Του Κώστα Ράπτη
Η κυβέρνηση Μπάιντεν αναζητά διπλωματικές επιτυχίες – επειγόντως. Οι εκλογές του 2024 πλησιάζουν και η αμερικανική εξωτερική πολιτική μοιάζει αθεράπευτα απορροφημένη από την ουκρανική κρίση – η οποία επιπλέον παγιδεύεται σταδιακά στην εσωτερική πολιτική πόλωση, όπως δείχνει και η καθαίρεση του προέδρου της Βουλής των Αντιπροσώπων ΜακΚάρθι.
Εξ ού και τα βλέμματα στρέφονται στον χώρο της Μέσης Ανατολής, περί την οποία αναπτύσσεται αξιοσημείωτη κινητικότητα, με αιχμή την αμερικανικής εμπνεύσεως προσπάθεια εξομάλυνσης των σχέσεων του Ισραήλ με την Σαουδική Αραβία.
Το γιατί έρχεται στο προσκήνιο η συγκεκριμένη περιοχή δεν είναι δύσκολο να ερμηνευθεί. Καταρχήν, η εξωτερική πολιτική κάθε αμερικανικής κυβέρνησης έχει πάντοτε κάτι το “ισραηλοκεντρικό”. Κατά δεύτερον, οι εντυπώσεις ότι οι ΗΠΑ έχουν με κάποιον τρόπο αποσυρθεί από τη Μέση Ανατολή πρέπει να διασκεδασθούν. Πόσω μάλλον που στην περιοχή έχει πλέον παρεμβληθεί δυναμικά η Κίνα με τρεις χαρακτηριστικές κινήσεις της τους τελευταίους μήνες: την επανασυμφιλίωση Ιράν-Σαουδικής Αραβίας με κινεζική μεσολάβηση, την ένταξη Ιράν, Σαουδικής Αραβίας, Ηνωμένων Αραβικών Εμιράτων, Αιγύπτου και Αιθιοπίας στην ομάδα Brics, καθώς και την συμφωνία “στρατηγικής συνεργασίας” στην οποία κατέληξε η επίσκεψη του Σύρου προέδρου Μπασάρ αλ Άσαντ στο Πεκίνο.
Η “εξομάλυνση” είναι η λέξη της ημέρας στην ευρύτερη περιοχή, αν συνυπολογίσουμε το γεγονός ότι και η Αίγυπτος με το Ιράν κάνουν βήματα βελτίωσης των σχέσεών τους, ενώ η Τουρκία αφήνει πίσω της τις εντάσεις με το Ισραήλ και τη Σαουδική Αραβία.
Σε αυτό το φόντο οι αμερικανικές πρωτοβουλίες αποβλέπουν σε κάτι ακόμη πιο φιλόδοξο: την συμπερίληψη του Οίκου των Σαούντ στις “Συμφωνίες του Αβραάμ”, που κληροδότησε η προεδρία του Ντόναλντ Τραμπ, αλλά μέχρι τώρα δελέασαν συγκριτικώς μικρότερες αραβικές δυνάμεις, όπως τα Ηνωμένα Αραβικά Εμιράτα, το Μπαχρέιν, το Σουδάν και Μαρόκο (το τελευταίο με αντάλλαγμα την αμερικανική αναγνώριση της μαροκινής κατοχής της Δυτικής Σαχάρας).
Ο ισχυρός άνδρας της Σαουδικής Αραβίας, πρίγκηπας διάδοχος Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν παρέμενε μέχρι πρότινος διστακτικός. Η γενέτειρα του Ισλάμ δεν είχε την πολυτέλεια να εμφανίζεται ότι υπολείπεται των περιφερειακών ανταγωνιστών της (όπως το Ιράν) σε διάθεση υποστήριξης των δικαίων των Παλαιστινίων και ο ίδιος δεν είχε κίνητρα να προσφέρει στηΝ Ουάσιγκτον ένα τόσο μεγάλο δώρο, όπως η αναγνώριση του Ισραήλ, όσο οι δικές του σχέσεις την αμερικανική ηγεσία παρέμεναν τεταμένες.
Όμως για την αμερικανική κυβέρνηση ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν δεν είναι πλέον ο “παρίας” στον οποίο αναφερόταν ο ίδιος ο Τζο Μπάιντεν στον απόηχο της δολοφονίας του δημοσιογράφου Τζαμάλ Χασόγκι, αλλά ένας συμπαίκτης με τον οποίο υποχρεωτικά θα πρέπει να συνεργασθεί. Η Σαουδική Αραβία, από την πλευρά της, έχοντας βρει το τελευταίο διάστημα επαρκή αντίβαρα προς Ανατολάς, είναι έτοιμη να λυγίσει το ραβδί προς την αντίθετη κατεύθυνση, ώστε να πολλαπλασιάσει τα κέρδη της.
Τα ανταλλάγματα που ζητά το Ριάντ από τη Ουάσιγκτον αφορούν τη σύναψη συμφωνίας ασφαλείας (π.χ. με αναβάθμιση της Σαουδικής Αραβίας σε καθεστώς “μείζονος συμμάχου εκτός ΝΑΤΟ”), την διευκόλυνση της λήξης της πολεμικής περιπέτειας στην Υεμένη κατά τρόπο μη ταπεινωτικό, την αποδοχή του δικαιώματος του βασιλείου να αναπτύξει πρόγραμμα πυρηνικής ενέργειας και την “αποκατάσταση” των Παλαιστινίων.
Οι δύο τελευταίοι όροι καταδεικνύουν και τα όρια της προσπάθειας που καταβάλλεται. Το Ισραήλ δεν θα συμφιλιωθεί εύκολα με την ιδέα μιας Σαουδικής Αραβίας με πυρηνική τεχνογνωσία και ασφαλώς, προκειμένου περί των Παλαιστινίων, δεν έχει κατά νου μια οριστική πολιτική λύση “δύο κρατών”, παρά μόνο την ενίσχυση των κατεχομένων εδαφών με αραβικά κεφάλαια – υπό τον όρο και πάλι ότι η αντιδημοφιλής παλαιστινιακή ηγεσία του Μαχμούντ Αμπάς θα καταστείλει τις οργανώσεις ένοπλης αντίστασης που κερδίζουν έδαφος στη Νάμπλους και τη Τζενίν.
Γενικά, θεωρείται απίθανο να προχωρήσει η κυβέρνηση Νετανιάχου να προχωρήσει με την παρούσα σύνθεσή της σε έστω και συμβολικές παραχωρήσεις, εκτός και αν “επιστρατευθεί” στη συγκυβέρνηση το μέχρι τώρα αντιπολιτευόμενο κόμμα του πρώην πρωθυπουργού Μπένι Γκαντς.
Το Ιράν στέλνει τα δικά του μηνύματα δια του αγιατολάχ Αλί Χαμενεϊ, ο οποίος τόνισε ότι όσοι αποβλέπουν σε εξομάλυνση των σχέσεων με το Ισραήλ “ποντάρουν σε άλογο που χάνει”. Προφανώς, η διευθέτηση των ζητημάτων της περιοχής κατά τις αμερικανικές επιθυμίες δεν μπορεί να είναι πλήρης δίχως μία αναβίωση της διεθνούς συμφωνίας του 2015 για το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα. Από την πλευρά του ο Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν διαμηνύει ότι το δικαίωμα της χώρας του να αποκτήσει πυρηνικά όπλα είναι αυτονόητο αν η Τεχεράνη προχωρήσει τον εμπλουτισμό ουρανίου σε επίπεδο στρατιωτικής χρήσης.
Την ίδια στιγμή η πρόσφατη άρνηση της σαουδαραβικής ομάδας Αλ-Ιτιχάντ να αγωνισθεί (στο πλαίσιο του ασιατικού Champions League) σε στάδιο του Εσφαχάν, στο οποίο βρίσκεται προτομή του δολοφονηθέντος το 2020 στρατηγού των Φρουρών της Επανάστασης, Κάσεμ Σολεϊμανί, καταδεικνύει το είδος των εντάσεων που διαιωνίζονται υπογείως στις δύο ακτές του Περσικού Κόλπου.
Προς το παρόν το κλίμα αισιοδοξίας παραμένει, αν κρίνουμε και από το γεγονός ότι μέσα σε δύο εβδομάδες δύο διαφορετικοί υπουργοί του Ισραήλ μετέβησαν για πρώτη φορά στα χρονικά στη Σαουδική Αραβία, με την ευκαιρία διεθνών διοργανώσεων. Άλλωστε και το υπερφιλόδοξο πρότζεκτ του διαδρόμου Ινδίας-Μέσης Ανατολής-Ευρώπης, το οποίο ανακοινώθηκε στο περιθώριο της τελευταίας συνόδου της G20, ως κεντρικό του στοιχείο έχει την σιδηροδρομική διασύνδεση Περσικού Κόλπου-Ισραήλ.
Ωστόσο την αισιοδοξία δεν μπορούν παρά να μετριάζουν οι πολλές “παγίδες” που παραμονεύουν καθ΄οδόν, οι πιθανές παρεμβολές τρίτων, η δεδομένη διγλωσσία του Μοχάμεντ μπιν Σαλμάν και κυρίως η συγκράτηση όλων των ενδιαφερομένων ενόψει των ανατροπών που μπορεί να φέρει η προοπτική επανόδου του Ντόναλντ Τραμπ στον Λευκό Οίκο.