Του Τάσου Δασόπουλου
Οι δύο πόλεμοι στα σύνορα της Ευρώπης (Ουκρανία, Μέση Ανατολή) και η διαφαινόμενη απροθυμία των ΗΠΑ να συνεχίσουν να παρέχουν αμυντική ασπίδα στην Ε.Ε. κάνουν να ωριμάζει γρήγορα η ιδέα για ενιαία ευρωπαϊκή πολιτική στην άμυνα και ασφάλεια, που θα εξεταστεί και στη Σύνοδο Κορυφής στις 21-22 Μαρτίου.
Το πρόβλημα ξεκίνησε από το γεγονός ότι το σύνολο της Ευρώπης συμμετέχει στο ΝΑΤΟ, χωρίς όμως οι μισές από τις ευρωπαϊκές χώρες να τηρούν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις για τη διάθεση του 2% του ΑΕΠ τους κατ’ ελάχιστον σε ετήσια βάση για αμυντικές δαπάνες. Με εξαίρεση την Ελλάδα, η οποία μετά την πολυετή κρίση εξοπλίζεται τώρα λόγω του “εξ Ανατολών” κινδύνου, οι περισσότερες χώρες της Ε.Ε. διατηρούσαν την παρουσία τους στη Βορειοατλαντική Συμμαχία με ένα “συμβολικό” τίμημα.
Σύμφωνα με τα στοιχεία του ΝΑΤΟ, το 2023 οι 14 από 27 χώρες – μέλη της Ε.Ε. που συμμετέχουν στη Συμμαχία είχαν αμυντικές δαπάνες κάτω από το ελάχιστο ποσοστό του 2% του ΑΕΠ. Η Ελλάδα, με αμυντικές δαπάνες 3% του ΑΕΠ της, ήταν τρίτη μετά τις ΗΠΑ (3,5% του ΑΕΠ), ενώ πρώτη, με δαπάνες στο 3,9% του ΑΕΠ της, ήταν η Πολωνία. Αξίζει να σημειωθεί ότι κάτω από το ελάχιστο όριο βρέθηκαν όλες οι “μεγάλες δυνάμεις” της Ένωσης, όπως η Γερμανία, η Γαλλία, η Ιταλία και η Ισπανία. Σημείο καμπής για κάποιες χώρες αποτέλεσε η εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία. Από το 2022 οι χώρες που βρίσκονται στα ανατολικά σύνορα της Ε.Ε., όπως η Πολωνία, η Ουγγαρία, αλλά και οι χώρες της Βαλτικής, άρχισαν να εξοπλίζονται με ταχείς ρυθμούς, υπό τον φόβο επέκτασης του πολέμου της Ουκρανίας. Τα δύο νέα μέλη του ΝΑΤΟ, η Σουηδία και η Φινλανδία, προσαρμόζονται επίσης στη νέα τους θέση, αυξάνοντας τους αμυντικούς τους εξοπλισμούς με αγορές πολλών δισ. ευρώ.
Η απροθυμία συνδρομής των ΗΠΑ
Καταλύτης των τωρινών εξελίξεων ήταν το μπλοκάρισμα του Κογκρέσου στη συνέχιση της αμυντικής βοήθειας στην Ουκρανία και, περισσότερο, η απροθυμία που αναπτύσσεται στις ΗΠΑ να συνεχίσουν να είναι ο μοναδικός κύριος αμυντικός πυλώνας του ΝΑΤΟ. Μπορεί να ακούστηκε μόνο από το στόμα του Ντόναλντ Τραμπ ότι όποια ευρωπαϊκή χώρα δεν εκπληρώνει τις συμβατικές της υποχρεώσεις θα μείνει “ακάλυπτη” από τη Συμμαχία απέναντι σε μια ρωσική εισβολή. Διπλωματικοί κύκλοι τονίζουν, όμως, ότι το ίδιο κλίμα επικρατεί και στο στρατόπεδο των Δημοκρατικών, οι οποίοι συμφώνησαν σιωπηλά με τον ακραίο Ντόναλντ Τραμπ, αλλά δεν θέλουν να ανοίξουν το θέμα τη στιγμή που ο πόλεμος στην Ουκρανία συνεχίζεται.
Σε όλα αυτά ήρθε να προστεθεί και η υπενθύμιση της προέδρου της ΕΚΤ, κυρίας Κριστίν Λαγκάρντ, η οποία στο άτυπο Eurogroup του Βελγίου τον Ιανουάριο τόνισε ότι, για να εκπληρώσουν τις συμβατικές τους υποχρεώσεις προς το ΝΑΤΟ, οι χώρες της Ε.Ε. θα πρέπει να προχωρήσουν σε πρόσθετες αμυντικές δαπάνες ύψους 75 δισ. ευρώ τον χρόνο. Τούτο ενώ όλοι γνωρίζουν ότι σήμερα, χωρίς τις ΗΠΑ, οι χώρες της Ε.Ε. δεν έχουν ούτε τους αριθμούς, ούτε τα μέσα, αλλά ούτε και το σχέδιο να αντιμετωπίσουν μια εξωτερική απειλή προς ένα ή το σύνολο των κρατών – μελών της Ε.Ε.
Οι βάσεις για κοινή ευρωπαϊκή άμυνα
Έπειτα από όλα αυτά η ιδέα για κοινή ευρωπαϊκή άμυνα που είχε ο Γάλλος πρόεδρος, Εμανουέλ Μακρόν, από το 2019, χαρακτηρίζοντας μάλιστα το ΝΑΤΟ “εγκεφαλικά νεκρό”, όχι μόνο βγήκε από το συρτάρι, αλλά τώρα όλοι σκέφτονται έναν κοινά αποδεκτό τρόπο να τη χρηματοδοτήσουν.
Ο Γάλλος πρόεδρος είχε καταθέσει στην έκτακτη Σύνοδο Κορυφής των Βερσαλλιών τον Μάρτιο του 2022 την πρόταση για ένα κοινό ταμείο άμυνας με χρηματοδότηση από ευρωομόλογα. Η πρόταση απορρίφθηκε ξανά, από τη Γερμανία, η οποία δεν ήθελε να ακούσει για περισσότερο κοινό ευρωπαϊκό χρέος.
Στα μέσα του περασμένου Φεβρουαρίου, όμως, ο επίτροπος αρμόδιος για Οικονομικά Θέματα, κ. Πάολο Τζεντιλόνι, άνοιξε ξανά το θέμα. Σημείωσε ότι το επόμενο κοινό ευρωπαϊκό πακέτο μετά το Ταμείο Ανάκαμψης θα πρέπει να χρηματοδοτήσει άλλους τομείς, όπως, π.χ., την άμυνα και την ασφάλεια της Ε.Ε.
Οι ευρωπαϊκές κυβερνήσεις δείχνουν σήμερα να έχουν πειστεί για το τι θα πρέπει να γίνει. Συνεχίζουν να διαφωνούν για το πώς.
Στο μεταξύ, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή πήρε τη σκυτάλη και παρουσίασε την περασμένη Τρίτη το σχέδιο για την ενίσχυση της κοινής ευρωπαϊκής άμυνας με τη μορφή της ανάπτυξης κοινής αμυντικής τεχνολογίας και αμυντικών δαπανών.
Κωδικοποιημένα, το κοινό ευρωπαϊκό επενδυτικό πρόγραμμα για την άμυνα (EDIP), το οποίο παρουσιάστηκε μέσα στην εβδομάδα, προβλέπει, μεταξύ άλλων, και χρηματοδότηση ύψους 1,5 δισ. ευρώ για υποδομές αμυντικής βιομηχανίας στα κράτη – μέλη και περιλαμβάνει:
– Πρόγραμμα κοινής αγοράς για τουλάχιστον το 40% του αμυντικού εξοπλισμού έως το 2030.
– Διασφάλιση ότι έως το 2030 τουλάχιστον το 35% της αμυντικής παραγωγής θα είναι αντικείμενο εμπορίου εντός της Ε.Ε.
– Διασφάλιση ότι μέχρι το 2030 το 50% των αμυντικών προμηθειών των κρατών – μελών θα είναι ευρωπαϊκής προέλευσης και αυτό να αυξηθεί στο 60% έως το 2035.
Σύμφωνα με την Επιτροπή, για να αυξηθεί η ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανική ετοιμότητα, τα κράτη – μέλη πρέπει να επενδύσουν περισσότερα, καλύτερα, από κοινού και ευρωπαϊκά. Για να στηρίξει τα κράτη – μέλη στην επίτευξη αυτών των στόχων, η ευρωπαϊκή βιομηχανική στρατηγική στον τομέα της άμυνας παρουσιάζει ένα σύνολο δράσεων, που έχουν στόχο να ενθαρρυνθεί η διαδικασία κοινών παραγγελιών από την ευρωπαϊκή αμυντική βιομηχανία και να υποστηριχθούν ευρωπαϊκές επενδύσεις.
Επίσης, θα υπάρχει μέριμνα για τη διασφάλιση ότι οι εθνικοί Προϋπολογισμοί και οι Προϋπολογισμοί της Ε.Ε. στηρίζουν με τα αναγκαία μέσα την προσαρμογή της ευρωπαϊκής αμυντικής βιομηχανίας στο νέο πλαίσιο ασφάλειας.
“Αγκάθια” η χρηματοδότηση και ο χρόνος
Στις γενικές της γραμμές όλοι συμφωνούν με την πρόταση της Επιτροπής. Ωστόσο, το κρίσιμο θέμα θα είναι η χρηματοδότηση της όλης προσπάθειας, αφού τα μικρά κράτη – μέλη θεωρούν ότι από μόνα τους δεν μπορούν να προχωρήσουν σε μεγάλες αμυντικές δαπάνες χωρίς μεγαλύτερη συνεισφορά και των “μεγάλων” της Ε.Ε. Τούτο με δεδομένο ότι η αύξηση της βιομηχανικής υποδομής της Ε.Ε. για την παραγωγή πολεμικού υλικού και η έρευνα για σύγχρονα όπλα εκτιμάται ότι μπορεί να χρειαστούν επιπλέον επενδύσεις της τάξης των 30 έως 40 δισ. τον χρόνο για τα επόμενα 4-5 χρόνια.
Με δεδομένο ότι το θέμα νέων ευρωομολόγων είναι ακόμη ανώριμο, αφού οι βόρειες χώρες της Ε.Ε., και κυρίως η Γερμανία, θεωρούν ακόμη ότι έτσι θα πληρώσουν την άμυνα των μικρότερων χωρών, βάζοντας εγγύηση την υψηλή πιστοληπτική τους ικανότητα, εξετάζονται εναλλακτικές λύσεις.
Η πρόταση που έχει πέσει στο τραπέζι για κοινή έκδοση ομολόγων με την Ευρωπαϊκή Τράπεζα Επενδύσεων φαίνεται ότι κερδίζει “πόντους”, αφού είναι αποδεκτή υπό όρους και από τη Γερμανία, όπως τόνισε πρόσφατα και ο Γερμανός υπουργός Οικονομικών, κ. Κρίστιαν Λίντνερ.
Στη Σύνοδο Κορυφής οι ηγέτες θα συζητήσουν κυρίως για τον τρόπο χρηματοδότησης των επιπλέον επενδύσεων που θα πρέπει να πραγματοποιήσουν τα κράτη – μέλη της Ένωσης. Η συμβατότητα με το νέο πλαίσιο δημοσιονομικών κανόνων είναι εξασφαλισμένη, αφού πέρασε η διάταξη να μην υπολογίζονται οι αμυντικές δαπάνες για τον υπολογισμό του ελλείμματος.
Το δεύτερο μεγάλο ερώτημα είναι το πόσο γρήγορη και πόσο “βαθιά” θα είναι η παρέμβαση. Σε ό,τι αφορά την πρόταση της Επιτροπής, το ορόσημο του 2030 που αναφέρεται είναι ενδεικτικό. Αν υπάρχει συμφωνία στο να προχωρήσει το όλο εγχείρημα, θα πρέπει να τεθεί ένα σύντομο χρονοδιάγραμμα υλοποίησης.
Το τρίτο ερώτημα, που συνδέεται και με τον χρόνο υλοποίησης, είναι το βάθος της παρέμβασης. Αν, δηλαδή, τα γρανάζια της Ιστορίας έχουν γυρίσει και θα πρέπει να περιμένουμε τη δημιουργία ενός “ευρωπαϊκού ΝΑΤΟ” χωρίς απαραίτητα να διαλυθεί και το σημερινό ΝΑΤΟ ή η όλη προσπάθεια γίνεται για να καταλήξει σε μια αμυντική συνεργασία σε βιομηχανικό επίπεδο και κοινές προμήθειες.
Οι ευκαιρίες για την ελληνική αμυντική βιομηχανία
Απέναντι στις αλλαγές η Ελλάδα έχει την ευκαιρία να προχωρήσει στην “ανάνηψη” των ελληνικών αμυντικών βιομηχανιών, οι οποίες πάσχουν από χρόνια προβλήματα χρηματοδότησης, ελλείψεων προσωπικού και κακοδιοίκησης. Θα πρέπει όμως να αποφασίσει τι θα κάνει, αφού στη σημερινή τους κατάσταση θα κινδυνέψουν να δουν την ευκαιρία να τις προσπερνά.
Ειδικότερα, η αξιοποίηση της κοινοτικής χρηματοδότησης ASAP (1,5 δισ.) για την παραγωγή πυρομαχικών (1 εκατ. οβίδων πυροβολικού) κινδυνεύει να χαθεί αν προχωρήσει η σύμπραξη της ΕΑΣ Α.Ε. με τη σλοβακική MSΜ, με την τελευταία να αναλαμβάνει το κύριο μέρος της παραγωγής πυρομαχικών. Τούτο διότι η συμφωνία προβλέπει η ελληνική εταιρεία να ασχολείται μόνο με τη γόμωση των βλημάτων και η σλοβακική να έχει την κατασκευή του κάλυκα των βλημάτων, που απορροφά το 70% του κόστους.
Η ΕΑΒ, παρά τις δυνατότητες και το έμπειρο προσωπικό της, πάσχει από τις χρόνιες ασθένειες των κρατικών αμυντικών επιχειρήσεων. Δεκαετίες κακής διοίκησης, συσσωρευμένα χρέη και κακές επιλογές έχουν φέρει την ΕΑΒ να ψάχνει σήμερα και χρήματα αλλά και κατεύθυνση ως εταιρεία.
Στην παρούσα φάση, οι ελλείψεις προσωπικού έχουν αναπληρωθεί τα τελευταία χρόνια με ιδιώτες εργολάβους οι οποίοι έχουν αναλάβει τις πιο κρίσιμες εργασίες της επιχείρησης, όπως είναι η αναβάθμιση των F-16 σε έκδοση viper και η κατασκευή τμημάτων του μαχητικού F-16 και του C-130 που κατασκεύαζε επί χρόνια η ΕΑΒ με βάση σύμβαση που είχε με την κατασκευάστρια εταιρεία Lockheed Martin. Το χειρότερο είναι ότι οι ξένοι τεχνικοί οι οποίοι έχουν αναλάβει τις εργασίες αμείβονται με μισθούς πολλαπλάσιους του μόνιμου προσωπικού και το κόστος το επωμίζεται η επιχείρηση, επιδεινώνοντας σταθερά την οικονομική της κατάσταση.
Σε χειρότερη κατάσταση από όλες είναι η Ελληνική Βιομηχανία Οχημάτων (ΕΛΒΟ). Μετά τις αθρόες αποχωρήσεις, απασχολεί σήμερα μόνο 13 εργαζόμενους και ο τζίρος της δεν μπορεί να καλύψει ούτε τη μισθοδοσία τους. Η επένδυση των Ισραηλινών της κοινοπραξίας στην ΕΛΒΟ δεν εξελίχθηκε όπως ανέμενε η κυβέρνηση προ τετραετίας. Παρά το ότι η επιχείρηση μεταβιβάστηκε με τίμημα 3 εκατ. ευρώ στην Plasan – SK Group, οι επενδύσεις των 100 εκατ. ευρώ που είχαν υποσχεθεί οι νέοι επενδυτές δεν έγιναν.