Με το αντι-παρεμβατικό αίσθημα να γίνεται πιο ξεκάθαρο στο Μάλι και την πρόσφατη πολιτική αναταραχή στον Νίγηρα, οι γαλλόφωνες αφρικανικές χώρες στο Σαχέλ φαίνεται να απογυμνώνονται από τις γαλλικές αποικιακές κληρονομιές τους.
Αν και κάποτε ήταν ζωτικός παίκτης, η Γαλλία έχει τώρα ένα αποτύπωμα στην ήπειρο που εξαφανίζεται γρήγορα, με τις προοπτικές επιστροφής της να είναι λίγες. Αυτό το κενό δημιουργεί μια ευκαιρία για τους αντιπάλους της Δύσης – ιδιαίτερα την Κίνα, τη Ρωσία και το Ιράν – οι οποίοι επιβάλλουν μια ολοένα και πιο ενεργή στάση στην Αφρική.
Η Γαλλία αφήνει πίσω της ένα κενό εξουσίας. Όπως γράφει η Sine Özkaraşahin, στο Atlantic Council, η στρατηγική της Τουρκίας στην Αφρική προσφέρει μαθήματα στο ΝΑΤΟ για το πώς να το γεμίσει.
Η “ήπια” προσέγγιση της Άγκυρας
Η εξωτερική πολιτική της Άγκυρας στην Αφρική βασίζεται σε μια προσεκτική ισορροπία ήπιας και σκληρής δύναμης. Από τη μια πλευρά, η πολιτιστική και πολιτική δέσμευση της Τουρκίας με την Αφρική ήταν ένα εξέχον στοιχείο στην εξωτερική πολιτική της Άγκυρας από τα τέλη της δεκαετίας του 1990. Όπως εξήγησε σε πρόσφατη συζήτηση σε πάνελ η Ελίφ Τσόμογλου Ουλγκέν γενική διευθύντρια Ανατολικής και Νότιας Αφρικής στο τουρκικό Υπουργείο Εξωτερικών, το πολιτικό-πολιτιστικό άνοιγμα στην ήπειρο κέρδισε δυναμική με τον πολλαπλασιασμό των τουρκικών πρεσβειών σε όλη την Αφρική και την επέκταση του τουρκικού δικτύου πτήσεων των αεροπορικών εταιρειών, που συνδέει την Άγκυρα με πολλές αφρικανικές πρωτεύουσες.
Το στρατηγικό άνοιγμα της Τουρκίας στην Αφρική, και οι σχέσεις Τουρκίας-Αφρικής συνολικά, κέρδισαν την προσοχή το 2005 με την ατζέντα της Άγκυρας “Έτος Αφρικής”. Σύμφωνα με το τουρκικό υπουργείο Εξωτερικών, η πρωτοβουλία βοήθησε να ανοίξει ο δρόμος για ενισχυμένους πολιτικούς και οικονομικούς δεσμούς, περιλαμβανομένων συμφωνιών εμπορικής συνεργασίας, με τις αφρικανικές χώρες. Εκείνη τη χρονιά, η Τουρκική Υπηρεσία Συνεργασίας και Συντονισμού άνοιξε το πρώτο της γραφείο στην Αφρική· τώρα έχει περισσότερα από είκοσι γραφεία σε όλη την ήπειρο, υλοποιώντας έργα πολιτισμού και ανάπτυξης. Τις τελευταίες δεκαετίες, η Τουρκία έχει υπογράψει συμφωνίες ελεύθερου εμπορίου με πέντε αφρικανικές χώρες: το Μαρόκο, την Τυνησία, τον Μαυρίκιο, το Σουδάν και την Αίγυπτο. Από το 1980 έως το 2017, ο όγκος του εμπορίου μεταξύ της Τουρκίας και αρκετών αφρικανικών χωρών αυξήθηκε δραματικά: Για παράδειγμα, το εμπόριο Τουρκίας-Αλγερίας τριπλασιάστηκε, ενώ το εμπόριο Τουρκίας-Αιγύπτου αυξήθηκε κατά πέντε φορές. Η βελτίωση των σχέσεων συνοδεύτηκε επίσης από την επέκταση των προσπαθειών για την προώθηση της τουρκικής γλώσσας και πολιτισμού στην ήπειρο.
Σήμερα, χιλιάδες Αφρικανοί φοιτητές σπουδάζουν σε τουρκικά πανεπιστήμια ή στην τουρκοκυπριακή κοινότητα με τη βοήθεια τουρκικών υποτροφιών. Επιπλέον, τα σχολεία Maarif της Τουρκίας παρέχουν εκπαίδευση στην τουρκική γλώσσα σε περίπου είκοσι χιλιάδες μαθητές σε είκοσι τέσσερις αφρικανικές χώρες. Υπό το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ), οι τουρκοαφρικανικές σχέσεις βελτιώθηκαν περαιτέρω, με τον Τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν να λέει ότι ο τουρκικός λαός και οι αφρικανικοί πληθυσμοί είχαν δημιουργήσει σχέσεις “καρδιάς”. Τέτοιες σχέσεις καρδιάς ήταν εμφανείς σε κρατικές επισκέψεις, με την επίσκεψη του Ερντογάν το 2011 στο Μογκαντίσου εν μέσω μεγάλης κλίμακας λιμού και ξηρασίας που έπληξε περισσότερους από δώδεκα εκατομμύρια ανθρώπους σε όλο το Κέρας της Αφρικής.
Οι συνεισφορές “σκληρής δύναμης” της Τουρκίας
Εκτός από τη χρήση ήπιας ισχύος, η Τουρκία έχει αναπτύξει σκληρή ισχύ – με τη μορφή της αναπτυσσόμενης αμυντικής διπλωματίας της και της οικοδόμησης στρατιωτικής ικανότητας – για να συνδεθεί με τις αφρικανικές χώρες. Η θετική δυναμική στις σχέσεις Τουρκίας-Αφρικής οδήγησε επίσης σε στενότερη συνεργασία στον τομέα της ασφάλειας και του στρατού, ειδικά σε αντιτρομοκρατικές επιχειρήσεις.
Καθώς η Τουρκία παλεύει με το δικό της πρόβλημα τρομοκρατίας εδώ και δεκαετίες με το Εργατικό Κόμμα του Κουρδιστάν (ΡΚΚ) η Άγκυρα μπορεί να συμπάσχει με τους Αφρικανούς εταίρους της που αντιμετωπίζουν δικές τους προκλήσεις από τρομοκρατικές ομάδες. Καθώς αυτές οι χώρες προσπαθούν να καταπολεμήσουν την τρομοκρατία, η Τουρκία εξάγει μαθήματα που αντλήθηκαν από τις αντιτρομοκρατικές της επιχειρήσεις στους Αφρικανούς εταίρους της.
Τουρκικές εταιρείες έχουν πουλήσει τεθωρακισμένα οχήματα σε αφρικανικές χώρες. η τουρκική κυβέρνηση έχει δωρίσει τέτοια οχήματα και σε ορισμένες χώρες. Στρατεύματα στην Κένυα, το Τσαντ και τη Σομαλία καταδιώκουν τρομοκρατικές ομάδες με τη βοήθεια αυτών των τουρκικών τεθωρακισμένων οχημάτων.
Επιπλέον, τουρκικά drones αιωρούνται πάνω από την αφρικανική ήπειρο. Ένας αυξανόμενος αριθμός αφρικανικών χωρών – συμπεριλαμβανομένου του Νίγηρα και της Αιθιοπίας – αναπτύσσουν τουρκικά μη επανδρωμένα εναέρια συστήματα για τη διεξαγωγή ακριβών επιδρομών και τη συλλογή πληροφοριών σχετικά με τρομοκρατικούς στόχους.
Αρκετές ανακοινώσεις Τούρκων αξιωματούχων και η βελτίωση των σχέσεων Τουρκίας-Αφρικής υποδηλώνουν ότι το αποτύπωμα της τουρκικής αμυντικής βιομηχανίας στην ήπειρο μπορεί να βαθύνειστο μέλλον. Είναι σημαντικό, σε αντίθεση με ορισμένες άλλες χώρες που εξοπλίζουν αφρικανικά έθνη, η στρατιωτική πολιτική της Τουρκίας περιλαμβάνει υψηλό βαθμό συνεργασίας, υποστήριξη μετά την πώληση και άλλες μορφές βοήθειας. Με αυτή την έννοια, η Άγκυρα μεταφέρει την αντίληψή της για τις επιχειρήσεις σε αφρικανικές χώρες όπως η Σομαλία.
Εκτός από τον εξοπλισμό των ενόπλων δυνάμεων της Σομαλίας με τουρκικά οπλικά συστήματα υψηλής τεχνολογίας, η Τουρκία ίδρυσε επίσης ένα αμυντικό πανεπιστήμιο, το Camp TURKSOM, στο Μογκαντίσου το 2017 για την εκπαίδευση του στρατού της Σομαλίας. Ένα τέτοιο πανεπιστήμιο καταδεικνύει ότι για την Τουρκία και τη Σομαλία, οι στρατιωτικές τους σχέσεις βασίζονται στην ενίσχυση των κοινών δυνατοτήτων τους (και όχι απλώς σε ένα σύνολο συναλλαγών), στην ενίσχυση της ασφάλειας της Σομαλίας και στην προώθηση μιας κοινής ταυτότητας για τις ένοπλες δυνάμεις των δύο εθνών. Επιπλέον, η τουρκική στρατιωτική πολιτική στην Αφρική παρέμεινε ως επί το πλείστον αμετάβλητη παρά τις πρόσφατες προκλήσεις ασφαλείας στην περιοχή και τις ανοιχτές απειλές που έλαβε η Άγκυρα από τρομοκρατικές οργανώσεις όπως η αλ-Σαμπάμπ. Αυτή η αμετάβλητη στάση δείχνει τη σημασία και το βάθος της στρατιωτικής-ασφαλείας συνεργασίας της με τη Σομαλία.
Πέρα από τη συμμετοχή της στην αντιτρομοκρατία και τις προσπάθειες οικοδόμησης ικανοτήτων στην Αφρική, η θέση της Άγκυρας στις πρόσφατες υποθέσεις στην περιοχή διαφέρει επίσης από τις θέσεις πολλών άλλων χωρών του ΝΑΤΟ. Κατά τη διάρκεια της πρόσφατης πολιτικής αναταραχής στον Νίγηρα, ενώ ορισμένες χώρες διέκοψαν ή απείλησαν να σταματήσουν την ανθρωπιστική βοήθεια, η Τουρκία απέφυγε να κάνει τολμηρούς ισχυρισμούς για το θέμα. Αργότερα, ο Ερντογάν αντιτάχθηκε στις προτάσεις για στρατιωτική επέμβαση στον Νίγηρα και εξέφρασε την ελπίδα ότι η χώρα θα μπορούσε να φτάσει σύντομα στη συνταγματική τάξη και τη δημοκρατική διακυβέρνηση. Αυτή η μη παρεμβατική στάση φαίνεται στενά συνδεδεμένη με τον στρατηγικό στόχο της Άγκυρας να δημιουργήσει μια μακροχρόνια σχέση με τον Νίγηρα – και να εξασφαλίσει πιθανώς τη συνέχιση των συμφωνιών στρατιωτικής συνεργασίας – ασφαλείας που υπογράφηκαν μεταξύ Άγκυρας-Νιαμέι (που περιλαμβάνουν την προοπτική να ανοίξει μια στρατιωτική βάση στον Νίγηρα)· και να προστατεύσουν τις επενδύσεις της Άγκυρας στη χώρα, οι οποίες εξαρτώνται από τη σταθερότητα του Νίγηρα.
Προχωρώντας προς τα εμπρός, τα βήματα που κάνουν οι σύμμαχοι του ΝΑΤΟ στην Αφρική θα διαμορφώσουν σε μεγάλο βαθμό τον γεωπολιτικό προσανατολισμό της ηπείρου. Καθώς οι δυτικές πρωτεύουσες πιέζονται ολοένα και περισσότερο να επαναβαθμονομήσουν τις στρατηγικές τους για την Αφρική, η προσέγγιση της Άγκυρας μπορεί να δώσει μαθήματα. Και ενώ αυτή η διαδικασία βρίσκεται σε εξέλιξη, η Τουρκία μπορεί να αποτελέσει τη βάση ώστε το ΝΑΤΟ να εμπλακεί πιο αποτελεσματικά στην ήπειρο αποκομίζοντας από τη μία οφέλη για λογαριασμό της Δύσης και μειώνοντας τη δύναμη της Τουρκίας να “παίζει” σε διπλό ταμπλό, δύναμη την οποία αντλεί από διάφορες τέτοιες κινήσεις σε όλο τον κόσμο.
Πέτρος Κράνιας
Διαβάστε ακόμα:
* Η “Γαλάζια Πατρίδα”, o “αιώνας της Τουρκίας”, η γεωργία στην Αφρική και το σχέδιο του Ερντογάν
* Η Ουγκάντα εγκαταλείπει την Κίνα και πάει… Τουρκία για την κατασκευή σιδηροδρομικού δικτύου
* Η ανθρωπιστική βοήθεια Ερντογάν στην Αφρική και η προσπάθεια αναγνώρισης του Ψευδοκράτους μέσω… Γκάμπιας
* Ο Ερντογάν ξεκινά περιοδεία επιρροής στην Αφρική και επιτίθεται στη Γαλλία
* Η Νιγηρία μπήκε στο αφρικανικό “παιχνίδι” μεταξύ Πούτιν-Ερντογάν
* Μισθοφόροι, Πούτιν, Ισλάμ: Ο Ερντογάν ψάχνει “παράθυρο” να μπει στην Κεντροαφρικανική Δημοκρατία
* Πώς Τουρκία, Ρωσία και Κίνα “απωθούν” αργά και σταθερά τους Ευρωπαίους από τη Β. Αφρική
* Η Κένυα αγόρασε τεθωρακισμένα από την Τουρκία, όμως, κάτι άλλο κρύβεται πίσω από τη συμφωνία