Μετά από μήνες καθυστέρησης, το ομοσπονδιακό Κογκρέσο των ΗΠΑ αναμένεται να ψηφίσει μέσα στο σαββατοκύριακο για το πακέτο στήριξης 60 δισεκατομμυρίων δολαρίων του προέδρου Μπάιντεν προς την Ουκρανία. Η πιθανή απόσυρση της ζωτικής σημασίας στρατιωτικής υποστήριξης των ΗΠΑ, είτε λόγω εμπλοκής στο Κογκρέσο (κυρίως στην ρεπουμπλικανικής πλειοψηφίας Βουλή των Αντιπροσώπων) έχει αναγκάσει το τελευταίο διάστημα Ευρωπαίους ηγέτες να αναζητούν και να προτείνουν τρόπους για την ενίσχυση της Ουκρανίας, αλλά και των αμυντικών δυνατοτήτων της Ευρώπης, έχοντας στο πίσω μέρος του μυαλού τους ότι δεν μπορούν πλέον να βασίζονται με σιγουριά στην Ουάσιγκτον. Οι προσπάθειές τους να αναλάβουν μεγαλύτερες ευθύνες είναι ενθαρρυντικές, ωστόσο η σωτηρία της Ουκρανίας κρέμεται κυριολεκτικά από μία κλωστή, με τις ελλείψεις σε πυρομαχικά και εξοπλισμό να έχουν οδηγήσει τις ουκρανικές ένοπλες δυνάμεις σε πλήρως αμυντική διάταξη.
Μολονότι τα εδαφικά κέρδη της Ρωσίας προς το παρόν είναι αμελητέα, η γενική εικόνα των τελευταίων εβδομάδων του πολέμου είναι εκείνη μιας αργής μεν, αλλά σαφούς προώθησης των ρωσικών κατοχικών στρατευμάτων, ειδικά στο μέτωπο της επαρχίας του Ντονέτσκ, που αποτελεί επίκεντρο της ρωσοουκρανικής σύγκρουσης ήδη από την πρώτη ρωσική “υβριδική” εισβολή στην Ουκρανία, το 2014.
Διερεύνηση λύσεων
Στις αρχές Απριλίου, ο Γενικός Γραμματέας του ΝΑΤΟ Γενς Στόλτενμπεργκ πρότεινε τη δημιουργία ενός ταμείου υπό την ηγεσία του ΝΑΤΟ, πενταετούς διάρκειας, ύψους 100 δισεκατομμυρίων ευρώ για την Ουκρανία. Τα 32 κράτη-μέλη της συμμαχίας πιθανώς θα συνεισέφεραν σε ένα τέτοιο ταμείο σύμφωνα με τη φόρμουλα επιμερισμού των βαρών που διαθέτει ήδη η Συμμαχία, η οποία λαμβάνει υπ΄ όψη το Ακαθάριστο Εγχώριο Προϊόν των κρατών-μελών, καθώς και άλλους παράγοντες. Ως μέρος του σχεδίου, το ΝΑΤΟ θα αναλάμβανε επίσης την επιχειρησιακή ευθύνη για την παράδοση όπλων στην Ουκρανία, αντί να διανέμει στρατιωτική βοήθεια μέσω της Ομάδας Επαφής για την Άμυνα της Ουκρανίας, ενός συνασπισμού 56 χωρών υπό την ηγεσία των ΗΠΑ, με τη συμμετοχή και της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η επιθυμία του Στόλτενμπεργκ να θέσει τη στρατιωτική βοήθεια για την Ουκρανία σε μια πιο βιώσιμη βάση είναι στρατηγικά ορθή, δεδομένης μιας πιθανής αποκοπής της υποστήριξης των ΗΠΑ στον αμυντικό πόλεμο τον οποίο διεξάγει η Ουκρανία ενάντια στη ρωσική εισβολή εάν ο Ντόναλντ Τραμπ επιστρέψει στον Λευκό Οίκο. Ωστόσο, ακόμη κι αν τα μέλη του ΝΑΤΟ εγκρίνουν το σχέδιο Στόλτενμπεργκ, η πρόκληση παραμένει μεγάλη. Ένα εντελώς νέο ταμείο θα απαιτούσε μακροπρόθεσμη δέσμευση από τα κράτη-μέλη, οι κυβερνήσεις πολλών εκ των οποίων έχουν μπροστά τους εκλογές ή και βαθείς εσωτερικούς διχασμούς στην πολιτική τους ζωή.
Ορισμένα μέλη εξακολουθούν να μην εκπληρώνουν τη δέσμευση για κατεύθυνση πόρων τουλάχιστον 2% του ΑΕΠ τους για αμυντικές δαπάνες. Εάν το ταμείο για την Ουκρανία καταλήξει να κανιβαλίζει άλλες στρατιωτικές δαπάνες, αυτό θα ισοδυναμούσε με κάτι σαν λογιστική άσκηση – ή και χειρότερα. Σε περίπτωση, δε, που τα μέλη της Συμμαχίας αρνηθούν να εκπληρώσουν αργότερα τις αρχικές δεσμεύσεις τους για χρηματική συμβολή, η κατάσταση που διαμορφωνόταν θα αποδυνάμωνε την αξιοπιστία του ΝΑΤΟ και θα έβλαπτε ακόμη πιο άμεσα την Ουκρανία.
Ακόμα κι έτσι, το σχέδιο του Στόλτενμπεργκ υπογραμμίζει την ανάγκη η Ευρώπη να λάβει περισσότερα μέτρα για την ενίσχυση της συλλογικής της άμυνας. Η Ευρωπαϊκή Επιτροπή διερεύνησε την ιδέα, που υποστηρίχθηκε μεταξύ άλλων εκ του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν και εκ της πρωθυπουργού της Εσθονίας Κάγια Κάλας, περί αμυντικών ευρωομολόγων για την ενίσχυση των στρατιωτικών προϋπολογισμών σε όλο το μήκος και πλάτος της Ένωσης των 27. Η αξιοποίηση των χρηματοπιστωτικών αγορών για τη συγκέντρωση πόρων για έναν κοινό σκοπό θα μπορούσε, θεωρητικά, να ενισχύσει τις ευρωπαϊκές αμυντικές δυνατότητες και τη χρηματοδότηση της Ουκρανίας βραχυπρόθεσμα. Πρόσφατο άλλωστε είναι το προηγούμενο κατά το οποίο τα μέλη της ΕΕ ανέλαβαν από κοινού χρέος 800 δισεκατομμυρίων ευρώ για να ξεπεράσουν οι ευρωπαϊκές οικονομίες το κόστος της πανδημίας, ενώ η ΕΕ έχει ήδη δημιουργήσει ένα κοινό ταμείο για την υποστήριξη της προμήθειας πυρομαχικών.
Δικαίως υπάρχει υψηλός πήχης δυσκολίας για την προσφυγή σε κοινό δανεισμό και τα δημοσιονομικά συντηρητικά μέλη, με προεξάρχουσα τη Γερμανία, αντιτίθενται ήδη στην ιδέα. Αξίζει ωστόσο να εξεταστεί λεπτομερώς ως πιθανότητα, παράλληλα με άλλες πρωτοβουλίες. Η διεύρυνση των αρμοδιοτήτων της Ευρωπαϊκής Τράπεζας Επενδύσεων, ώστε να επιτρέπει δανεισμό στην αμυντική βιομηχανία, θα ενθάρρυνε περισσότερες επενδύσεις στις αμυντικές δυνατότητες της ΕΕ και θα διευκόλυνε τη στρατιωτική βοήθεια προς την Ουκρανία. Η ΕΕ θα πρέπει επίσης να αυξήσει τη χρηματοδότησή της για κοινές αγορές πυρομαχικών και να ενθαρρύνει περισσότερη διμερή υποστήριξη προς την Ουκρανία. Μικρότερες ομάδες χωρών με κοινές αντιλήψεις εντός της ΕΕ μπορούν να είναι αποτελεσματικές στη συγκέντρωση πόρων, όπως συμβαίνει και με την Κοινή Εκστρατευτική Δύναμη υπό την ηγεσία του (εδώ και χρόνια πια εκτός ΕΕ) Ηνωμένου Βασιλείου, μια σύμπραξη που περιλαμβάνει 10 χώρες της βόρειας Ευρώπης, η οποία έχει ως στόχο να παρέχει ταχεία απάντηση σε κρίσεις.
Για οποιοδήποτε από αυτά τα μέτρα, η βασική πρόκληση θα είναι η αποτελεσματική και ταχεία κατανομή κεφαλαίων, δεδομένων των ποικίλων αμυντικών πολιτικών, καθεστώτων προμηθειών και κανονισμών ανά τις χώρες της ΕΕ. Οποιαδήποτε νέα χρηματοδότηση θα πρέπει επίσης να λειτουργεί ως αντίβαρο έναντι του κατακερματισμού και της αναποτελεσματικότητας στον αμυντικό τομέα της Ευρώπης.
Τίποτε από τα παραπάνω ωστόσο δεν μπορεί να θολώσει το προφανές: παρά τις προσπάθειες της Ευρώπης να καλύψει το κενό, οι ΗΠΑ παραμένουν ζωτικά απαραίτητος προμηθευτής όπλων για την Ουκρανία. Χωρίς την υποστήριξη της Αμερικής, “η Ουκρανία θα χάσει τον πόλεμο”, προειδοποίησε πρόσφατα ο πρόεδρός της, Βολόντιμιρ Ζελένσκι. “Εάν η Ουκρανία χάσει τον πόλεμο, άλλα κράτη θα δεχθούν επίθεση από τη Ρωσία”, συνέχισε. Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις πρέπει να προετοιμαστούν γι’ αυτή τη μελλοντική προοπτική. Μόνον όμως η ηγεσία των ΗΠΑ μπορεί να αποτρέψει την ήττα της Ουκρανίας. Κι αυτή η ηγεσία αμφισβητείται τόσο σήμερα, στις μάχες που δίνονται στο Κογκρέσο και κυρίως στη Βουλή των Αντιπροσώπων, όσο και στις προεδρικές εκλογές στη χώρα, που θα διεξαχθούν στις αρχές Νοεμβρίου.
Στο επίκεντρο, και στις δύο περιπτώσεις, έμμεσα ή άμεσα, βρίσκεται ο Ντόναλντ Τραμπ και η ξεκάθαρα αρνητική του στάση έναντι της χορήγησης βοήθειας προς την Ουκρανία, την οποία έχει προσπαθήσει σκληρά να επιβάλει, όχι με απολύτη επιτυχία, σε ολόκληρο το Ρεπουμπλικανικό Κόμμα των ΗΠΑ. Μόλις την Πέμπτη, ωστόσο, σε μια πολιτική πιρουέτα, ο υποψήφιος πρόεδρος των ΗΠΑ αναγνώρισε για πρώτη φορά τη σημασία της ασφάλειας της Ουκρανίας για τις ΗΠΑ, ζητώντας ωστόσο παράλληλα γενναία αύξηση των δαπανών της Ευρώπης υπέρ του Κιέβου.
Την ίδια ώρα, φυσικά, οι ακροδεξιοί οπαδοί εντός της κοινοβουλευτικής ομάδας των Ρεπουμπλικανών στη Βουλή των Αντιπροσώπων απειλούν τον υπερσυντηρητικό και διόλου “αντιτραμπικό” έως πρόσφατα πρόεδρο του σώματος, Μάικ Τζόνσον, με καθαίρεση, επειδή τελικά θα φέρει προς ψήφιση το νομοσχέδιο για τη βοήθεια στην Ουκρανία, το οποίο ο ίδιος, υπό τις ευλογίες του Τραμπ, μπλόκαρε επί μήνες.
Η μάχη του Κογκρέσου
Είναι “μια παράλογη ιδέα”, “μη βοηθητική για τους πολιτικούς σκοπούς μας” και “μη βοηθητική για τη χώρα”. Αυτό δήλωσε ο Τζόνσον, αφότου οι ίδιοι οι Ρεπουμπλικανοί συνάδελφοί του, που τον εξέλεξαν προ μηνών στο τρίτο τη τάξει πολιτειακό αξίωμα της χώρας, απείλησαν ότι θα τον καθαιρέσουν. Δεν θα μπορούσε να πει κάτι διαφορετικό. Κι όμως, έχει και επί της ουσίας δίκιο.
Οι Ρεπουμπλικάνοι της Βουλής έχουν παραδοθεί εδώ και καιρό σε αδελφοκτονίες, ωστόσο οι περίτεχνες και δυσνόητες εσωτερικές τους διαμάχες τους τελευταίους μήνες έχουν απειλήσει κατά καιρούς να εκτροχιάσουν εντελώς το Κογκρέσο. Ο Τζόνσον, ένας μέχρι πρότινος σχετικά άγνωστος Ρεπουμπλικανός ομοσπονδιακός βουλευτής από τη Λουιζιάνα, οφείλει τη θέση του στο χάος που προέκυψε μετά την εκδίωξη του προκατόχου του, επίσης Ρεπουμπλικανού Κέβιν ΜακΚάρθι τον Οκτώβριο, και πάλι με πρωτοβουλία της ακροδεξιάς “τραμπικής” πτέρυγας των Ρεπουμπλικανών βουλευτών, σε μια ιστορικά πρωτοφανή κίνηση που οδήγησε σε εβδομάδες παράλυσης των κοινοβουλευτικών διαδικασιών στις ΗΠΑ.
Δεν χρειάζεται να συμμερίζεται κανείς την υπερσυντηρητική πολιτική γραμμή και φυσιογνωμία του Τζόνσον για να παραδεχτεί ότι έχει λειτουργήσει γενικά με τον τρόπο που απαιτεί ο ρόλος του ως προέδρου της Βουλής. Διατηρώντας μια ισχνή Ρεπουμπλικανική πλειοψηφία ελάχιστων εδρών στο σώμα των 435 μελών (218 Ρεπουμπλικανοί έναντι 213 Δημοκρατικών, με τέσσερις έδρες κενές), έχει συνεργαστεί με τους Δημοκρατικούς για να περάσει νομοσχέδια για τις ομοσπονδιακές κρατικές δαπάνες και για να κρατήσει το ομοσπονδιακό κράτος σε λειτουργία. Έχει αψηφήσει τις εσωτερικές αντιδράσεις στο κόμμα του και έφερε προς έγκριση ένα κρίσιμο εργαλείο στο πεδίο των υπηρεσιών πληροφοριών για την προστασία της εθνικής ασφάλειας. Εν μέσω ατελείωτων θεατρινισμών της τραμπικής πτέρυγας του Ρεπουμπλικανικού Κόμματος, θεατρινισμών στους οποίους συμμετείχε για αρκετό καιρό και ο ίδιος, συμφώνησε τελικώς να φέρει ενώπιον του σώματος τα νομοσχέδια περί βοήθειας στο εξωτερικό μόλις αυτή την εβδομάδα, κάτι που λογικά θα επιταχύνει την τόσο αναγκαία βοήθεια προς την Ουκρανία, αλλά και προς το Ισραήλ και την Ταϊβάν.
Ο Τζόνσον αντιμετωπίζει τώρα μια εξέγερση από τουλάχιστον δύο συναδέλφους του – τους Ρεπουμπλικανούς βουλευτές Μάρτζορι Τέιλορ Γκριν και Τόμας Μάσι – που απειλούν να τον καθαιρέσουν εάν δεν επιτύχει ορισμένους εντελώς ανέφικτους στόχους πολιτικής που του θέτουν, κυρίως ως προς το μεταναστευτικό. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες στη Βουλή των Αντιπροσώπων των ΗΠΑ, οποιοσδήποτε μεμονωμένος βουλευτής μπορεί να εισαγάγει μια λεγόμενη πρόταση μομφής κατά του προέδρου του σώματος, εκκινώντας ενδεχομένως διαδικασία εκλογής νέου επικεφαλής. Είναι πιθανό ο Τζόνσον τελικά να χρειαστεί τις ψήφους των Δημοκρατικών βουλευτών, πέραν ορισμένων συναδέλφων του Ρεπουμπλικανών, για να παραμείνει στο αξίωμά του.
Οι Ρεπουμπλικάνοι θα πρέπει να αναγνωρίσουν ακόμη μια αλλαγή ηγεσίας στο σώμα δεν θα αποδεχθεί πιο παραγωγική από την προηγούμενη. Δεν θα επιλύσει τις εσωτερικές τους διαφορές, ούτε θα αλλάξει τη μαθηματική πραγματικότητα που εμποδίζει την ατζέντα τους στο Κογκρέσο, δεδομένου ότι η Γερουσία βρίσκεται στα χέρια Δημοκρατικής πλειοψηφίας. Οι φανατικοί του κόμματος δεν μπορούν να κατευναστούν και δεν υπάρχει εύλογη πλειοψηφία για τις πολιτικές που ισχυρίζονται ότι θέλουν να “περάσουν”.
Οι Δημοκρατικοί, από την πλευρά τους, θα πρέπει κι εκείνοι να αναγνωρίσουν ότι οποιοσδήποτε διάδοχος του Τζόνσον είναι απίθανο να αποτελέσει καλύτερη ή φιλικότερη προς τους ίδιους λύση. Ο ηγέτης των Δημοκρατικών της Βουλής, Χακίμ Τζέφρις, έχει δηλώσει ότι ένας “εύλογος αριθμός” Δημοκρατικών βουλευτών θα υποστήριζε τον Τζόνσον, εάν εκείνος αντιμετώπιζε ανταρσία από την τραμπική πτέρυγα για το ζήτημα της βοήθειας προς την Ουκρανία.
Παρόλο που θα μπορούσαν να είχαν σώσει τον επίσης Ρεπουμπλικανό ΜακΚάρθι – με τον οποίο είχαν συνεργαστεί επιτυχώς στο παρελθόν – και να είχαν γλιτώσει τις ΗΠΑ από τις εβδομάδες χάους που ακολουθήσαν την αποπομπή του προκατόχου του κ. Τζόνσον, οι Δημοκρατικοί τότε επέλεξαν να διασκεδάσουν με το εσωτερικό αλληλοφάγωμα των αντιπάλων τους.
Στο μεταξύ, όλες οι νομοθετικές εργασίες αφέθηκαν να μαραζώσουν, συμπεριλαμβανομένης της βοήθειας προς τον ολοένα και πιο απελπισμένο λαό της Ουκρανίας. Μια επανάληψη αυτού του σεναρίου αυτό το σαββατοκύριακο θα ισοδυναμούσε πια με εγκληματική αμέλεια.
Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος