υπουργών στις 16-17 Μαΐου, όπως είχε αρχικά ανακοινωθεί. Η εμπλοκή έχει για άλλη μία φορά να κάνει με την απροθυμία του Αλβανοκοσοβάρου πρωθυπουργού Άρμπεν Κούρτι να προωθήσει τη συγκρότηση της Ένωσης Σερβικών Δήμων, η οποία αποτελεί κεντρική επιδίωξη της σερβικής μειονότητας και τίθεται ως όρος εξομάλυνσης των σχέσεων από το Βελιγράδι. Το σχέδιο της δημιουργίας Ένωσης Σερβικών Δήμων στο Κόσοβο προκύπτει από μια συμφωνία του 2013 μεταξύ Βελιγραδίου και Πρίστινας, αλλά έχει μπλοκαριστεί από το κοσοβαρικό Συνταγματικό Δικαστήριο, με το σκεπτικό ότι η ένωση αυτή θα έχει και εκτελεστικές αρμοδιότητες (κυρίως στα θέματα εκπαίδευσης), κατά παράβαση του Συντάγματος.
Η προώθηση του ζητήματος είχε τεθεί ως όρος από τη Γαλλία και τη Γερμανία, προκειμένου να στηρίξουν την εισδοχή του Κοσόβου στο Συμβούλιο της Ευρώπης, όμως ο Κούρτι χαρακτήρισε την απαίτηση αυτή “παράλογη”, επιμένοντας να αντιμετωπίζει τα θέματα της ένταξης και της εξομάλυνσης των σχέσεων Βελιγραδίου – Πρίστινας ως αποσυνδεδεμένα.
Στη Σερβία ο πρόεδρος Αλεκσάνταρ Βούτσιτς ακροβατεί ανάμεσα στις ευαισθησίες που προκαλεί το ζήτημα του Κοσόβου και τα δικά του πραγματιστικά αντανακλαστικά για διατήρηση ανοικτών διαύλων με τη Δύση. Ομοίως ακροβατεί ανάμεσα στις πιέσεις της Ε.Ε. να περιορίσει τις συναλλαγές του με την παραδοσιακή σύμμαχο Ρωσία και την ανανεωμένη ορμή που αποκτούν οι σχέσεις της Σερβίας με τον “ευρασιατικό άξονα”, όπως έδειξε την εβδομάδα αυτή η θριαμβευτική υποδοχή του Κινέζου ηγέτη Σι Τζινπίνγκ (διόλου τυχαία κατά την 25η επέτειο του νατοϊκού βομβαρδισμού της κινεζικής πρεσβείας στο Βελιγράδι).
Επιπλέον, το εσωτερικό μέτωπο αποδεικνύεται ασταθές: στη σερβική πρωτεύουσα (και μόνο σε αυτήν) πρόκειται στις 2 Ιουνίου να επαναληφθούν οι δημοτικές εκλογές, μετά τις καταγγελίες περί νοθείας, που έφεραν την αντιπολίτευση στους δρόμους.
Στη Βοσνία Ερζεγοβίνη πρόσθετη γεωπολιτική ρευστότητα προκαλούν οι επαναλαμβανόμενες δηλώσεις του Μίλοραντ Ντόντικ, επικεφαλής της Σερβικής Δημοκρατίας, για ανεξαρτητοποίηση της εν λόγω οντότητας, οι οποίες έχουν αρχίσει ήδη από τον Οκτώβριο του 2022. Το πρότυπο θα μπορούσε να είναι τα δημοψηφίσματα που οργανώθηκαν για την ένωση των ανατολικών επαρχιών της Ουκρανίας με τη Ρωσία. Αλλά και η Δύση φέρει τις ευθύνες της, με τις πιέσεις που σταθερά ασκεί τα τελευταία χρόνια για αναμόρφωση του πλαισίου που διαμόρφωσε η Συμφωνία του Ντέιτον, η οποία τερμάτισε τον πόλεμο στη Βοσνία το 1995, προς την κατεύθυνση της ενίσχυσης της κεντρικής κυβέρνησης και αποδυνάμωσης της σερβικής οντότητας.