Σε διάσημο σαιξπηρικό έργο, ο νεότερος υιός λέει στον αδελφό και διάδοχο του θρόνου ότι βλέπει στιλέτα στα μάτια των ανθρώπων, όσο πιο κοντά στον βαθμό του αίματος (δηλαδή της συγγένειας) τόσο πιο αιματηρά στις σκέψεις. Αυτή είναι η κατάσταση σήμερα (ή μάλλον, προχθές, διότι τα μαχαίρια είναι πλέον ορατά) στο κόμμα της αξιωματικής αντιπολίτευσης. Οι εξελίξεις όμως αυτές έχουν ενδιαφέρον πολύ ευρύτερο από τα εκλογικά όρια του συγκεκριμένου πολιτικού κόμματος. Σε μεγάλο βαθμό, το σημερινό εκλογικό σκηνικό είναι απόρροια της ταχύτατης ανόδου στην εξουσία του ΣΥΡΙΖΑ, της στροφής της (αντιπολιτευόμενης τότε) Νέας Δημοκρατίας στο πολιτικό κέντρο και της αδυναμίας έκτοτε του ΣΥΡΙΖΑ, ως αξιωματικής αντιπολίτευσης, να εκφράσει ένα δυνητικά πλειοψηφικό κυβερνητικό πρόγραμμα.
Σε αυτό το ιστορικό πλαίσιο, το δίλημμα ήταν αν θα μπορούσε ο ΣΥΡΙΖΑ να μετεξελιχθεί σε ένα προοδευτικό αστικό κόμμα. Για ορισμένους, η εκλογή Κασσελάκη ήταν μια διέξοδος. Για όσους αρέσκονται στις εσχατολογίες, ήταν μια νομοτέλεια: το κόμμα θα αποκτήσει φρέσκο πρόσωπο δίχως να διέλθει από την ευρωπαϊκή σοσιαλδημοκρατία (την οποία και χάριζαν στον πρόεδρο του ΠΑΣΟΚ). Δίχως να χρειαστεί να αφομοιώσει τις αρχές και τα προγράμματά της.
Η εξέλιξη των πραγμάτων παρέχει όμως και μια πιο κυνική ανάγνωση των πραγμάτων: Το βασικό πρόβλημα του ΣΥΡΙΖΑ οφειλόταν στις αντιφάσεις ανάμεσα σε μια νεομαρξιστική πολιτική ρητορική που ανταποκρινόταν στις πολιτικές παραστάσεις και αιτήματα άλλων εποχών, και στις ανάγκες και προοπτικές της σύγχρονης κοινωνίας και οικονομίας. Σύμφωνα με μια τέτοια, κυνική ανάγνωση, κάποιοι πρέπει να θυσιαστούν. Αλλά αυτό γίνεται σε επίπεδο προσώπων, δίχως να έχει αναδιατυπωθεί ακόμη νέος προοδευτικός λόγος. Ετσι, έχουμε πράγματι μια νομοτελειακή εξέλιξη: όχι όμως τη μετεξέλιξη του κόμματος σε προοδευτικό αστικό κόμμα, αλλά τη βίαιη εκδήλωση όλων των αντιφάσεων και αντιθέσεων του παρελθόντος.
Οι νομοτέλειες συνήθως είναι εξηγήσεις που δίνουμε εκ των υστέρων. Έτσι, θα περιμένουμε τις προσεχείς δημοσκοπήσεις. Αν αυτές δείξουν περαιτέρω αποσυσπείρωση του ΣΥΡΙΖΑ, φοβάμαι ότι η εκδοχή της μετεξέλιξης θα τεθεί σε αμφισβήτηση. Βραχυπρόθεσμα, ο μεγάλος ευνοημένος είναι, εκτιμούμε, η κυβέρνηση. Αν η αξιωματική αντιπολίτευση περιέλθει σε περιδίνηση, αν τα στιλέτα των πρώην συντρόφων κυριαρχούν στα μέσα ενημέρωσης, η κυβέρνηση θα μπορεί απερίσπαστη να ακολουθήσει το πρόγραμμά της – έχοντας εξάλλου πλήρη έλεγχο επί των διοικητικών δομών της χώρας. Το μεγάλο ζητούμενο θα είναι βέβαια η αντιπολίτευση, η ποιότητα της οποίας συγκαθορίζει και την ποιότητα της κάθε κυβέρνησης. Υπό αυτή την έννοια, τα βλέμματα αρκετών θα στραφούν στο ΠΑΣΟΚ. Το οποίο δεν θα έχει ανάγκη από πειραματισμούς. Θα έχει όμως να απαντήσει στο ερώτημα: Με ποιον τρόπο μπορεί (στην προοπτική του χρόνου) να εκφράσει ένα δυνητικά εξίσου πλειοψηφικό κοινωνικό ρεύμα; Σε μια κοινωνία η οποία, όπως έδειξαν οι επαναληπτικές εκλογές πριν λίγες ημέρες, δεδομένη δεν είναι.
Ο Νίκος Παπασπύρου είναι αναπληρωτής καθηγητής στη Νομική Σχολή του ΕΚΠΑ.