Το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε “αντιτρομοκρατικές δραστηριότητες” στην περιοχή του Ναγκόρνο-Καραμπάχ την Τρίτη, αναφέροντας ότι θέλει να αποκαταστήσει τη συνταγματική τάξη και να εκδιώξει τα αρμενικά στρατεύματα, μια ενέργεια που ενδέχεται να προμηνύει έναν νέο πόλεμο.
Η Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν έχουν ήδη διεξάγει δύο πολέμους για το Καραμπάχ στις τρεις δεκαετίες από τότε που κατέρρευσε η Σοβιετική Ένωση στην οποία ήταν και οι δύο μέλη, σύμφωνα με το Reuters.
Ακολουθεί μια ανασκόπηση της προϊστορίας της σύγκρουσης και οι τελευταίες εξελίξεις.
Τι είναι το Ναγκόρνο – Καραμπάχ;
Το Ναγκόρνο-Καραμπάχ, γνωστό ως Αρτσάχ για τους Αρμένιους, είναι μια ορεινή περιοχή στο νότιο άκρο της οροσειράς Καραμπάχ, εντός του Αζερμπαϊτζάν. Αναγνωρίζεται διεθνώς ως τμήμα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά οι 120.000 κάτοικοί του είναι κυρίως Αρμένιοι. Έχουν τη δική τους κυβέρνηση, η οποία βρίσκεται κοντά στην Αρμενία, αλλά δεν αναγνωρίζεται επίσημα από την Αρμενία ή οποιαδήποτε άλλη χώρα.
Οι Αρμένιοι, οι οποίοι είναι χριστιανοί, ισχυρίζονται ότι έχουν μακρά παρουσία στην περιοχή, η οποία χρονολογείται αρκετούς αιώνες πριν από τον Ιησού Χριστό. Το Αζερμπαϊτζάν, οι κάτοικοι του οποίου είναι κυρίως Τούρκοι μουσουλμάνοι, διεκδικεί επίσης βαθύτατους ιστορικούς δεσμούς με την περιοχή, η οποία με την πάροδο των αιώνων βρέθηκε υπό την κυριαρχία Περσών, Τούρκων και Ρώσων. Οι αιματηρές συγκρούσεις μεταξύ των δύο λαών χρονολογούνται εδώ και περισσότερο από έναν αιώνα.
Επί Σοβιετικής Ένωσης, το Ναγκόρνο-Καραμπάχ έγινε αυτόνομη περιοχή εντός της δημοκρατίας του Αζερμπαϊτζάν.
Πρώτος πόλεμος του Καραμπάχ
Καθώς η Σοβιετική Ένωση κατέρρεε, ξέσπασε ο Πρώτος Πόλεμος του Καραμπάχ (1988-1994) μεταξύ των Αρμενίων και των Αζέρων. Περίπου 30.000 άνθρωποι σκοτώθηκαν και περισσότεροι από ένα εκατομμύριο εκτοπίστηκαν. Οι περισσότεροι από αυτούς ήταν Αζέροι που εκδιώχθηκαν από τα σπίτια τους, όταν η αρμενική πλευρά κατέληξε να ελέγχει το ίδιο το Ναγκόρνο-Καραμπάχ και τμήματα από επτά γύρω περιοχές.
Πόλεμος 44 ημερών το 2020
Το 2020, έπειτα από δεκαετίες κατά διαστήματα αψιμαχιών, το Αζερμπαϊτζάν ξεκίνησε μια στρατιωτική επιχείρηση που εξελίχθηκε στον δεύτερο πόλεμο του Καραμπάχ, διασπώντας γρήγορα τις αρμενικές άμυνες. Το Αζερμπαϊτζάν σημείωσε μία νίκη σε 44 ημέρες, παίρνοντας πίσω τις επτά περιοχές και περίπου το ένα τρίτο του ίδιου του Ναγκόρνο-Καραμπάχ.
Η χρήση μη επανδρωμένων αεροσκαφών που αγοράστηκαν από την Τουρκία και το Ισραήλ αναφέρθηκε από στρατιωτικούς αναλυτές ως ένας από τους κύριους λόγους για τη νίκη του Αζερμπαϊτζάν. Τουλάχιστον 6.500 άνθρωποι σκοτώθηκαν.
Η Ρωσία, η οποία έχει αμυντική συνθήκη με την Αρμενία αλλά και καλές σχέσεις με το Αζερμπαϊτζάν, διαπραγματεύτηκε την κατάπαυση του πυρός.
Η συμφωνία προέβλεπε την παρουσία 1.960 Ρώσων ειρηνευτών για τη φύλαξη της περιοχής προς την Αρμενία, τον δρόμο μέσω του “διαδρόμου Lachin”, τον οποίο οι αρμενικές δυνάμεις δεν έλεγχαν πλέον.
Ειρηνευτικές συνομιλίες
Οι αναλυτές λένε ότι οι διαδοχικοί γύροι συνομιλιών, με τη μεσολάβηση της Ευρωπαϊκής Ένωσης, των ΗΠΑ και της Ρωσίας, έφεραν τις δύο πλευρές πιο κοντά σε μια μόνιμη ειρηνευτική συνθήκη από ό,τι εδώ και χρόνια, αλλά δεν έχει υπάρξει μια τελική διευθέτηση. Το πιο ευαίσθητο ζήτημα είναι το καθεστώς των 120.000 Αρμενίων στο Καραμπάχ, των οποίων τα δικαιώματα και η ασφάλεια, σύμφωνα με την Αρμενία, πρέπει να διασφαλιστούν. Ο Αρμένιος πρωθυπουργός Νικόλ Πασινιάν δήλωσε ότι η Αρμενία αναγνωρίζει την κυριαρχία και την εδαφική ακεραιότητα του Αζερμπαϊτζάν, αλλά το Μπακού λέει ότι δεν είναι βέβαιο ότι ο ισχυρισμός αυτός έγινε με καλή πίστη και κατηγορεί την Αρμενία ότι τροφοδοτεί τον αυτονομισμό.
Ανθρωπιστική κρίση
Τον Δεκέμβριο του 2022 πολίτες του Αζερμπαϊτζάν που αυτοπροσδιορίζονται ως περιβαλλοντικοί ακτιβιστές άρχισαν να αποκλείουν τον διάδρομο Lachin και τον Απρίλιο του 2023 το Αζερμπαϊτζάν εγκατέστησε επίσημο σημείο ελέγχου, λέγοντας ότι εμποδίζει το λαθρεμπόριο όπλων. Η ροή αγαθών και ανθρώπων μεταξύ της Αρμενίας και του Ναγκόρνο-Καραμπάχ αποκόπηκε σε μεγάλο βαθμό. Οι ΗΠΑ εξέφρασαν τη λύπη τους για την “ταχέως επιδεινούμενη ανθρωπιστική κατάσταση”.
Αυτή την εβδομάδα, η Διεθνής Επιτροπή του Ερυθρού Σταυρού (ICRC) μπόρεσε να πραγματοποιήσει παραδόσεις βοήθειας μέσω του διαδρόμου Lachin και ενός ξεχωριστού δρόμου που συνδέει το Καραμπάχ με την πόλη Aghdam του Αζερμπαϊτζάν.
Παρόλα αυτά, οι εντάσεις αυξήθηκαν απότομα αυτόν τον μήνα, με την Αρμενία και το Αζερμπαϊτζάν να κατηγορούν η μία την άλλη για συγκέντρωση στρατευμάτων.
Η Αρμενία έχει παραπονεθεί έντονα ότι ο πόλεμος της Ρωσίας στην Ουκρανία την έχει αποσπάσει από τον ρόλο της ως εγγυητή της ασφάλειας στον Νότιο Καύκασο.