«Αυτή η κούκλα με το κομμένο χέρι, που κρεμάστηκε στο παράθυρο του γκρεμισμένου σπιτιού, ποιο παιδάκι ήθελε ν’ αποχαιρετήσει, σε ποιο παιδάκι σύρθηκε ως το παράθυρο ν’ ανεμίσει το χέρι και της το ‘κοψαν;». Αυτές τις λέξεις επέλεξε ο ακαδημαϊκός Κώστας Μόντης*, βετεράνος της ΕΟΚΑ, για να αποτυπώσει τη βαρβαρότητα του «Αττίλα» την επαύριο της εισβολής του 1974.
Και να ‘μαστε, λοιπόν, μισό αιώνα μετά, με την Κύπρο, σαν άλλη κούκλα του σπουδαίου Μόντη, να παραμένει – τριάντα επτά τοις εκατό – ακρωτηριασμένη. Τα φοβερά συρματοπλέγματα που σφίγγουν το τουρκοκρατούμενο ένα τρίτο της σκούριασαν, τα υγρά μάτια των εκτοπισμένων έκλεισαν, το τηλεφώνημα από τη Λευκωσία που λαχταρούσε η μάνα του στρατιώτη Πεζικού Κωνσταντίνου Τσιτιρίδη από την Κρύα Βρύση Πέλλας δεν την πρόλαβε ζωντανή…
Μισό νησί υπό στρατιωτική κατοχή. Και δεν είναι η πρώτη στην υπερχιλιόχρονη ιστορία του νησιού-κιβωτού του ελληνικού πολιτισμού στην Ανατολική Μεσόγειο. Είναι, όμως, η τελευταία σε ευρωπαϊκό έδαφος. Είναι η τελευταία σε μία εποχή που η ευρωπαϊκή αλληλεγγύη καλείται να αποδείξει με αυτοπεποίθηση την ίδια την ύπαρξή της, αντιμετωπίζοντας προκλήσεις αντίστοιχες με αυτές που αντιμετώπισε – τραγικά απομονωμένη – εκείνο το άγριο καλοκαίρι του 1974 η Κύπρος.
Γράφοντας αυτές τις γραμμές, αβίαστα αναρωτήθηκα εάν σε μία δεκαετία θα μιλάμε για την κυπριακή τραγωδία με τους όρους του σήμερα. Εάν τα εξήντα χρόνια από την τουρκική εισβολή θα βρουν κι αυτά την Κύπρο διχοτομημένη. Εάν σε ένα άλλο αφιέρωμα, τον Ιούλιο του 2034, θα καταγράφουμε τις σπαρακτικές μαρτυρίες ανθρώπων που ακόμα θα αναζητούν την παραμικρή ικμάδα πληροφοριών για την τύχη των δικών τους. Εάν ο Γρηγόρης Ραχωβίτσας από το Μουζάκι θα έχει επιτέλους μάθει τι απέγινε ο συνονόματος θείος του που κατέστη αγνοούμενος την 20ή Ιουλίου 1974, κάπου στην Κερύνεια, αμυνόμενος απέναντι στις υπέρτερες δυνάμεις του εισβολέα.
«Η οριστική και πλήρης δικαίωση του ιερού κυπριακού αγώνα αποτελεί κοινή υπόθεση και κορυφαία επιδίωξη του απανταχού Ελληνισμού. Το χρωστάμε στην Ιστορία. Η Κύπρος δεν είναι μόνον ο τόπος μιας μεγάλης εθνικής τραγωδίας, της οποίας οι πληγές είναι δυστυχώς ακόμη ανοιχτές. Είναι και ο τόπος που συμπυκνώνει τη μακρά παράδοση του ελληνικού τρόπου, της γλώσσας και του πολιτισμού μας. Μία θεμελιώδης αναφορά της ιστορικής μας μνήμης και συνείδησης», είπε η Πρόεδρος της Δημοκρατίας Κατερίνα Σακελλαροπούλου κατά τον χαιρετισμό που απηύθυνε στην ειδική εκδήλωση του Πανεπιστημίου Αθηνών για τα πενηντάχρονα της τουρκικής εισβολής, υποκλινόμενη ταυτόχρονα στους χιλιάδες Κύπριους και Ελλαδίτες ήρωες του 1974.
Αυτό ακριβώς το χρέος προς την Ιστορία και τη Μνήμη αποτελεί τον οδηγό για την – ειρηνική – διευθέτηση του Κυπριακού στο πλαίσιο του ευρωπαϊκού κεκτημένου. Στις διαχρονικές και εντεινόμενες προκλήσεις της απέναντι πλευράς, η απάντηση οφείλει να είναι αταλάντευτη αποφασιστικότητα, ενότητα, αλλά και ετοιμότητα.
*Ο Κώστας Μόντης πέθανε την 1η Μαρτίου 2004, ακριβώς δύο μήνες πριν απ’ την ευρωπαϊκή ολοκλήρωση της Κυπριακής Δημοκρατίας και τριάντα χρόνια μετά την κατάληψη της γενέτειράς του, της Αμμοχώστου, από τον τουρκικό στρατό κατοχής.