Το επερχόμενο νομοσχέδιο για τα ομόφυλα ζευγάρια δεν άναψε απλώς την πολιτική αντιπαράθεση, πυροδότησε και βραχυκύκλωμα σε τουλάχιστον τρεις κοινοβουλευτικές ομάδες κομμάτων – με πιο χαρακτηριστικό το ερώτημα για την κυβερνώσα παράταξη. Προκάλεσε και μια συζήτηση για τα όρια της ατζέντας του Πρωθυπουργού, το πώς εδώ και καιρό έχει αλώσει ένα ευρύ προοδευτικό πεδίο με αφορμή τις πρωτοβουλίες του και την απεύθυνση στο εκλογικό κοινό και πώς σε αντίστιξη η Αριστερά και η Κεντροαριστερά έχουν υποχωρήσει στην επιρροή τους. Κέντρο του όλου προβληματισμού είναι μια παλιά συζήτηση που επανήλθε και αφορά τα δικαιώματα. Το νομοσχέδιο για τα ομόφυλα εγγράφεται στη διευθέτηση των δικαιωμάτων, σύμφωνα με μια απλή ανάγνωση, ή σε μια προωθημένη ατζέντα, σύμφωνα με μια άλλη. Και είχε ενδιαφέρον το προηγούμενο διάστημα η αποστροφή του Κυριάκου Μητσοτάκη στην ΕΡΤ και τον Γιώργο Κουβαρά για το πώς παραδοσιακά η Κεντροαριστερά έφερε τομές στο Οικογενειακό Δίκαιο (με αναφορά προφανώς στο ΠΑΣΟΚ του ’80). Και πώς η δική του παράταξη χωρίς να υποχωρεί αξιακά μπορεί να επεκταθεί σε τέτοιες ακριβώς ατζέντες χωρίς τις ενοχές του παρελθόντος (της). Μια σκληρή κριτική βέβαια εξ αριστερών αναφέρει πως όλα αυτά προωθούνται την ίδια ώρα που η ίδια η κυβέρνηση εγκαλείται πολιτικά για άλλα θέματα, όπως για παράδειγμα οι υποκλοπές (αυτό δεν είναι θέμα δικαιωμάτων;). Το ερώτημα όμως είναι διπλό: πού μπορεί να φτάσει προωθώντας τομές δικαιωμάτων μια συντηρητική παράταξη; Και τι χώρο χάνει στο ίδιο πεδίο η Αριστερά, κυρίως όταν μιλάει μόνο γι’ αυτό και αναγκαζόμενη ίσως ακόμη και για συναινέσεις σε έναν βαθμό;
Πάγια διαφωνία
Προφανώς η συζήτηση δεν αφορά το ΚΚΕ. Για το ιστορικό κόμμα δεν υπάρχει απλώς πάγια διαφωνία στο επερχόμενο νομοσχέδιο. Το ΚΚΕ έχει και μια διαφορετική εντελώς ανάγνωση για τον όρο «δικαιώματα». Για παράδειγμα, εδώ ιεραρχεί έναν ταξικό λόγο και ξεκινάει την κουβέντα πάντα από τις δομές της κοινωνίας, τις κοινωνικές σχέσεις και βέβαια τις ανισότητες. «Δικαίωμα δεν είναι κάποιος να εργάζεται;», ρωτά στέλεχος που έχει γνώση των γραμμών. Και ενώ ο Περισσός απασχολείται και δίνει έμφαση και στα θέματα μεταναστών και προσφύγων, και στα ίδια τα ανθρώπινα δικαιώματα και τις ελευθερίες (ολόκληρα τμήματα της ΚΕ του δουλεύουν πάνω σε αυτά), η ανάγνωση και θεώρησή του είναι πολύ μακριά από εκείνη μιας new left αντίληψης ή των θέσεων του ΣΥΡΙΖΑ και του ΠΑΣΟΚ. Είναι όμως σε αντίστιξη ένας εργατικός, ταξικός λόγος και ένας λόγος που αφορά τις ταυτότητες και τα δικαιώματα; Μια αναθεώρηση που γίνεται αυτόν τον καιρό από μια μερίδα αριστερών υπογραμμίζει πως ο εν λόγω χώρος για καιρό ή και δεκαετίες είχε αφήσει πίσω τα ταξικά θέματα και είχε μια μονομερή ενασχόληση με τον «δικαιωματισμό». Η μερίδα αυτή καταλήγει σε νέες ιεραρχήσεις. Μια λοξή κατάληξη δε αυτής ακριβώς της αναθεώρησης έχει καταλήξει στη Γερμανία σε έναν νέου είδους αριστερό αναθεωρητισμό, όπως αυτός που ήταν το υλικό για να διασπάσει το Κόμμα της Αριστεράς (Die Linke) η Σάρα Βάγκενκνεχτ και να φτιάξει τον δικό της πολιτικό πόλο, με σκληρή, για παράδειγμα, στάση σε μια λογική ανοιχτών συνόρων κ.ά. Είναι προφανής η αμηχανία για μεγάλο μέρος της Αριστεράς στο πώς θα ξαναβρεί τους εργαζόμενους. Αλλά και στο πώς θα διαφοροποιηθεί σε νέα πεδία.
Η ιδιαιτερότητα
Η χώρα μας έχει την ιδιαιτερότητα σήμερα, όπως είπαμε, να έχει την κυριαρχία των πολιτικών κινήσεων ο επικεφαλής μιας κεντροδεξιάς κυβέρνησης με αρκετούς συμμάχους. Είναι όμως σε αντίστιξη ο λόγος των δικαιωμάτων με τον ταξικό και άραγε η Αριστερά πρέπει να βρει μια χρυσή τομή στα δύο για να έχει ρόλο; Μια άποψη λέει πως στη συγκεκριμένη συγκυρία χρειάζεται απόσταση από την πολιτική των ταυτοτήτων (που κάποιοι αποκαλούν «δικαιωματισμό») και μια νέα έμφαση στην εθνική αλληλεγγύη. Αυτό παρατηρεί πανεπιστημιακός με γνώση του πεδίου. Και δεύτερος πάντως δημοσιολόγος με χρόνια απασχόλησης στο πεδίο των δικαιωμάτων συμπληρώνει πως και το σχήμα «Αριστερά και δικαιώματα» θέλει την απαραίτητη κοινωνική και ταξική γείωση. Και το σχήμα «Αριστερά και ταξικός λόγος χωρίς δικαιώματα» είναι προάγγελος ολοκληρωτισμού. Η αντίστιξη είναι πηγή προβλημάτων για εκείνον. Ολα αυτά σε μια μουδιασμένη για την Αριστερά και την Κεντροαριστερά στιγμή, όπου βλέπουν τον Μητσοτάκη να προωθεί φιλελεύθερες τομές και την Ακροδεξιά από την άλλη να έχει όλο και πιο πολύ ζωτικό χώρο στα εργατικά στρώματα. Η σημερινή συμπίεση στην Αριστερά για κάποιους, όπως προείπαμε, έχει να κάνει με τη για χρόνια εμμονή της σε ιεραρχήσεις στον δικαιωματισμό. Για άλλους, με την παραίτησή της από τις συνδέσεις της με τα κλασικά λαϊκά στρώματα. Η επικαιρότητα των ομόφυλων ζευγαριών είναι ενδεικτική για τον προβληματισμό. Ενας τρίτος δρόμος πάντως στην επίλυση της εξίσωσης βλέπει ως αναγκαίο τον συγκερασμό του δικαιωματισμού και του κλασικού ταξικού λόγου. Μια φωνή γνώριμη στην Ελλάδα είναι το τρομερό παιδί της γαλλικής λογοτεχνίας Εντουάρ Λουί που με προσήλωση στα θέματα δικαιοσύνης και ανοχής της διαφορετικότητας αναζητά εκ νέου και παράλληλα μια γείωση στα λαϊκά στρώματα που σήμερα μοιάζουν παραδομένα, στη χώρα του, στη Λεπέν. Ενα ανοιχτό στοίχημα έως και υπαρξιακό για την Αριστερά.