Η απορία επιστρέφει κάθε φορά που κάποιος εκπρόσωπος του έθνους χωρίζει απ’ την πολιτική δύναμη με την οποία εξελέγη ή μια ηγεσία αποφασίζει ανδρεοπαπανδρεϊκά πως εκείνος έθεσε εαυτόν εκτός κόμματος: σε ποιον ανήκει η έδρα, στον βουλευτή ή στο κόμμα; Οι πιστοί της εκάστοτε κομματικής ορθοδοξίας ζητούν επιτακτικά απ’ όποιους φεύγουν ή εκδιώκονται να την παραδώσουν, επικαλούμενοι κυρίως λόγους ηθικής τάξης. Ομως, οι δεύτεροι τις περισσότερες φορές αρνούνται, χρησιμοποιώντας διάφορα επιχειρήματα – άλλοι λένε ότι η λαϊκή εντολή δόθηκε προσωπικά σ’ αυτούς, ορισμένοι επικαλούνται το Σύνταγμα, ενώ μερικοί δηλώνουν πως οφείλουν να υπηρετήσουν τις ιδέες για τις οποίες ψηφίστηκαν. Τελικά, ποια πλευρά έχει δίκιο;
Πριν από τη δεύτερη συριζαϊκή διάσπαση, το ερώτημα έχει ήδη απασχολήσει πέντε φορές την πολιτική επικαιρότητα από το καλοκαίρι που ξεκίνησε η Κ’ κοινοβουλευτική περίοδος, μια και πέντε βουλευτές πέταξαν την κομματική τους ταυτότητα κι επέλεξαν τον τίτλο του ανεξάρτητου – ένας των «Σπαρτιατών», δύο της Πλεύσης Ελευθερίας και οι δύο της Ομπρέλας, οι οποίοι έφυγαν από τον ΣΥΡΙΖΑ. Από προχθές, βέβαια, η απάντηση έχει αποκτήσει περισσότερο ενδιαφέρον εξαιτίας της αποχώρησης των 7 2 της ομάδας Αχτσιόγλου.
Οι πρώην πια σύντροφοί τους απαιτούσαν από τις αρχές της εβδομάδας την παράδοση των εδρών τους κι επαναλάμβαναν μονότονα σε τηλεπαράθυρα ή κατ’ ιδίαν συζητήσεις πως το καταστατικό «προβλέπει ότι οι έδρες των βουλευτών οι οποίοι εκλέγονται με τον ΣΥΡΙΖΑ ανήκουν στο κόμμα» – όταν δεν αναφέρονταν σε ένα ιδιωτικό συμφωνητικό που υπογράφει κατά τα λεγόμενά τους κάθε υποψήφιος.
Κάτι παρόμοιο – ενδεχομένως με περισσότερη θέρμη και ντεσιμπέλ – είχε κάνει κι η Ζωή Κωνσταντοπούλου λίγο καιρό νωρίτερα, κατηγορώντας για «σφετερισμό» τον γιο που η ίδια διέγραψε από την ΚΟ της Πλεύσης Ελευθερίας και τη μητέρα του, η οποία έστειλε αργότερα την επιστολή παραίτησής της. Η Αρετή Παπαϊωάννου είχε υπογράψει υπεύθυνη δήλωση για «την παράδοσή της ανά πάσα στιγμή ακριβώς γιατί δεν ήταν καθόλου σίγουρη, ούτε η επάρκεια, ούτε η παραμονή στα καθήκοντά της», διατυμπάνιζε η πρόεδρος.
Τι απαντά το Σύνταγμα…
Βέβαια, οι παραπάνω ασφαλιστικές δικλίδες – τα ιδιωτικά συμφωνητικά ή οι υπεύθυνες δηλώσεις, δηλαδή – «έχουν τόση αξία όση το χαρτί που γράφονται», σημειώνει γνωστός συνταγματολόγος. Σύμφωνα με το άρθρο 51 παράγραφος 2 του Συντάγματος, «οι βουλευτές αντιπροσωπεύουν το Εθνος», ενώ το άρθρο 60 προβλέπει στην παράγραφο 1 ότι «οι βουλευτές έχουν απεριόριστο το δικαίωμα της γνώμης και της ψήφου κατά συνείδηση» και στην 2 πως η παραίτηση από το βουλευτικό αξίωμα είναι αποκλειστικό δικαίωμα του βουλευτή. Με άλλα λόγια: το Σύνταγμα δεν παρέχει στα κόμματα τη δυνατότητα είτε να απομακρύνουν βουλευτές από τη Βουλή, είτε να τους αντικαταστήσουν με άλλους.
…η κοινή γνώμη
Παρ’ όλα αυτά, η επιχειρηματολογία στην οποία εκείνα καταφεύγουν όποτε ζητούν πίσω το κοινοβουλευτικό έδρανο από ένα στέλεχός τους – η επιχειρηματολογία τύπου «το νόμιμο δεν είναι και ηθικό» – φαίνεται πως ακούγεται πειστική σε σημαντική μερίδα της κοινής γνώμης. Η εταιρεία δημοσκοπήσεων Prorata έκανε ένα μίνι διαδικτυακό γκάλοπ τον Ιανουάριο 2019, όταν ο ΣΥΡΙΖΑ κέρδιζε ψήφο εμπιστοσύνης χάρη σε βουλευτές που είχαν μπει στη Βουλή με τρία άλλα κόμματα. Τότε, λοιπόν, το 73% των συμμετεχόντων δήλωσε ότι ο βουλευτής πρέπει να παραδίδει την έδρα όταν επιθυμεί να αλλάξει κομματική στέγη κατά τη διάρκεια κοινοβουλευτικής θητείας και το 22% διαφώνησε μ’ αυτή την άποψη. Μάλιστα, το 84% των ψηφοφόρων της ΝΔ τάχθηκε υπέρ της παράδοσης, ενώ στην εκλογική βάση του ΣΥΡΙΖΑ το ποσοστό έπεφτε στο 41%.
…οι επαγγελµατίες της πολιτικής
Οι μυημένοι στα πολιτικά παρασκήνια παρατηρούν ότι οι επαγγελματίες της πολιτικής απαντούν το αρχικό ερώτημα κατά το δοκούν – ανάλογα με την πλευρά που διαλέγουν, του κόμματος ή του βουλευτή, για πολιτικούς λόγους κι όχι με βάση το γράμμα του Συντάγματος. Για έναν έμπειρο κοινοβουλευτικό, παρότι τυπικά το θέμα είναι λυμένο στον καταστατικό χάρτη της χώρας, στην πολιτική πράξη είναι δύσκολο να ορίσει κανείς τον κύριο της έδρας. «Οποιος έχει ζητήσει την ψήφο των πολιτών γνωρίζει πως εκείνοι ψηφίζουν και το πρόσωπο και το κόμμα. Η έδρα, άρα, θεωρητικά ανήκει κατά ένα ήμισυ στον βουλευτή και κατά το υπόλοιπο ήμισυ στο κόμμα», αναφέρει. Στη δική του οπτική γωνία για να αποκτηθεί το βουλευτικό αξίωμα μετράει και η προσωπικότητα του υποψηφίου και το κομματικό brand.
Οι περισσότεροι συνάδελφοί του που έχουν αποχωρήσει ή διαγραφεί από μια ΚΟ δεν έδειξαν να αναγνωρίζουν στα κόμματά τους την ιδιοκτησία των εδρών, πάντως. Από την πρώιμη μνημονιακή περίοδο μέχρι σήμερα ο αριθμός των βουλευτών οι οποίοι εγκατέλειψαν το «μαντρί» είτε με προορισμό ένα άλλο, είτε για να γυρίσουν σπίτι τους, είναι μεγάλος. Για την ακρίβεια, σύμφωνα με τα στοιχεία του Vouliwatch, μεταξύ 2010 και 2018 διπλασιάστηκε το ποσοστό των μετακινήσεων βουλευτών και των αλλοιώσεων των ΚΟ σε σχέση με τα προμνημονιακά χρόνια.
Η εξαίρεση στον κανόνα
Ωστόσο, ελάχιστοι παρέδωσαν την έδρα τους. Ο Γαβριήλ Σακελλαρίδης το 2015. Η Βασιλική Κατριβάνου το 2016. Ο Ανδρέας Ψυχάρης το 2014. Ο ανελίτης Κώστας Δαμαβολίτης, που είπε «όχι» στη δραχμή, το 2015. Ο Γιώργος Φλωρίδης το 2010. Οι Μάκης Βορίδης και Αδωνις Γεωργιάδης το 2012, όταν έφυγαν από τον ΛΑΟΣ για να ενταχθούν στη ΝΔ λίγους μήνες πριν από τις πρώτες εκλογές εκείνης της χρονιάς. Ο Θανάσης Παπαχριστόπουλος ως ΑΝΕΛ το 2019. Οι νεοδημοκράτες Σπύρος Πνευματικός και Θέμης Χειμάρας φέτος. Πρόκειται για τις εξαιρέσεις που επιβεβαιώνουν έναν κανόνα τον οποίο ακολούθησαν πολλές δεκάδες εθνοπατέρες και εθνομητέρες την προηγούμενη 12ετία.