Η γερμανίδα καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ συχνά κατηγορείται ότι αρνείται να ηγηθεί. Πολλοί εντός και εκτός της χώρας της θα ήθελαν να είναι ηγέτης του ελεύθερου κόσμου, να προτείνει γενναίες ιδέες και να κάνει αποφασιστικές κινήσεις.
Αλλά υπάρχει μια ισχυρή, πολύ γερμανική φιλοσοφία για την έλλειψη οράματος της Μέρκελ και αυτή, όπως και η οικονομική ευημερία της Γερμανίας, της κερδίζει την εκλογή της στις 24 Σεπτεμβρίου.
«Όποιος έχει οράματα πρέπει να πάει να δει έναν γιατρό», δήλωσε ο Χέλμουτ Σμιτ, ένας σεβαστός γερμανός καγκελάριος, το 1980, αν και αργότερα περιέγραψε τη φράση ως «πομπώδη». Μπορεί να υποστηριχθεί ότι οι μεταπολεμικοί γερμανοί ηγέτες, παρά τη μειωμένη παγκόσμια στάση της χώρας τους, είχαν συχνά μεγάλα οράματα. Ο ίδιος ο Σμιτ ονειρευόταν έναν κόσμο χωρίς πυρηνικά. Ο Βίλι Μπραντ πίστευε ότι είχε βρει τον τρόπο για ειρηνική συνύπαρξη με τον κομμουνιστικό κόσμο. Ο Χέλμουτ Κολ εργάστηκε ακούραστα προς τη γερμανική επανένωση. Η Μέρκελ είχε και εκείνη τις οραματικές στιγμές της, με τη αποφασιστική στροφή της Γερμανίας σε μη πυρηνική αειφόρο ενέργεια και με την απόφαση να υποδεχτεί περισσότερους από ένα εκατομμύριο αιτούντες άσυλο το 2015. Αλλά στην εκστρατεία του 2017, η Μέρκελ φαινόταν να πραγματοποιεί τη φράση του Σμιτ. Δεν πρότεινε τολμηρό σενάριο για το μέλλον, κανέναν φιλόδοξο στόχο.
Ίσως το πλησιέστερο που έφτασε όραμα ήταν πριν από έναν χρόνο, καθώς παρουσίασε τον φετινό προϋπολογισμό στο κοινοβούλιο. Η Γερμανία, ανέφερε, έχει δει πολλές αλλαγές από τον Β’ Παγκόσμιο Πόλεμο και «η αλλαγή δεν είναι κακή». Αλλά και ορκίστηκε να υπερασπιστεί το status quo με την ευρύτερη έννοια του όρου: «Η Γερμανία θα παραμείνει η Γερμανία, με όλα όσα αγαπάμε και εκτιμούμε από αυτήν».
Αυτή η υπόσχεση έγινε στο ζενίθ του πανικού της χώρας για τη μαζική μετανάστευση. Αλλά αντανακλούσε μια πιο περίπλοκη πεποίθηση: Στη Γερμανία, όσο περισσότερο αλλάζουν τα πράγματα, τόσο περισσότερο παραμένουν τα ίδια. Η Μέρκελ έπιασε αυτήν την αίσθηση στο σύνθημα της εκστρατείας της: «Για μια Γερμανία στην οποία ζούμε καλά και αγαπάμε να ζούμε».
Η εκστρατεία τροφοδοτήθηκε από έναν μη χαρακτηριστικό εθνικισμό. Σε αντίθεση με τις προηγούμενες εκλογές, το Χριστιανοδημοκρατικό κόμμα της Μέρκελ χρησιμοποίησε τα χρώματα της γερμανικής σημαίας στις εκλογικές αφίσες. Η Μέρκελ και άλλος εξέχων πολιτικός της CDU, ο υπουργός Εσωτερικών Τόμας ντε Μεζιέρ, δημοσίευσαν τη θέση τους για τη γερμανική ταυτότητα στην πιο δημοφιλή ταμπλόιντ της χώρας, τη Bild. Μπαίνει κανείς στον πειρασμό να πει πως αυτή ήταν μια τακτική κίνηση που θα εμπόδιζε το ακροδεξιό κόμμα, Εναλλακτική για τη Γερμανία, να καταλάβει το εθνικιστικό έδαφος. Αλλά η Μέρκελ βασίζει την αντίληψή της για την πολιτική ταυτότητας με εντυπωσιακά διαφορετικό τρόπο.
Η εκδοχή του πατριωτισμού του AfD συνδέεται στενά με την έννοια του Vaterland, την οποία οι φοιτητές της γερμανικής εθνικής ταυτότητας Ελίζαμπεθ Μπόα και Ρέιτσελ Πάλφρεϊμαν περιέγραψαν ως την αρσενική ιδέα της πατρίδας, της χώρας για την οποία οι στρατιώτες πεθαίνουν σε ένα ξένο πεδίο. Το «Θάρρος για τη Γερμανία» είναι ένα από τα συνθήματα του κόμματος. Ένας από τους επικεφαλής υποψήφιους του AfD, Αλεξάντερ Γκάουλαντ, επικαλέστηκε πρόσφατα «το δικαίωμα να είμαστε περήφανοι για τα επιτεύγματα των γερμανών στρατιωτών στους δύο παγκόσμιους πολέμους». Οι πιστοί του AfD έχουν κουραστεί να ντρέπονται για το παρελθόν της χώρας τους και θέλουν να το δουν ως ηρωικό. Δεν είναι τυχαίο που οι ψήφοι του AfD στις πρόσφατες περιφερειακές εκλογές ακολουθούν το ίδιο γεωγραφικό μοτίβο με την ψήφιση των εθνικοσοσιαλιστών. Ενώ το AfD δεν είναι ο άμεσος κληρονόμος τους, μοιράζεται με τους παλαιότερους εθνικιστές ένα όραμα για το γερμανικό μεγαλείο που βασίζεται στη δυναμικότητα.
Αλλά η «εκπληκτική ιστορική επιμονή» που εντοπίστηκε από τους ερευνητές Νταβίντ Καντονμί, Φέλιξ Χαγκεμάιστερ και Μαρκ Γουέστσκοτ στα πρότυπα ψήφου του AfD αποδεικνύει τη θέση της Μέρκελ: Όσο περισσότερο τα πράγματα αλλάζουν, τόσο μένουν ίδια. Το λεπτό αντίβαρο της Μέρκελ στον πατριωτισμό του Vaterland του AfD είναι αυτό που ερμήνευσαν οι Μπόα και Πάλφρεϊμαν ως τη γυναικεία εκδοχή της γερμανικής ταυτότητας, το Heimat, ο με θαλπωρή χώρος που αποκαλεί κανείς σπίτι.
Η Μέρκελ δεν χρησιμοποιεί τη λέξη στις ομιλίες της: έχει μολυνθεί κατά τη διάρκεια της ναζιστικής εποχής, όταν η επίσημη προπαγάνδα την εξομοίωσε με το Vaterland. Αλλά ο τρόπος που βλέπει τη Γερμανία συμφωνεί με αυτήν την έννοια. Αυτό είναι προφανές από το ABC όλων των γερμανικών πραγμάτων που δημοσίευσε στο Bild. Το Heimat είναι βαθιά περιφερειακό και τοπικό (οι Ναζί καταχράστηκαν τον όρο όταν το εφάρμοσαν στη χώρα ως σύνολο) και ο κατάλογος της Μέρκελ είναι γεμάτος από τις χαρές της τοπικής ζωής – περιφερειακά φεστιβάλ, εφημερίδες μικρών πόλεων, κήπους. Η σημαία, ο στρατός και το σύνταγμα είναι και αυτά εκεί – πώς θα μπορούσαν να μην είναι – αλλά το μεγαλύτερο μέρος του καταλόγου αποτελείται από αυτό που κάνει τη Γερμανία ένα μέρος άνεσης.
Η πρωτότυπη φιλοσοφία της έννοιας Heimat, που αναπτύχθηκε στη δεκαετία του 1920 (προτού μπλεχθεί με τον εθνικισμό) επέτρεψε στους ανθρώπους να βρουν ένα νέο Heimat να αγκαλιάσουν με έναν βαθιά προσωπικό τρόπο. Αυτό είναι ένα σημαντικό μέρος της προσέγγισης της CDU στον τομέα της μετανάστευσης: οι νεοφερμένοι υποτίθεται ότι αποδέχονται το γερμανικό Leitkultur, ή «ηγετικό πολιτισμό».
Η συναίνεση σχετικά με την τρέχουσα προεκλογική εκστρατεία είναι ότι η Μέρκελ την πραγματοποίησε με ένα μινιμαλιστικό ύφος για να αποφύγει προφανή λάθη, ελπίζοντας να φτάσει στη νίκη πάνω στην παλίρροια των καλών συναισθημάτων για την οικονομία. Υπάρχει μεγάλη αλήθεια σε αυτό. Εάν ρωτήσετε τους Γερμανούς εάν υπάρχει μια τοπική εκδοχή του αμερικανικού ονείρου, μπορεί να παραπέμψουν σε μια παλαιά διαφήμιση για το Sparkasse, το δίκτυο ταμιευτηρίων: «Το σπίτι μου, το αυτοκίνητό μου, το σκάφος μου, η γυναίκα μου». Αλλά υπάρχει μια μη οικονομική πτυχή αυτής της επιθυμίας για άνεση – η υπερηφάνεια για τη χώρα που την παρέχει. Η Μέρκελ έκανε μια διακριτική επίκληση σε μια διαφορετική εκδοχή του γερμανικού πατριωτισμού από αυτή που υποστηρίζει το AfD. Είναι συντηρητικό και φαινομενικά άχαρο, αλλά αν ήταν διαφορετικό, πιθανότατα δεν θα ήταν η τέλεια εναλλακτική για τον ριζοσπαστισμό της ακροδεξιάς.
Με τον ήσυχο τρόπο της, η Μέρκελ κερδίζει μια ιδεολογική μάχη, δεν εκμεταλλεύεται απλά την ευημερία. Μπορεί να μη σημαίνει πολλά για τον έξω κόσμο, αλλά είναι σημαντικό για την εγχώρια αγορά. Ένα τολμηρό όραμα θα ήταν εμπόδιο φέτος. Θα υπάρξει χρόνος γι’ αυτό αργότερα.