Του Κώστα Ράπτη
Σαν να μην ήταν ήδη οι σχέσεις της Ρωσίας με τη Δύση σχεδόν πολεμικές και σαν να μην ήταν ήδη στιγματισμένη η διεθνής εικόνα του Βλαντίμιρ Πούτιν (πρβ. την παραπομπή του στο Διεθνές Ποινικό Δικαστήριο), ο αιφνίδιος και πρόωρος θάνατος του διεθνώς γνωστού ακτιβιστή της αντισυστημικής ρωσικής αντιπολίτευσης Αλεξέι Ναβάλνι, ενώ κρατούνταν σε σωφρονιστική αποικία στη Γιαμάλια, εντός του Αρκτικού Κύκλου, οδήγησε τα πράγματα στο απόλυτο ναδίρ.
Ο πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, χρησιμοποιεί πλέον για τον Ρώσο ομόλογό του εκφράσεις όπως “S.O.B.”, ενώ ταυτοχρόνως ανακοινώνει 500 νέες αντιρωσικές κυρώσεις, με αφορμή τόσο τη συμπλήρωση σήμερα δύο ετών από την εισβολή της Ρωσίας στην Ουκρανία όσο και τον θάνατο του Ναβάλνι, τη χήρα και την κόρη του οποίου φρόντισε να δεχθεί στον Λευκό Οίκο.
Ομοίως, οι υπουργοί Εξωτερικών των “27” υιοθέτησαν πρόταση του Ύπατου Εκπροσώπου της Ε.Ε., Ζοζέπ Μπορέλ, να δώσουν το όνομα του Ναβάλνι στο ευρωπαϊκό καθεστώς διεθνών κυρώσεων για τα ανθρώπινα δικαιώματα, ενώ σε πολλές δυτικές πρωτεύουσες εκλήθη ο εκεί Ρώσος πρεσβευτής να δώσει εξηγήσεις.
Τα συμφραζόμενα
Η συγκυρία είναι εξαιρετικά λεπτή. Αρκεί κανείς να αναλογισθεί ότι στα μέσα Μαρτίου διεξάγονται στη Ρωσία οι προεδρικές εκλογές, στις οποίες ο Βλαντίμιρ Πούτιν διεκδικεί, χωρίς σοβαρό αντίπαλο, άλλη μία εξαετή θητεία. Ή ότι πρόσφατα εκδηλώθηκε η μεγαλύτερη μέχρι τώρα προπαγανδιστική επιτυχία του Κρεμλίνου, με την πολυσυζητημένη συνέντευξη του Ρώσου προέδρου στον Αμερικανό συντηρητικό δημοσιογράφο Τάκερ Κάρλσον.
Την ίδια ώρα, οι εξελίξεις στο ουκρανικό μέτωπο, με την κατάληψη από τις ρωσικές δυνάμεις της πόλης Αβντίιφκα, και κυρίως οι όλο και πιο έντονες τριβές μεταξύ των συμμάχων του Κιέβου και στις δύο άκρες του Ατλαντικού σχετικά με τη συνέχιση της χρηματοδότησης της ουκρανικής πολεμικής προσπάθειας, δημιουργούν ένα περιβάλλον που καθιστά αναγκαίους τους επικοινωνιακούς αντιπερισπασμούς. Πέρα από τη δεδομένη αντικειμενική βαρύτητά του, ο θάνατος του Ναβάλνι εντάσσεται πλέον σε αυτό το παίγνιο.
Οι υποψίες
Το γεγονός ότι τόσες μέρες μετά δεν έχει ακόμη δοθεί στη μητέρα του η σορός του Ναβάλνι, ο οποίος κατά τα επίσημα έγγραφα πέθανε από “φυσικά αίτια”, προφανώς εντείνει την καχυποψία. Μάλιστα η Λιουντμίλα Ναβάλναγια κατήγγειλε ότι εκβιάζεται να ενταφιάσει μυστικά τον γιο της. Στο πλευρό της έσπευσαν με κοινή δήλωση προσωπικότητες της τέχνης και της δημοσιογραφίας, όπως ο συγγραφέας Βίκτορ Σεντερόβιτς (κηρυγμένος “ξένος πράκτορας” από το ρωσικό κράτος), που δήλωσε ότι “ο Πούτιν εξακολουθεί να φοβάται τον Ναβάλνι και αφού τον δολοφόνησε”.
Αυτού του τύπου οι ρητορικές υπερβολές δεν μπορούν ασφαλώς να ρίξουν πραγματικό φως στο τι συνέβη στη μακρινή Γιαμάλια (όπου οι συνθήκες διαβίωσης σε κάθε περίπτωση δεν ενισχύουν την υγεία…), ούτε όμως ανατρέπουν την πραγματικότητα ότι ο Πούτιν μπορεί να επιδίωκε μνησίκακα να συντρίψει τον Ναβάλνι, αλλά δεν είχε πραγματικούς λόγους να τον φοβάται.
Απειλείται ο Πούτιν;
Ο περιγραφόμενος στη Δύση ως “ηγέτης της ρωσικής αντιπολίτευσης” δεν ηγούνταν κάποιας συγκροτημένης πολιτικής δύναμης και τη μεγαλύτερη στιγμή στη δημόσια διαδρομή του (που ξεκίνησε από τον χώρο του αντιμεταναστευτικού εθνικισμού) την έζησε το μάλλον μακρινό 2013, όταν στις δημοτικές εκλογές της Μόσχας συγκέντρωσε, απέναντι στον εκλεκτό του Κρεμλίνου, το 27,24% της ψήφου (με τη συμμετοχή μόλις στο 32%).
Η μοσχοβίτικη αντισυστημική διανόηση θα πρέπει να αντιμετωπίσει με μιαν ειλικρίνεια το γεγονός ότι τα κοινωνικά ερείσματα της εξουσίας του Πούτιν, ιδίως εκτός των τειχών της μεγαλούπολης, δεν βασίζονται αποκλειστικά στη νοθεία και την καταστολή και ότι τη μερίδα του λέοντος στην έκφραση αντιπολιτευτικών διαθέσεων καταλαμβάνουν δυνάμεις όπως το Κομμουνιστικό Κόμμα, οι εθνικιστές του Ζιρινόφσκι κ.ά. Στα συμφραζόμενα, μάλιστα, του πολέμου στην Ουκρανία, η συσπείρωση του πλειοψηφίας του πληθυσμού γύρω από την υπαρκτή εξουσία και η αποστασιοποίηση από όσους κρίνονται “μειωμένου πατριωτισμού” είναι κάτι το αναμενόμενο.
Υπ’ αυτή την έννοια, ο αντίκτυπος της υπόθεσης Ναβάλνι αναμένεται να είναι ισχυρότερος στο διεθνές πεδίο παρά στο εσωτερικό της Ρωσίας.
Απόπειρες καταγραφής της πολιτικής καταστολής
Όλα αυτά δεν σημαίνουν ότι απουσιάζει η καταστολή της πολιτικής διαφωνίας στη Ρωσία. Αντιθέτως, το τελευταίο διάστημα εντείνεται, σύμφωνα τουλάχιστον με έρευνα του ιστότοπου ερευνητικής δημοσιογραφίας proekt, αφιερωμένη στον Αλεξέι Ναβάλνι, η οποία αναφέρει ότι περίπου 116.000 άνθρωποι υπέστησαν διοικητικές ή ποινικές κυρώσεις για πολιτικούς λόγους την περίοδο της τέταρτης θητείας του Βλαντίμιρ Πούτιν, ήτοι περισσότεροι από ό,τι κατά την εποχή των Σοβιετικών ηγετών Νικήτα Χρουστσόφ και του Λεονίντ Μπρέζνιεφ.
Ο αριθμός αυτός αφορά ανθρώπους που υπέστησαν διώξεις, βάσει άρθρων του ποινικού και διοικητικού κώδικα, χωρίς να υπολογίζονται εκείνοι που διώχθηκαν βάσει άρθρων περί προβολής αντίστασης στην αστυνομία ή για παραβιάσεις των περιορισμών που είχαν επιβληθεί σε σχέση με την COVID-19. Το proekt χαρακτηρίζει τις διώξεις αυτές πολιτικές. Με τις κατηγορίες περί εξτρεμιστικής δραστηριότητας, δικαιολόγησης της τρομοκρατίας, διασποράς ψευδών ειδήσεων και δυσφήμισης του στρατού από το 2018 έως τον Φεβρουάριο του 2024, διώχθηκαν, σύμφωνα με τους υπολογισμούς του proekt, 5.613 άνθρωποι. “Εάν όμως στον αριθμό αυτό προστεθούν ακόμα όσοι αρνήθηκαν να πολεμήσουν στην Ουκρανία, καθώς και οι κατηγορηθέντες για προδοσία, κατασκοπία κ.λπ., τότε ο αριθμός αυτός θα φτάσει τις 11.442”, γράφει ο ιστότοπος. Περίπου 100.000 άνθρωποι διώχθηκαν για διοικητικές παραβάσεις, ιδιαίτερα επειδή συμμετείχαν σε διαδηλώσεις που δεν είχαν την έγκριση των Αρχών. Οι εκατοντάδες προσαγωγές των τελευταίων ημερών σε απόπειρες συγκέντρωσης στη μνήμη του Ναβάλνι είναι ένα χαρακτηριστικό παράδειγμα.
“Οι διαφωνούντες, όπως και επί ΕΣΣΔ, εκδιώκονται από τα πανεπιστήμια, απολύονται από τις δουλειές τους, αναγκάζονται να εγκαταλείψουν τη χώρα και όσοι δεν θέλουν να φύγουν αναγκάζονται να ζητήσουν δημόσια συγγνώμη και να ορκιστούν πίστη στις Αρχές. Ωστόσο είναι αδύνατο να υπολογιστεί πόσοι άνθρωποι έχουν περάσει από αυτού του είδους την καταστολή στην πράξη”, υποστηρίζει το proekt.