Του Κώστα Ράπτη
Η εν πολλοίς αναμενόμενη νέα ανάφλεξη στον Νότιο Καύκασο από σήμερα αποτελεί πραγματικότητα. Το Υπουργείο Άμυνας του Αζερμπαϊτζάν ανακοίνωσε τη λήψη “τοπικών αντιτρομοκρατικών μέτρων” στο Ναγκόρνο Καραμπάχ, με τη χρήση όπλων ακριβείας εναντίον στρατιωτικών στόχων της αρμενικής πλευράς. Στην ίδια ανακοίνωση υποστηρίζεται ότι πλήττονται μόνο νόμιμοι στρατιωτικοί στόχοι, και όχι πολιτικοί, καθώς και ότι για την έναρξη της επιχείρησης ενημερώθηκε η διοίκηση της ρωσικής ειρηνευτικής δύναμης στην περιοχή καθώς και το κοινό ρωσο-τουρκικό κέντρο επιτήρησης της εκεχειρίας με την οποία τεραματίσθηκε ο “πόλεμος των 44 ημερών” το 2020.
Από αρμενικές πηγές έγινε γνωστό ότι συναγερμοί ηχούν στο Στεπάνακερτ, πρωτεύουσα του Ναγκόρνο Καραμπάχ, το οποίο δέχεται πυρά πυροβολικού, όπως και οι περιοχές του χωριού Σος και του Ασκεράν. Κατά το BBC είχε προηγηθεί ο θάνατος 11 Αζέρων, ενστόλων και μη, σε δύο περιστατικά, που περιλάμβαναν και έκρηξη νάρκης.
Το Υπουργείο Άμυνας της Αρμενίας διαψεύδει τους αζερικούς ισχυρισμούς ότι η ανάληψη στρατιωτικής δράσης αποτελεί απάντηση σε πυρά από αρμενικής πλευράς.
Όλα αυτά, μόλις ένα 24ωρο αφότου στο Ναγκόρνο Καραμπάχ εισήλθαν, κατόπιν συμφωνίας των τοπικών αρχών με τις αζερικές, οχήματα του Ερυθρού Σταυρού με ανθρωπιστική βοήθεια, ταυτοχρόνως μέσω του Διαδρόμου του Λατσίν, μοναδικής οδού που συνδέει τον διαφιλονικούμενο θύλακα με τη Δημοκρατία της Αρμενίας, και μέσω της οδού του Αγντάμ, η οποία οδηγεί προς το υπόλοιπο Αζερμπαϊτζάν. Η διπλή αυτή πρόσβαση υπαγορεύθηκε, ώστε να αμβλυνθούν οι δικαιοδοτικές διαφωνίες των δύο πλευρών.
Ήδη από πέρσι, το Ναγκόρνο Καραμπάχ βρίσκεται στα όρια ανθρωπιστικής κρίσης, καθώς το Αζερμπαϊτζάν με ποικίλα προσχήματα (που περιλάμβαναν ακόμη και διαδηλώσεις “οικολόγων”) απέκλειε τον Διάδρομο του Λατσίν, ώστε να καταστήσει υποχρεωτική την τροφοδοσία από την οδό του Αγντάμ, το οποίο και θα αποτελούσε μια μορφή αναγνώρισης της αζερικής κυριαρχίας επί του θύλακα.
Η φαινομενικώς παράδοξη συνέπεια όλων αυτών ήταν να ψυχρανθούν περαιτέρω οι σχέσεις του φιλοδυτικού (και συνδεόμενου με την ισχυρή αρμενική διασπορά της Γαλλίας) πρωθυπουργού της Δημοκρατίας της Αρμενίας, Νικόλ Πασινιάν με τη Ρωσία, την οποία κατηγόρησε ότι δεν προστατεύει επαρκώς το Ναγκόρνο Καραμπάχ. Η ρωσική διπλωματία ήταν αυτή η οποία τερμάτισε τον “πόλεμο των 44 ημερών”, εξασφαλίζοντας την αποστολή Ρώσων στρατιωτών στο Λατσίν.
Υπενθυμίζεται ότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ, διεθνώς αναγνωρισμένο τμήμα της επικράτειας του Αζερμπαϊτζάν στο οποίο κυριαρχεί δημογραφικά το αρμενικό στοιχείο, αποτέλεσε αντικείμενο εθνοτικών εντάσεων πριν καν διαλυθεί η Σοβιετική Ένωση. Ο πρώτος πόλεμος του Ναγκόρνο Καραμπάχ στις αρχές της δεκαετίας του ’90 κατέληξε στον έλεγχο από την αυτοανακηρυχθείσα Δημοκρατία του Αρτσάχ μιας ευρύτερης επικράτειας, όμως η “ρεβάνς” του 2020 σήμανε τη συρρίκνωσή της.
Ενώ η τελική ρύθμιση του ζητήματος πελαγοδρομεί ανάμεσα σε (ουσιαστικά ανταγωνιστικές) ειρηνευτικές συνομιλίες που διεξάγονται με μεσολαβητές αφενός τη Ρωσία και αφετέρου την Ε.Ε., ο κίνδυνος μιας ολοκληρωτικής (ανα)κατάληψης (και συνεπώς εθνοκάθαρσης) του Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι ανά πάσα στιγμή ορατός.
Το Μπακού αισθάνεται αρκετά ισχυρό, αφενός διότι το Ναγκόρνο Καραμπάχ είναι διεθνώς αναγνωρισμένο ως τμήμα της επικράτειάς του, αφετέρου διότι το ευνοεί ο συσχετισμός που δημιουργείται στο νέο ψυχροπολεμικό περιβάλλον. Ισχυροί φίλοι του Αζέρου προέδρου Ιλχάμ Αλίγιεφ είναι αφενός το “αδελφό έθνος” της Τουρκίας και αφετέρου το Ισραήλ, ενώ και η Δύση έχει κάθε λόγο να επιχαίρει με ό,τι απειλεί τον ρυθμιστικό ρόλο της Ρωσίας στη μετασοβιετική πίσω αυλή της και βεβαίως να προσεταιρίζεται το Μπακού λόγω του κρίσιμου ρόλου του στην ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης.
Για την Τουρκία η “έξοδος” προς την Κασπία και την Κεντρική Ασία αποτελεί ένα από τα πιο φιλόδοξα όνειρά της και προϋποθέτει την σύνδεση των συνόρων της και του αζερικού θύλακα του Ναχιτσεβάν με το καθαυτό Αζερμπαϊτζάν, μέσω του διαδρόμου του Ζανζεγκούρ, που περνά από την αρμενική επαρχία του Σιουνίκ.
Για το Ισραήλ, όλα παραπέμπουν στο Ιράν. Το Αζερμπαϊτζάν όχι μόνο θα αποτελούσε ιδεώδη “βατήρα” για την ανάληψη στρατιωτικής δράσης εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αλλά και για την εσωτερική της αποδιοργάνωση, μέσω της καλλιέργειας αποσχιστικών εθνικιστικών τάσεων στην αζερική μεινότητα του Ιράν (20% του συνολικού πληθυσμού).
Η Μόσχα, πάλι, την οποία ο Πασινιάν, “αλλοιθωρίζοντας” προς τη Δύση, ουσιαστικά εκβίαζε το προηγούμενο διάστημα να ταχθεί αποφασιστικότερα στο πλευρό των Αρμενίων, έχει άλλες προτεραιότητες όσο ακόμη διαρκεί ο πόλεμος στην Ουκρανία και ασφαλώς δεν επιθυμεί να ανατινάξει τις σχέσεις της με τον Αλίγιεφ, τον οποίο είχε από ένα σημείο και μετά προσεγγίσει, καλλιεργώντας του τους φόβους ότι η Δύση απεργάζεται “έγχρωμη επανάσταση” εις βάρος του.
Σε περίπτωση πάντως που οι τωρινές εχθροπραξίες παραταθούν, η επιβίωση του Ναγκόρνο Καραμπάχ δεν θα είναι το μοναδικό στοίχημα. Δεν είναι απίθανο, η αζερική πλευρά, ενθαρρυμένη από την Άγκυρα, να προωθηθεί εντός του εδάφους της Δημοκρατίας της Αρμενίας (ή εναλλακτικά να χρησιμοποιήσει την απειλή εθνοκάθαρσης του Ναγκόρνο Καραμπάχ), προκειμένου να αποσπάσει από το Ερεβάν το άνοιγμα του Διαδρόμου του Ζανζεγκούρ.
Όμως σε μια τέτοια περίπτωση, παραμονεύει το ενδεχόμενο μεγαλύτερων περιπετειών, καθώς το Ιράν έχει διαμηνύσει ότι δεν θα ανεχθεί καμία αλλαγή συνόρων στα βόρειά του – εξ ού και έχει πραγματοποιήσει προειδοποιητικά γυμνάσια κοντά στα σύνορα με το Αζερμπαϊτζάν.
Σε κάθε περίπτωση, η πρόσφατη διοργάνωση κοινών γυμνασίων της Αρμενίας με τις ΗΠΑ και προηγουμένως η υποδοχή υψηλόβαθμων Αμερικανών απεσταλμένων δεν δείχνει ικανή να θωρακίσει την ασφάλεια της Αρμενίας. Αντιθέτως αποξενώνει τον Πασινιάν από την ισχυρή αρμενική κοινότητα της Ρωσίας.