του Τάσου Δασόπουλου
Έκδοση κοινού χρέους για να χρηματοδοτηθούν επενδύσεις σε ενέργεια και καινοτομία, ενοποίηση κεφαλαιαγορών και χρηματαγορών, και βαθύτερη και ουσιαστικότερη οικονομική ενοποίηση είναι το “φάρμακο” που προτείνει ο Μάριο Ντράγκι για την ασθενούσα ανταγωνιστικότητα της Ευρωπαϊκής Ένωσης.
Η από καιρό αναμενόμενη έκθεση για την ανταγωνιστικότητα της ευρωπαϊκής οικονομίας παρουσιάστηκε πριν από λίγες ημέρες και θέτει τρεις βασικές προκλήσεις για την Ε.Ε.: Το κλείσιμο του κενού στην καινοτομία, την απανθρακοποίηση της Ευρώπης και τη στροφή στην κυκλική οικονομία και την αυτάρκεια σε πρώτες ύλες, καθώς οι εξαρτήσεις από εισαγωγές σε ένα ασταθές γεωπολιτικό περιβάλλον την καθιστούν ευάλωτη σε κρίσεις.
Η έκθεση του “Σούπερ Μάριο” τονίζει ότι η Ευρώπη θα πρέπει να σπάσει ταμπού του παρελθόντος και να προχωρήσει σε μεγάλη οικονομική ενοποίηση σε κεφαλαιαγορές και χρηματαγορές και να εκδώσει κοινό χρέος (ευρωομόλογα), τα οποία θα χρηματοδοτούν τους κοινούς ευρωπαϊκούς στόχους. Σε αυτή την κατεύθυνση “δείχνει” τη συνέχεια του Ταμείου Ανάκαμψης, την οποία υποστηρίζει και η Ελλάδα και άλλες χώρες της Ε.Ε. Υιοθετεί την εκτίμηση της Κομισιόν για την ανάγκη ολοκλήρωσης της πολιτικής μηδενικών ρύπων (θα χρειαστούν επιπλέον επενδύσεις –κυρίως δημόσιες– ύψους 750-800 δισ. ευρώ σε ετήσια βάση). Εκτιμά επίσης ότι για να κλείσει το τεχνολογικό κενό με την Κίνα και τις ΗΠΑ θα χρειαστούν επιπλέον επενδύσεις ύψους 200 δισ. ευρώ τον χρόνο τα επόμενα 7 χρόνια.
Θέτει επίσης σοβαρούς προβληματισμούς για τον τρόπο λειτουργίας συγκεκριμένων κλάδων της βιομηχανίας, οι οποίοι σήμερα λειτουργούν με βάση τα εθνικά πλαίσια, χωρίς σαφή στρατηγική και πλάνο δράσης. Η έκθεση τονίζει ότι θα πρέπει η ευρωπαϊκή βιομηχανία να λειτουργήσει σε ένα ενοποιημένο σύστημα κανόνων, με κοινούς στόχους και χρηματοδότηση επενδύσεων, για να προλάβει και να ξεπεράσει τον διεθνή ανταγωνισμό. Στον κρίσιμο τομέα της ενέργειας η έκθεση θέτει ως άμεσους στόχους τη μείωση του υπερβάλλοντος κόστους που πληρώνει σήμερα η Ε.Ε., την απανθρακοποίηση και την προώθηση των - –και πάλι με κοινούς κανόνες σύστασης και λειτουργίας–, την προώθηση της σύγχρονης πυρηνικής τεχνολογίας και την εντατικοποίηση της χρήσης του λεγόμενου “πράσινου” υδρογόνου.
Καινοτομία της οικονομίας, αλλά με κοινωνική συνοχή
Παρότι η έκθεση υπερθεματίζει την αύξηση των επενδύσεων για έρευνα-καινοτομία, ανάπτυξη της τεχνητής νοημοσύνης και κάλυψη του τεχνολογικού κενού με τις ΗΠΑ και την Κίνα, επισημαίνει ιδιαίτερα ένα θέμα: τη διατήρηση την κοινωνικής συνοχής και του κοινωνικού κράτους που έχει χτίσει εδώ και πολλά χρόνια η Ευρώπη. Όπως τονίζει, το εργατικό δυναμικό στην Ε.Ε. συρρικνώνεται χρόνο με τον χρόνο και οι νέες τεχνολογίες θα απειλήσουν τις εργασιακές σχέσεις. Αναφέρει χαρακτηριστικά ότι η είσοδος των αυτοματισμών στις ΗΠΑ την περίοδο 1980-2016 συνέβαλε στην αύξηση της διαφοράς των μισθών μεταξύ μορφωμένων και λιγότερο μορφωμένων εργαζόμενων κατά 50%-70%. Για τον λόγο αυτό θα πρέπει, σύμφωνα με την έκθεση, να υπάρχουν συνεχώς προγράμματα επανακατάρτισης, ενώ για όσους μένουν χωρίς εργασία λόγω ηλικίας θα πρέπει να λειτουργεί το κοινωνικό κράτος και να προσφέρει ασφάλεια, υγεία, μεταφορές, ώστε να διατηρηθεί η κοινωνική συνοχή.
Σχετικά με τη διάχυση της καινοτομίας στα κράτη-μέλη της Ε.Ε. η έκθεση, αντλώντας διδάγματα από το μοντέλο των ΗΠΑ, τονίζει ότι θα πρέπει, πέρα από την κεντρική, να υπάρξουν και περιφερειακές πολιτικές, οι οποίες θα αναλύσουν τους κεντρικούς στόχους στα ιδιαίτερα χαρακτηριστικά κάθε περιοχής. Θα πρέπει, δηλαδή, να επιλέγονται εκ των προτέρων πού θα υπάρχουν εργοστάσια υψηλής τεχνολογίας και χώροι καινοτομίας.
Η αρχή της ομοφωνίας
Η έκθεση τονίζει ότι μετά τις διαδοχικές διευρύνσεις της, η Ε.Ε. πάσχει στον τομέα λήψης αποφάσεων από τις αρχές της ομοφωνίας, επειδή οι 27 ευρωπαϊκές χώρες βρίσκονται σε διαφορετικές ταχύτητες σε ό,τι αφορά την ανάπτυξη και έχουν διαφορετικά συμφέροντα η καθεμία. Σε μια προσπάθεια να υπερβούν τη δυσκολία της ομοφωνίας και να μπορέσουν να προχωρήσουν τα σχέδια για την ενίσχυση της ανταγωνιστικότητας της Ευρώπης, η έκθεση προτείνει μια μέση λύση. Αφού υπάρχουν νέα σχέδια για την ανταγωνιστικότητα της Ευρώπης, να μπορούν να περνούν με μια ομόφωνα θετική γνωμοδότηση και στη συνέχεια, για τα επιμέρους μέρη του σχεδίου, να μπορούν να εφαρμόζονται οι αποφάσεις που θα λαμβάνονται κατά πλειοψηφία. Αν και η σκέψη είναι στη βάση της σωστή, για την Ελλάδα και τις άλλες μικρές χώρες της Ε.Ε. μια τέτοια τακτική εμπεριέχει τον κίνδυνο, αφού δεν θα μπορούν να θέσουν βέτο, να γίνονται έρμαια αποφάσεων που θα λαμβάνονται κατά πλειοψηφία από τις μεγάλες χώρες και τους μόνιμους “δορυφόρους” τους.
Οι επιμέρους προτάσεις της έκθεσης
H έκθεση αναλύει διεξοδικά την κατάσταση σε 10 βασικούς τομείς και δίνει ένα στίγμα για το πώς θα μπορούσε να ξεπεραστεί η καθυστέρηση που παρουσιάζει η Ε.Ε. Συγκεκριμένα στις γενικές αλλαγές προτείνει:
1. Προσέλκυση νέων μεγάλων επενδύσεων. Η έκθεση έχει ειδικό κεφάλαιο για την ανακατεύθυνση επενδύσεων προς την Ε.Ε., ειδικά για κλάδους αιχμής. Ο πρώην κεντρικός τραπεζίτης σημειώνει ότι το αποφασιστικό βήμα θα είναι η ενοποίηση της ευρωπαϊκής κεφαλαιαγοράς. Τονίζει, ωστόσο, ότι θα πρέπει να αλλάξει το μοντέλο λειτουργίας της ευρωπαϊκής βιομηχανίας, να τεθούν περισσότερο φιλόδοξοι στόχοι και οι αρμόδιες αρχές της Ε.Ε. θα πρέπει να ανακαθορίσουν τους στόχους τους.
2. Έκδοση κοινού χρέους (ευρωομολόγων) για τις απαραίτητες επενδύσεις. Όπως τονίζεται, η επιτάχυνση της πράσινης μετάβασης χρειάζεται επιπλέον χρηματοδότηση 800 δισ. κάθε χρόνο για τα επόμενα χρόνια μέχρι και το 2050. Το κλείσιμο του κενού καινοτομίας μεταξύ Ε.Ε. και Κίνας και ΗΠΑ θα απαιτήσει επενδύσεις ύψους 200 δισ. ευρώ για τα επόμενα 7 χρόνια. Τα χρήματα αυτά θα πρέπει να είναι κυρίως δημόσιες επενδύσεις. Η μόνη λύση για να μπορέσουν άμεσα να συμβαδίζουν όλα τα κράτη-μέλη θα είναι η έκδοση κοινού χρέους, δηλαδή ευρωομολόγων. Παράλληλα, θα πρέπει να εκπονηθούν νέα σχέδια και να ενισχυθούν τα σχετικά όργανα της Ε.Ε. Στην ουσία η έκθεση υιοθετεί την πρόταση της Κομισιόν και μιας ομάδας κρατών, μεταξύ των οποίων και η Ελλάδα, που ζητούν ένα Ταμείο Ανάκαμψης ΙΙ.
3. Κλείσιμο του ψηφιακού χάσματος. Στο κρίσιμο και για την Ελλάδα θέμα η έκθεση προτείνει:
– Μεταρρύθμιση του κανονισμού και της στάσης ανταγωνισμού της Ε.Ε. για την ολοκλήρωση της ψηφιακής μετάβασης.
– Ενιαία αγορά τηλεπικοινωνιών, εναρμόνιση κανόνων και ευνοϊκή διασυνοριακή χρήση.
– Εναρμόνιση της αδειοδότησης φάσματος σε επίπεδο Ε.Ε. και για δορυφορική συνδεσιμότητα και δημοπρασίες σε όλη την Ε.Ε. με μεγαλύτερη διάρκεια και λιγότερους περιορισμούς.
– Αύξηση της υπολογιστικής ικανότητας που είναι αφιερωμένη στην εκπαίδευση και τη λεπτομέρεια.
– Ενίσχυση της τεχνητής νοημοσύνης που διαμορφώνει και δημιουργεί ένα πλαίσιο σε επίπεδο Ε.Ε. για την παροχή “υπολογιστικού κεφαλαίου”.
4. Καινοτόμες ΜμΕ στην Ε.Ε. Καθορισμός ενιαίας πολιτικής σε επίπεδο Ε.Ε. και απαιτήσεων διαμονής για το κοινό, υπηρεσίες cloud των διοικήσεων, καθώς και ασφάλεια ευαίσθητων δεδομένων σε όλη την Ε.Ε., πολιτικές συνεργασίας μεταξύ ιδιωτικών παρόχων cloud και hyperscalers. Ενίσχυση της συνεργασίας Ε.Ε. και ΗΠΑ, για να διασφαλιστεί η πρόσβαση στο cloud και τα δεδομένα στις αγορές.
5. Δυνατότητα ανάπτυξης μιας νέας στρατηγικής της Ε.Ε. για τους ημιαγωγούς,
προϋπολογισμός ημιαγωγών της Ε.Ε., συντονισμός απαιτήσεων ζήτησης, εισαγωγή Ε.Ε. προτιμήσεων στις προμήθειες και ένα νέο “fast-track” IPCEI.
6. Στην ενέργεια, όπου έχει δώσει ιδιαίτερη έμφαση και η Ελλάδα ειδικά μετά την ενεργειακή κρίση το 2022, οι κυριότερες προτάσεις του Μάριο Ντράγκι είναι:
– Η απανθρακοποίηση της οικονομίας και η μετάβαση στην καθαρή ενέργεια θα πρέπει να επιταχυνθούν. Το δε κέρδος από την καθαρότερη ενέργεια θα πρέπει να είναι φανερό σε όλους του καταναλωτές.
– Στην προμήθεια φυσικού αερίου η έκθεση προτείνει, εκτός από τη διαφοροποίηση των παρόχων, να δίνεται έμφαση στους πιο αξιόπιστους και με τις καλύτερες τιμές. Επίσης θα πρέπει οι προμήθειες να γίνονται σε επίπεδο Ε.Ε. και όχι σε εθνικό επίπεδο ή σε επίπεδο μικρών ομάδων χωρών. Αυτή ήταν και μία από τις προτάσεις της Ελλάδας, η οποία συμμετείχε σε ομάδα χωρών, το καλοκαίρι του 2022.
– Στο ηλεκτρικό ρεύμα προτείνει την ενίσχυση των ευρωπαϊκών δικτύων, την απλοποίηση των διαδικασιών αδειοδότησης για τις -. Στο σημείο αυτό αναφέρει την Ελλάδα ως αρνητικό παράδειγμα, αφού η αδειοδότηση - φτάνει τα 8 χρόνια έναντι 2-3 που είναι ο μέσος όρος της Ε.Ε. Παράλληλα, προτείνει την ένταση της πυρηνικής ενέργειας νέας τεχνολογίας, για να μειωθεί η εξάρτηση της ηλεκτροπαραγωγής από το φυσικό αέριο.
– Ως οριζόντιο μέτρο προτείνει τη μείωση της φορολογίας στην ενέργεια και την αναδιοργάνωση του συστήματος ελέγχου και τροφοδοσίας της Ε.Ε.
7. Απόκτηση ειδικευμένων εργαζόμενων. Η έκθεση προτείνει τη συλλογή δεδομένων για τις ανάγκες σε δεξιότητες, τα αποθέματα και τις ροές για τον σχεδιασμό πολιτικών δεξιοτήτων. Βελτίωση και εναρμόνιση των πιστοποιήσεων δεξιοτήτων που είναι κοινές σε όλα τα κράτη-μέλη της Ε.Ε., αναγνώριση και επικύρωση δεξιοτήτων που αποκτήθηκαν μέσω διαφορετικών μαθησιακών μονοπατιών, επαγγελματική κατάρτιση και μάθηση με βάση την εργασία.
Συστήνει επίσης την εστίαση στην εκπαίδευση ενηλίκων, διασφαλίζοντας επαρκή διαθέσιμη χρηματοδότηση από τα κράτη-μέλη και ιδιωτικούς οργανισμούς (συμπεριλαμβανομένης της παροχής κινήτρων στις εταιρείες να διαθέσουν περισσότερους πόρους στην εκπαίδευση, για παράδειγμα προσφέροντας φορολογικά οφέλη).
8. Στην ευρωπαϊκή άμυνα, η έκθεση χαιρετίζει την προσπάθεια για τη δημιουργία ενός κοινού ταμείου με πόρους 100 δισ. ευρώ.
Προτείνει επίσης ουσιαστική αύξηση της ζήτησης για αμυντικά μέσα μεταξύ ομάδων κρατών-μελών και επιδίωξη περαιτέρω τυποποίησης και εναρμόνισης του αμυντικού εξοπλισμού.
Προτείνει ακόμη ανάπτυξη μιας μεσοπρόθεσμης αμυντικής βιομηχανικής πολιτικής της Ε.Ε. που να υποστηρίζει τη συνεργασία, τον εξευρωπαϊσμό και την ένταξη των ΜμΕ στις αλυσίδες εφοδιασμού, τη δομική διασυνοριακή ενοποίηση αμυντικών βιομηχανικών πόρων.
Ζητά επίσης παροχή χρηματοδότησης σε επίπεδο Ε.Ε. για την ανάπτυξη των αμυντικών βιομηχανικών ικανοτήτων της Ε.Ε.
9. Φαρμακοβιομηχανία. Για τον κρίσιμο για την Ελλάδα κλάδο της φαρμακοβιομηχανίας η έκθεση προτείνει:
– Μεγιστοποίηση του αντίκτυπου του χώρου δεδομένων υγείας της Ε.Ε., π.χ. διευκόλυνση της πρόσβασης σε κοινή χρήση ηλεκτρονικών αρχείων υγείας, αξιοποιώντας το δίκτυο DARWIN EU® και κλιμάκωση των ικανοτήτων προσδιορισμού αλληλουχίας γονιδιώματος.
– Βελτιστοποίηση της δημιουργίας και της διαχείρισης δοκιμών σε πολλές χώρες στην Ε.Ε.
– Επιτάχυνση της πρόσβασης στις αγορές μέσω συντονισμένης δράσης από φορείς, αρχές HTA και δημόσιους πληρωτές σχετικά με την καθοδήγηση στη βιομηχανία, την τιμολόγηση, την αποζημίωση καθώς και τις προμήθειες.
– Αύξηση και εστίαση των δημόσιων επενδύσεων Ε&Α στην Ε.Ε., π.χ. υποστηρίζοντας έναν αριθμό από παγκόσμιας κλάσης κόμβους καινοτομίας στις βιοεπιστήμες για φαρμακευτικά προϊόντα προηγμένης θεραπείας.
10. Μεταφορές. Για τον επίσης κρίσιμο τομέα των μεταφορών που αφορά και την Ελλάδα προτείνονται:
– Βελτίωση του σχεδιασμού των υποδομών με πρωταρχική έμφαση στην ανταγωνιστικότητα ως συμπλήρωμα της συνοχής και εξέλιξη προς τις πλήρως πολυμορφικές μεταφορές.
– Κινητοποίηση δημόσιας και ιδιωτικής χρηματοδότησης: αύξηση της Ε.Ε. και των κρατών-μελών, πόροι για διασυνοριακή συνδεσιμότητα, στρατιωτική κινητικότητα, ανθεκτικότητα στο κλίμα, εισαγωγή ή ενίσχυση προγραμμάτων για την προσέλκυση και την απομάκρυνση του κινδύνου ιδιωτικής χρηματοδότησης.
– Κατάργηση των εμποδίων στην ολοκλήρωση και τη διαλειτουργικότητα σε όλα τα τμήματα.