Του Κώστα Ράπτη
Από τις 10 έως τις 12 Δεκεμβρίου οι πολίτες της Αιγύπτου προσήλθαν στις κάλπες για τις προεδρικές εκλογές. Ωστόσο, το αποτέλεσμα (το οποίο δεν έχει ακόμη ανακοινωθεί επισήμως) δεν θα μπορούσε να είναι περισσότερο αδιάφορο: Όχι μόνο διότι ο ισχυρός άνδρας της χώρας, στρατάρχης Αμπντελφάταχ αλ Σίσι προεξοφλείται με απόλυτη βεβαιότητα ότι θα εξασφαλίσει τρίτη κατά σειρά προεδρική θητεία, αλλά και γιατί η εκλογική συγκυρία σημαδεύτηκε από προκλήσεις πολύ σημαντικότερες για το μέλλον της Αιγύπτου από την ετυμηγορία της κάλπης.
Η πιο αιματηρή από ποτέ ανάφλεξη της ισραηλινο-παλαιστινιακής σύγκρουσης μετά τις 7 Οκτωβρίου έχει καταστήσει πολύ πιθανή μία βίαιη μαζική μετακίνηση των τουλάχιστον δύο εκατομμυρίων κατοίκων της Λωρίδας της Γάζας προς τη Χερσόνησο του Σινά, εξέλιξη που θα είναι εκ των πραγμάτων αποσταθεροποιητική για την Αίγυπτο των 116 εκατομμυρίων κατοίκων, τόσο για πολιτικούς όσο και για οικονομικούς λόγους. Το ότι η κυβέρνηση Μπάιντεν, που αρχικά φερόταν δεκτική σε ένα τέτοιο σενάριο (με προτεινόμενο αντάλλαγμα μάλιστα την διαγραφή του αιγυπτιακού εξωτερικού χρέους, που υπολογίζεται στα 160 δισ. δολάρια), οπισθοχώρησε και πλέον απορρίπτει την εθνοκάθαρση της Λωρίδας της Γάζας, δεν αναιρεί το γεγονός ότι η καταστροφή των υποδομών από τα ισραηλινά πλήγματα έχει καταστήσει αβίωτο τον παλαιστινιακό θύλακα, του οποίου οι κάτοικοι έχουν ήδη σε συντριπτικό ποσοστό εκτοπισθεί και συνωστίζονται κοντά στα αιγιυπτιακά σύνορα.
Επιπλέον, η μερική περιφερειακή επέκταση των συγκρούσεων, με τις επιθέσεις εναντίον εμπορικών πλοίων που πραγματοποιεί η ελεγχόμενη από τους Χούθι κυβέρνηση της Υεμένης στην Ερυθρά Θάλασσα, έχει αναστατώσει την παγκόσμια ναυσιπλοΐα, με αποτέλεσμα να αποφεύγεται από όλο και περισσότερες μεγάλες ναυτιλιακές εταιρείες η συγκεκριμένη θαλάσσια οδός και άρα να χάνονται πολύτιμα έσοδα και για την Αίγυπτο από τη διέλευση της Διώρυγας του Σουέζ.
Η Διώρυγα, από την οποία διέρχεται το 98% της θαλάσσιας κίνησης μεταξύ Ευρώπης και Ασίας, απέφερε στα αιγυπτιακά ταμεία 9,4 δισ. δολάρια κατά το προηγούμενο δημοσιονομικό έτος (ήτοι 25-30 εκατομμύρια δολάρια ημερησίως κατά μέσο όρο), σε μία συγκυρία κατά την οποία το Κάιρο έχει απεγνωσμένη ανάγκη ξένου συναλλάγματος.
Υπενθυμίζεται ότι η χώρα καλύπτει το πλείστον των αναγκών της, και μάλιστα των διατροφικών, από εισαγωγές (πρόκειται για τον μεγαλύτερο εισαγωγέα σιτηρών παγκοσμίως), με αποτέλεσμα να είναι εξαιρετικά ευάλωτη. Οι διαπραγματεύσεις για τη στήριξη από το ΔΝΤ έχουν φέρει στο προσκήνιο πιέσεις για αποκρατικοποίηση μεγάλων τομέων της οικονομίας, που ελέγχονται κυρίως από τον στρατό, ενώ έχουν υποχρεώσει τη μεν κεντρική τράπεζα να υιοθετήσει ελεύθερη διακύμανση της συναλλαγματικής ιστοτιμίας της λίρας, την δε κυβέρνηση να περικόψει τις επιδοτήσεις στα τρόφιμα και τα καύσιμα. Η “γενναιοδωρία” των μοναρχών του Περσικού Κόλπου, είτε ως χορηγών είτε ως επενδυτών, είναι που κρατάει τη χώρα ακόμη όρθια, με τίμημα τις αναμενόμενες πολιτικές εξαρτήσεις.
Τα πρόσφατα ευρασιατικά ανοίγματα της Αιγύπτου, η οποία από πρώτης του νέου έτους θα αποτελεί πλήρες μέλος της ομάδας BRICS, ερμηνεύονται σε αυτό το πλαίσιο, ως μία προσπάθεια προώθησης των διεθνών εμπορικών της συναλλαγών στο εθνικό νόμισμα, εκτός του δολαρίου το οποίο σπανίζει στα αιγυπτιακά συναλλαγματικά αποθέματα.
Η κρίση στη Γάζα έχει προκαλέσει μια κάποια συσπείρωση περί την εθνική ηγεσία, την οποία διευκόλυνε η άρνηση του Σίσι να συμπράξει σε σχέδια εκτοπισμού των Παλαιστινίων. Αλλά από την άλλη πλευρά, η οικονομική πραγματικότητα υπονομεύει την αποδοχή του προέδρου. Ο πληθωρισμός έφθασε τον Αύγουστο το 37,9% και η ανεργία των νέων το 17,1% (σύμφωνα με στοιχεία της Παγκόσμιας Τράπεζας), ενώ το ένα τρίτο του διαρκώς διογκούμενου πληθυσμού ζει κάτω από το όριο της φτώχειας.
Ο Σίσι αντιμετωπίζει βέβαια την πρόκληση με… απλούστατες μεθόδους: καταστολή, βασανιστήρια, μαζική φυλάκιση πολιτικών αντιπάλων (τους οποίους παρουσιάζει συλλήβδην ως ισλαμιστές) και πλήρη έλεγχο του επικοινωνιακού τοπίου. Η Αίγυπτος βρίσκεται από την άποψη των ανθρωπίνων δικαιωμάτων πολύ πιο πίσω από το 2011 όταν το καθεστώς Μουμπάρακ ανατράπηκε από την “Αραβική Άνοιξη”.
Ατυχώς, όμως, τα ερείσματα του Σίσι στην Δύση είναι ακλόνητα. Αφενός διότι η Αίγυπτος αποτελεί τον δεύτερο μεγαλύτερο (μετά το Ισραήλ) αποδέκτη αμερικανικής στρατιωτικής βοήθειας διεθνώς, έχοντας ως “αποστολή” την απαλλαγή του εβραϊκού κράτους από ανησυχίες για τα νότια σύνορά του, όπως αυτή επιτεύχθηκε με τις Συμφωνίες του Καμπ Ντέιβιντ την δεκαετία του ’70. Ο στρατάρχης Σίσι συνεργάζεται πρόθυμα, στον βαθμό που η παλαιστινιακή Χαμάς σχετίζεται με τη Μουσουλμανική Αδελφότητα, που αποτελεί τον μεγαλύτερο εσωτερικό εχθρό για τον ίδιο και τις περισσότερες αραβικές μοναρχίες.
Από την άλλη πλευρά, η Ε.Ε. καταπατά όλη την περί ανθρωπίνων δικαιωμάτων ρητορική της, εναγκαλιζόμενη το καθεστώς Σίσι, προκειμένου να εξασφαλίσει τη συνεργασία του αφενός στο μεταναστευτικό ζήτημα και αφετέρου στην (διαταραγμένη λόγω ουκρανικής κρίσης) ενεργειακή τροφοδοσία της Ευρώπης. Ήδη τον Ιούνιο του 2022 η Αίγυπτος, το Ισραήλ και η Ε.Ε. συνυπέγραψαν μνημόνιο συνεργασίας για την υγροποίηση σε αιγυπτιακές εγκαταστάσεις φυσικού αερίου από τα ισραηλινά κοιτάσματα, με προορισμό τις ευρωπαϊκές αγορές, ενώ η Κομισιόν διαπραγματεύεται με το Κάιρο σχέδιο συμφωνίας αντίστοιχο με αυτό που έχει υπογραφεί με την Τυνησία για το μεταναστευτικό, έναντι 9 δισ. ευρώ σε επενδύσεις, δάνεια ή διαγραφές δανείων.
Πρόκειται, ωστόσο, για κοντόθωρη επιλογή εξαγοράς χρόνου που απλώς κινδυνεύει να μεταθέσει για το όχι μακρινό μέλλον την εκδήλωση των αδιεξόδων της Αιγύπτου με εκρηκτικό τρόπο. Η στασιμότητα στην οποία έχει βυθιστεί από κάθε άποψη η αλλοτινή ηγέτιδα χώρα του αραβικού κόσμου εγκυμονεί απρόβλεπτους κινδύνους.