Εδώ ταιριάζει γάντι: ήταν στραβό το κλήμα, το ‘φαγε κι ο γάιδαρος. Ως… γάιδαρος στη συγκεκριμένη περίπτωση εμφανίζεται ο Σαρλ Μισέλ. Σαν να μην είχε τόσα άλλα, η Ευρωπαϊκή Ενωση (ΕΕ) μπήκε κάπως βεβιασμένα και απρόσμενα, με την έναρξη του νέου έτους, στη λογική (και αβεβαιότητα) της αναζήτησης της νέας πολιτικής και θεσμικής ηγεσίας της για την επόμενη πενταετία. Και μπήκε στη λογική αυτή λόγω της πρωτοφανούς απόφασης του προέδρου του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου (της συνόδου κορυφής των αρχηγών κρατών και κυβερνήσεων) Σαρλ Μισέλ να συμμετάσχει στις ευρωεκλογές (6-9 Ιουνίου) προκειμένου να διεκδικήσει μια θέση στο νέο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο (ΕΚ) των 720 μελών. Ανακοίνωσε δε την απόφασή του αυτή χωρίς προηγουμένως να έχει ενημερώσει θεσμικά το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο. Θα κατέβει στις ευρωεκλογές με τους βέλγους Φιλελεύθερους, οι οποίοι εκλέγουν δύο με τρεις βουλευτές, ένας εκ των οποίων θεωρείται βέβαιο ότι θα είναι ο Σαρλ Μισέλ (με απώτερο στόχο να εκλεγεί πρόεδρος της Ευρωβουλής ίσως). Αυτό σημαίνει ότι ευθύς με την ανάληψη των ευρωβουλευτικών καθηκόντων του γύρω στις 15 Ιουλίου θα πρέπει να παραιτηθεί από την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου. Ετσι η ανώτατη αυτή πολιτική θέση στη θεσμική πυραμίδα της Ενωσης θα εκκενωθεί πέντε μήνες πριν από την κανονική λήξη της θητείας (30 Νοεμβρίου). Καθώς ο Σαρλ Μισέλ βρίσκεται στη θέση αυτή για δεύτερη θητεία δυόμισι ετών, η Συνθήκη (Λισαβόνας) δεν επιτρέπει τρίτη ανανέωση / εκλογή. Και ως εκ τούτου αδράχνει την ευκαιρία να περάσει στην Ευρωβουλή αφήνοντας πολιτικά ακέφαλο το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο.
Πρόκειται σαφώς για μια άστοχη και ανεύθυνη απόφαση. Ενας πολιτικός ηγέτης οφείλει να τιμήσει την υψηλή θέση την οποία κατέχει μέχρι το τελευταίο λεπτό. Πολύ περισσότερο που στη συγκεκριμένη περίπτωση η βεβιασμένη αποχώρηση δημιουργεί περίπλοκα και ευαίσθητα πολιτικά και θεσμικά ζητήματα – θεσμικό χάος ίσως – για την Ενωση σε έναν ιδιαίτερα δύσκολο χρόνο. Πρώτα απ’ όλα, σύμφωνα με τη νομική τάξη (εσωτερικός κανονισμός), εάν προκύψει οποιαδήποτε αδυναμία άσκησης των καθηκόντων από τον τρέχοντα πρόεδρο του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, τα καθήκοντα περνούν στον ηγέτη της χώρας (πρόεδρο ή πρωθυπουργό) που ασκεί την εκ περιτροπής προεδρία του Συμβουλίου Υπουργών. Και από την 1η Ιουλίου την προεδρία θα ασκεί η Ουγγαρία και ως εκ τούτου πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου θα (πρέπει να) αναλάβει ο Βίκτορ Ορμπαν! Θα περάσει δηλαδή η διεύθυνση του Οργάνου σε χώρα – μέλος που βρίσκεται στο σκαμνί για καταπάτηση της δημοκρατίας, απειλούμενη με αφαίρεση δικαιωμάτων ψήφου στο Συμβούλιο (διαδικασία άρθρου 7 ΣΕΕ)! Περισσότερο εφιαλτική προοπτική για τις υπόλοιπες 26 χώρες – μέλη της Ενωσης δεν θα μπορούσε να υπάρξει. Για να αποφευχθεί αυτό το σουρεαλιστικό σενάριο, το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα πρέπει πριν από την αποχώρηση του Σαρλ Μισέλ, δηλαδή στο τέλος Ιουνίου ή την πρώτη εβδομάδα του Ιουλίου, να εκλέξει τον νέο πρόεδρό του.
Ωστόσο πολιτική πρακτική που έχει διαμορφωθεί λέγει ότι οι τρεις ανώτατες θεσμικές / πολιτικές θέσεις στην Ενωση, πρόεδρος Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, πρόεδρος Ευρωπαϊκής Επιτροπής και ύπατος εκπρόσωπος για την ΚΕΠΠΑ, αναδεικνύονται (εκλέγονται / επιλέγονται / διορίζονται) από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο με ειδική πλειοψηφία σε μια λογική πακέτου (που εμμέσως περιλαμβάνει και εκλογή του / της προέδρου του ΕΚ) με βάση τα αποτελέσματα των ευρωεκλογών. Για την ανάδειξη δε του / της προέδρου της Επιτροπής η Συνθήκη ρητά προβλέπει ότι το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο οφείλει «να λάβει υπόψη τις εκλογές για το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο» (κατά την άποψη του ΕΚ, αυτό σημαίνει να επιλέξει τον υποψήφιο, Spetzekandidaten, του πλειοψηφήσαντος κόμματος. Το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο δεν δέχεται αυτή την ερμηνεία). Αλλά πάντως τηρείται σε γενικές γραμμές η πολιτική ισορροπία στην κατάληψη των τριών θέσεων μεταξύ του Λαϊκού Κόμματος (ΕΛΚ), των Σοσιαλιστών (S D) και των Φιλελευθέρων (Renew). Οι τρεις αυτές πολιτικές οικογένειες κατείχαν σταθερά τις τρεις πρώτες θέσεις στο Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ωστόσο στις ευρωεκλογές του Ιουνίου δεν αποκλείεται να υπάρξουν ανακατατάξεις. Τρέχουσες δημοσκοπήσεις προβλέπουν ότι την τρίτη θέση ενδέχεται να καταλάβει μια ακροδεξιά, λαϊκίστικη ομάδα (ECR ή ID). Εκτός όλων των άλλων προβλημάτων, στο ενδεχόμενο αυτό θα υπάρξουν και πιέσεις για την ανάληψη κάποιας θεσμικής θέσης (που το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο θα αγνοήσει βέβαια).
Ως εκ τούτου, το πιθανότερο σενάριο είναι ότι είτε στο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο του Ιουνίου (27-28/6) είτε σε ένα έκτακτο (το πιθανότερο) στις αρχές Ιουλίου θα εκλεγεί οπωσδήποτε νέος πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, ο οποίος θα αναλάβει τη θέση ευθύς αμέσως και έτσι θα αποφευχθεί η «εφιαλτική προεδρία Ορμπαν». Και σε ένα ίσως δεύτερο έκτακτο Ευρωπαϊκό Συμβούλιο να προχωρήσει στη διαδικασία επιλογής του προσώπου για την προεδρία της Επιτροπής (θα προταθεί στο ΕΚ για εκλογή) και στον διορισμό του ύπατου εκπροσώπου / αντιπροέδρου της Επιτροπής. Πολλά θα εξαρτηθούν από τις πολιτικές ισορροπίες που θα προκύψουν από τις ευρωεκλογές και τα ονόματα για τις ανώτατες αυτές θέσεις. Η περίπτωση Μάριο Ντράγκι, λ.χ., για την προεδρία του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου – ένα μη πολιτικά χρωματισμένο πρόσωπο που συγκεντρώνει ευρύτερο consensus – θα διευκόλυνε τη διαδικασία. Ενώ θα ήταν επίσης δύσκολο να απορριφθεί μια δεύτερη θητεία για την πρόεδρο της Επιτροπής Ούρσουλα φον ντερ Λάιεν (εάν επιλέξει την ανανέωση).
Ενα εναλλακτικό και ίσως ορθότερο σενάριο θα ήταν ανά πάσα στιγμή πριν από τις ευρωεκλογές, Απρίλιο π.χ. (και καθώς το ΕΚ δεν συμπράττει στη διαδικασία), να εκλεγεί / αναλάβει ο Ντράγκι ή οποιοσδήποτε άλλος ως πρόεδρος (και να παραιτηθεί ο Σαρλ Μισέλ ώστε να συμμετάσχει και απρόσκοπτα στην προεκλογική εκστρατεία. Θεωρητικά μπορεί και να εκδιωχθεί) και μετά τις εκλογές να αναδειχθούν οι άλλοι αξιωματούχοι (όπου συμπράττει το ΕΚ).
Πάντως, η περίπτωση Μισέλ επαναφέρει στην ατζέντα το γενικότερο θέμα των θεσμικών προεδριών στην ΕΕ. Εάν δηλαδή θα πρέπει να υπάρχει ξεχωριστός πρόεδρος για Ευρωπαϊκό Συμβούλιο και Επιτροπή ή οι δύο προεδρίες να συγχωνευθούν σε έναν ενιαίο θεσμό, τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Ενωσης, με πολλαπλά πλεονεκτήματα (συνοχή, διεθνή ορατότητα κ.ά.).
Ο καθηγητής Π.Κ. Ιωακειμίδης ως αν. μέλος της Ευρωπαϊκής Συνέλευσης για το Σύνταγμα / Συνθήκη Λισαβόνας συμμετείχε στη διαπραγμάτευση των ρυθμίσεων για την ανάδειξη των προέδρων της ΕΕ