Η αποτυχία των δυτικών κυρώσεων επί των ρωσικών εξαγωγών πετρελαίου φαίνεται με μια σύντομη βόλτα με σκάφος στα ανοικτά της ελληνικής παραλιακής πόλης του Γυθείου, όπου δύο πετρελαιοφόρα με σκουριασμένο κύτος και αθροιστική ηλικία 57 ετών βρίσκονται λίγα μέτρα μακριά το ένα από το άλλο. Η ταυτότητα των ιδιοκτητών και του ασφαλιστή των πλοίων είναι άγνωστη. Πλέουν με τη μοναδική σημαία στον κόσμο που οι αρχές θεωρούν ως “πολύ υψηλού κινδύνου”. Ο δε τελικός προορισμός των κερδών από την εμπορία των ρωσικών καυσίμων τους αποτελεί μυστήριο.
Ακόμα και οι κινήσεις τους είναι ύποπτες. Τα ψηφιακά συστήματα παρακολούθησης έδειχναν το 26 ετών Turba να “βρίσκεται” δήθεν 4 ναυτικά μίλια μακριά από το σημείο, καθώς το Simba μήκους 275 μέτρων άδειαζε το φορτίο καυσίμων του στο μικρότερο αυτό σκάφος, μπροστά στα μάτια ομάδας ερευνητών του Bloomberg. Την ίδια ημέρα που γινόταν αυτή η μεταφορά από πλοίο σε πλοίο, τον Σεπτέμβριο, περισσότερα από 12 παρόμοια σκάφη –μέρος ενός τεράστιου σκιώδους στόλου– έπλεαν εκεί κοντά, κάνοντας το ίδιο πράγμα ή ετοιμαζόμενα να το πράξουν.
Σχεδιασμένη για να μειώσει τη χρηματοδότηση της στρατιωτικής επίθεσης του Κρεμλίνου στην Ουκρανία, η συμφωνία για τις κυρώσεις πριν από έναν ακριβώς χρόνο περιελάμβανε ανώτατο όριο τιμής 60$ το βαρέλι για το μεταφερόμενο μέσω θαλάσσης ρωσικό πετρέλαιο – 24$ κάτω από τη μέση τιμή αγοράς τους τελευταίους 12 μήνες. Αντίθετα προς τις προθέσεις, έχει προωθήσει μια επικερδή δραστηριότητα για πολλούς δύσκολα ανιχνεύσιμους traders και ναυτιλιακές εταιρείες. Έως και 11 δισεκατομμύρια δολάρια πετροδολάρια ετησίως γίνονται “καπνός” για τα μάτια των αρχών από τη στιγμή που το πετρέλαιο φεύγει από τη Ρωσία μέχρι να φτάσει στους αγοραστές, σύμφωνα με εμπορικά στοιχεία που διαθέτει το Bloomberg.
Το ανώτατο όριο τιμής διαμορφώθηκε έτσι ώστε να εμποδίζει τις εταιρείες των χωρών της G7 να παρέχουν στη Ρωσία ναυτιλιακές και ασφαλιστικές υπηρεσίες όταν το πετρέλαιο πωλείται για περισσότερα από 60 δολάρια. Ταυτόχρονα, η Ευρωπαϊκή Ένωση απαγόρευσε σχεδόν όλες τις εισαγωγές πετρελαίου από τη Ρωσία, η οποία μέχρι εκείνο το σημείο ήταν ο κύριος προμηθευτής του μπλοκ, ωθώντας τη Μόσχα στην αγκαλιά δύο κυρίαρχων πελατών: της Κίνας και της Ινδίας.
Το σχέδιο κυρώσεων σχεδιάστηκε ως ένας τρόπος για να περιοριστούν τα έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο χωρίς να προκληθεί άνοδος στις παγκόσμιες τιμές ενέργειας. Ένα υποπροϊόν ήταν η αναμόρφωση της οικονομικής αρχιτεκτονικής του θαλάσσιου πετρελαϊκού εμπορίου με τρόπο που ορισμένοι ειδικοί λένε ότι μπορεί να είναι δύσκολο να αντιστραφεί στο τέλος της σύγκρουσης ή μετά την τελική άρση του υφιστάμενου καθεστώτος κυρώσεων.
Παρά τις ενδείξεις ότι η Δύση αντιδρά προσπαθώντας να ματαιώσει τους τρόπους αντιμετώπισης των κυρώσεων από πλευράς Ρωσίας, οι αρχές στην Ελλάδα υποστηρίζουν ότι δεν έχουν δικαιοδοσία να αποτρέψουν τις συγκεκριμένες παράνομες ναυτιλιακές δραστηριότητες που λαμβάνουν χώρα σε απόσταση αναπνοής από τις ακτές της χώρας. Συμβαίνουν, άλλωστε, σε διεθνή ύδατα που ξεκινούν έξι ναυτικά μίλια από την ελληνική ακτογραμμή στον Λακωνικό Κόλπο, ακριβώς στα ύδατα όπου συναντήθηκαν το Turba και το Simba. Η Ισπανία, έτερο κράτος-μέλος της Ε.Ε., μπόρεσε να σταματήσει παρόμοια δραστηριότητα νωρίτερα μέσα στο 2023.
Το πόσο θα συνεχιστεί αυτή η παράτυπη δραστηριότητα είναι αβέβαιο. Η αυξανόμενη σημασία του σκιώδους στόλου είναι πασιφανής, αφού μετέφερε περίπου το 45% του ρωσικού πετρελαίου φέτος.
Υπόγεια
Οι εμπλεκόμενοι πλοιοκτήτες και traders βοήθησαν τη Ρωσία να αντιμετωπίσει ένα πακέτο κυρώσεων που αρχικά διαφημιζόταν ως μια επιθετική κίνηση που για πρώτη φορά επρόκειτο να επιβάλει ανώτατο όριο τιμής σε ένα σημαντικό διεθνώς εμπορεύσιμο προϊόν.
Ωστόσο τα έσοδα της Ρωσίας από τις κύριες φοροδοτικές πηγές πετροδολαρίων σχεδόν διπλασιάστηκαν μεταξύ Απριλίου και Οκτωβρίου. Τα καθαρά έσοδα της Ρωσίας από το πετρέλαιο, ύψους 11,3 δισεκατομμυρίων δολαρίων τον Οκτώβριο, αντιπροσώπευαν το 31% των συνολικών καθαρών εσόδων του προϋπολογισμού της χώρας για τον συγκεκριμένο μήνα, σύμφωνα με υπολογισμούς του Bloomberg. Πρόκειται για το υψηλότερο ποσό από τον Μάιο του 2022, ενώ ξεπέρασε κάθε μήνα του έτους πριν από την εισβολή στην Ουκρανία, η οποία αρχικά προκάλεσε τεράστια αστάθεια στις εξαγωγές της χώρας.
Οι ιδιοκτήτες εγχώριων ρωσικών και σκιωδών στόλων μετέφεραν συνολικά πάνω από το 70% των ρωσικών φορτίων πετρελαίου τους πρώτους εννέα μήνες του 2023, επιτρέποντας στη Μόσχα να διατηρήσει τον έλεγχο των εξαγωγών της και να αυξήσει σταδιακά τις τιμές.
Τα επίσημα στοιχεία των τελωνείων της Ινδίας δείχνουν ότι η τιμή που καταβλήθηκε για το ρωσικό πετρέλαιο ήταν κατά μέσο όρο φέτος 72 δολάρια το βαρέλι μέχρι αυτό να φτάσει στην ασιατική χώρα. Βρίσκεται έτσι 12 δολάρια υψηλότερα από τις τιμές που δηλώθηκαν στο σημείο εξαγωγής στη Ρωσία. Τα δεδομένα της Argus Media, που χρησιμοποιούνται για την ενημέρωση της G7, δείχνουν παρόμοιο κενό από τον Μάρτιο. Δεδομένου ότι η Ρωσία εξάγει σχεδόν 3,5 εκατομμύρια βαρέλια πετρελαίου την ημέρα φέτος, περίπου 11 δισεκατομμύρια δολάρια πηγαίνουν σε αυτό που θα μπορούσε να ονομαστεί spread παράδοσης. Κάποια από αυτά αντιπροσωπεύουν νόμιμα έξοδα αποστολής, σχεδόν όλα ωστόσο ρέουν μέσω “ανώνυμων” traders ή άγνωστων ναυτιλιακών εταιρειών.
Πριν από την εισβολή στην Ουκρανία τον Φεβρουάριο του 2022, το μεγαλύτερο μέρος του ρωσικού πετρελαίου το διαχειριζόταν μια στενή κλίκα υπερ-ισχυρών traders που εργάζονταν από τοποθεσίες όπως το Λονδίνο και η Γενεύη.
Οι Vitol, Glencore και Trafigura ήταν οι κυρίαρχες δυνάμεις. Οι τρεις τους διακίνησαν περίπου το 40% του ρωσικού αργού τύπου Urals το 2021. Αυτή η τριάδα εταιρειών αποχώρησε από το εμπόριο ρωσικού αργού πετρελαίου λίγο μετά την εισβολή, καθώς η προοπτική των κυρώσεων γινόταν πραγματικότητα. Έχουν αντικατασταθεί από έναν στρατό μικρότερων και πιο δύσκολων στον εντοπισμό οργανισμών με ασαφείς δεσμούς και κεντρικά γραφεία από το Χονγκ Κονγκ μέχρι το Ντουμπάι.
Εξαιρουμένης της ρωσικής Lukoil, της China National Petroleum και της Indian Oil, οι πέντε κορυφαίοι αγοραστές ρωσικού πετρελαίου σήμερα ήταν όλοι άγνωστες οντότητες όταν ξεκίνησε η επίθεση στην Ουκρανία. Μερικές, συμπεριλαμβανομένης της φαινομενικά εμπνευσμένης από τον Χάρι Πότερ Bellatrix Energy και της Nord Axis, συνδέονται στενά με μεμονωμένους Ρώσους παραγωγούς.
“Η όλη διαδικασία απλώς κινείται υπόγεια”, είπε ο Adi Imsirovic, πρώην επικεφαλής πετρελαίου στη Gazprom Marketing and Trading –βρετανική οντότητα που ανήκε στον ρωσικό ενεργειακό κολοσσό– και τώρα διευθυντής στη Surrey Clean Energy. “Και δεν ξέρουμε ποιος κάνει τι και πώς και τι πάει πού”.
Παγκόσμιος ιστός
Η παρακολούθηση των Turba και Simba ήταν μέρος μιας παγκόσμιας έρευνας που εκτάθηκε από το Καμερούν έως την Εσθονία, τα νησιά Μάρσαλ, τις Σεϋχέλλες, τη Σρι Λάνκα, το Ηνωμένο Βασίλειο και την Ουκρανία.
Ο Διεθνής Ναυτιλιακός Οργανισμός, τμήμα των Ηνωμένων Εθνών, φιλοξενεί μια βάση δεδομένων πλοίων που περιλαμβάνει τις εταιρείες που είναι εγγεγραμμένες ως ιδιοκτήτριές τους και τις σημαίες με τις οποίες πλέουν. Και τα δύο πλοία έπλεαν υπό τη σημαία του Καμερούν, του μοναδικού κράτους με σημαία που θεωρείται “πολύ υψηλού ρίσκου” με βάση το Μνημόνιο Συνεννόησης του Παρισιού για τον Έλεγχο Κράτους Λιμένα, το οποίο παρακολουθεί τα πρότυπα ασφάλειας της ναυτιλίας.
Τα Turba και Simba συγκαταλέγονται μεταξύ των τουλάχιστον εννέα πλοίων που έχουν καταχωριστεί ως ασφαλισμένα έναντι κινδύνων, συμπεριλαμβανομένων των πετρελαιοκηλίδων και των συγκρούσεων, από μια εταιρεία που ονομάζεται Continental P&I. Όλα τα πλοία πλην ενός πλέουν υπό τη σημαία του Καμερούν, σύμφωνα με στοιχεία που συγκέντρωσε το Bloomberg από τη βάση δεδομένων του ΙΜΟ και έχουν καταπλεύσει σε ρωσικά λιμάνια κάποια στιγμή τον τελευταίο χρόνο. Τα εν λόγω τάνκερ έχουν συνδυασμένη ικανότητα μεταφοράς σχεδόν 10 εκατομμυρίων βαρελιών πετρελαίου.
Η Continental έχει έναν αριθμό τηλεφώνου στην Εσθονία και μια διεύθυνση στα Νησιά Μάρσαλ, ωστόσο δεν υπάρχει αρχείο οποιονδήποτε επώνυμων προσώπων που να εμπλέκονται στην εταιρεία ή οικονομικές πληροφορίες σχετικά με αυτήν. Ένα άτομο που απάντησε το τηλέφωνο στην Εσθονία ζήτησε να σταλούν ερωτήματα μέσω email. Τα μηνύματα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου που ζητούσαν σχολιασμό αγνοήθηκαν. Ο ιστότοπός της ισχυρίζεται ότι έχει αντασφάλιση από τη Lloyd’s του Λονδίνου.
Εκπρόσωπος της Lloyd’s ανέφερε ότι δεν σχολιάζει μεμονωμένα συμβόλαια, ωστόσο επεσήμανε ότι η ίδια η Lloyd’s δεν είναι αντασφαλιστής.
Το Turba λαμβάνει υπηρεσίες ταξινόμησης πλοίου από μια εταιρεία που ονομάζεται Mediterranean Shipping Register. Παρέχει μια διεύθυνση στην Baker Street του Λονδίνου την οποία μοιράζεται με περισσότερες από 400 άλλες εταιρείες.
Η βάση δεδομένων στον ιστότοπο του Διεθνούς Ναυτιλιακού Οργανισμού δείχνει ότι η MSR εδρεύει στην Οδησσό της Ουκρανίας. Το Bloomberg τηλεφώνησε στην αναφερόμενη επαφή, η οποία αρχικά είπε ότι δεν πίστευε ότι η MSR εμπλέκεται στην παροχή υπηρεσιών ταξινόμησης για το Turba, ωστόσο στη συνέχεια δεν απάντησε σε περαιτέρω κλήσεις και μηνύματα. Για την παροχή υπηρεσιών ταξινόμησης, μια εταιρεία χρειάζεται τη διεθνή αναγνώριση ενός κράτους-σημαίας. Η MSR την έχει από το Καμερούν και την Τανζανία.
Δεν ήταν δυνατή η επικοινωνία με τους εγγεγραμμένους ιδιοκτήτες κανενός πλοίου. ΄Εξι διεθνείς βάσεις δεδομένων παρείχαν αντικρουόμενες πληροφορίες σχετικά με τους τελικούς ιδιοκτήτες. Η Scoot Chartering και η Lorni Marine αναφέρονται ως οι εγγεγραμμένοι ιδιοκτήτες του Turba και του Simba αντίστοιχα. Το εταιρικό ζεύγος μοιράζεται μια επαγγελματική διεύθυνση στις Σεϋχέλλες.
Ένα άτομο που απάντησε στο τηλέφωνο εκ μέρους της AC Management ζήτησε να σταλούν ερωτήσεις μέσω email. Ωστόσο, ένα μήνυμα ηλεκτρονικού ταχυδρομείου στην ηλεκτρονική της διεύθυνση γύρισε πίσω ως μη επιτυχώς απεσταλμένο και οι επακόλουθες κλήσεις δεν απαντήθηκαν.
Ένας οργανισμός με έδρα το Τόκιο που επιβλέπει τις επιθεωρήσεις λιμένων και διατηρεί βάση δεδομένων με τα ευρήματά του, αναφέρει ότι το Turba διαχειρίζεται μια εταιρεία που ονομάζεται Arnavy Shipping, που εδρεύει σε μια διεύθυνση – 923, EW Perera Mawatha – στο Κολόμπο της Σρι Λάνκα, η οποία δεν υπάρχει. Οι αριθμοί κτιρίων σε αυτόν τον δρόμο δε φτάνουν σε αυτό το ύψος.
Προθέσεις
“Οι κυρώσεις έχουν καλές προθέσεις”, δήλωσε ο Ben Cahill, ανώτερος συνεργάτης στο Κέντρο Στρατηγικών και Διεθνών Σπουδών. “Το γεγονός όμως είναι ότι τελικά οδήγησαν στη λειτουργία ενός μεγάλου στόλου γηρασμένων δεξαμενόπλοιων εκτός της εμβέλειας των δυτικών ρυθμιστικών αρχών, με καταφανώς ελλειμματική ασφάλιση”.
Αυτό δεν περνά απαρατήρητο. Από τις 12 Οκτωβρίου, το Υπουργείο Οικονομικών των ΗΠΑ έχει επιβάλει κυρώσεις σε οκτώ πετρελαιοφόρα για παραβίαση του ανώτατου ορίου τιμών, έξι εξ αυτών της ρωσικής Sovcomflot, κρατικής εταιρείας πετρελαιοφόρων. Οι αρχές των ΗΠΑ έστειλαν επίσης επιστολή σε φορείς εκμετάλλευσης περίπου 100 πλοίων ζητώντας πληροφορίες σχετικά με πιθανές παραβιάσεις του ανώτατου ορίου τιμών. Η ΕΕ διερευνά την εισαγωγή ενός συστήματος κοινοποίησης που θα απαιτεί άδεια για την πώληση ή την εξαγωγή δεξαμενόπλοιων και μεταχειρισμένων φορτηγών πλοίων. Αυτό θα μπορούσε να δυσκολέψει κράτη-μέλη όπως η Ελλάδα να πωλούν δεξαμενόπλοια στον σκιώδη στόλο. Το Ηνωμένο Βασίλειο έχει επίσης επιβάλει κυρώσεις σε εταιρεία εμπορίας πετρελαίου με έδρα το Ντουμπάι για την αδιαφανή ιδιοκτησιακή της δομή.
Το ουσιαστικό ερώτημα είναι εάν οι ΗΠΑ και οι σύμμαχοί τους θέλουν πραγματικά να περιορίσουν τις ρωσικές ροές πετρελαίου, κάτι που δυνητικά θα ωθούσε υψηλότερα τις παγκόσμιες τιμές των καυσίμων – σε μια εκλογική χρονιά για τον Μπάιντεν. Εάν δεν το πράξουν, και αυτή είναι η πεποίθηση πολλών traders και αναλυτών πετρελαίου, τότε η Μόσχα έχει λύσεις: από τον σκιώδη στόλο της έως την ενθάρρυνση των δυτικών παρόχων υπηρεσιών να κάνουν τα στραβά μάτια σε πιθανές ψευδείς βεβαιώσεις σχετικά με την τιμή στην οποία αγοράζουν πετρέλαιο.
“Οι υπεύθυνοι χάραξης πολιτικής είχαν πάντα διπλό στόχο: να διατηρούν την αγορά καλά εφοδιασμένη, αλλά και να μειώνουν τα έσοδα της Ρωσίας ανά βαρέλι”, αναφέρει ο Cahill. “Φαίνεται ξεκάθαρο ότι η πρώτη προτεραιότητα έχει προβάδισμα. Οι στοχευμένες ενέργειες επιβολής έχουν αυξηθεί τις τελευταίες έξι εβδομάδες, στη μεγάλη εικόνα ωστόσο η Ρωσία έχει απομακρύνει το μεγαλύτερο μέρος των εξαγωγών αργού και προϊόντων της εκτός του πεδίου των κυρώσεων της G7”.
Απόδοση – Επιμέλεια: Γιώργος Δ. Παυλόπουλος