Του Leonid Bershidsky-Ο Sir Timothy Berners-Lee, ο εφευρέτης του Παγκοσμίου Ιστού, έγραψε στο Twitter την Πέμπτη, καθησυχάζοντας τους χρήστες του Διαδικτύου, ότι θα μπορούσαν να ανακτήσουν τον έλεγχο των δεδομένων τους – και να εξασφαλίσουν το μέλλον του Ιστού – μετά τα σκάνδαλα της Cambridge Analytica σε σχέση με το Facebook.
Έχει δίκιο, αλλά όχι απαραίτητα με τον τρόπο που φαντάζεται. “Τι μπορούν να κάνουν οι χρήστες του Διαδικτύου;”, έγραψε ο Berners-Lee. “Ασχοληθείτε. Φροντίστε για τα δεδομένα σας. Σας ανήκουν. Εάν όλοι μας αφιερώσουμε λίγο χρόνο στο διαδίκτυο προκειμένου να παλέψουμε γι’ αυτό, νομίζω ότι θα είμαστε εντάξει. Πείτε στις εταιρείες και στους εκπροσώπους της κυβέρνησης ότι τα δεδομένα σας και το διαδίκτυο είναι σημαντικά ζητήματα”.
Καταλαβαίνω την αγωνία του για το τι έχει συμβεί στην εφεύρεσή του και ζηλεύω την αισιοδοξία του για την αποτελεσματικότητα του ακτιβισμού και των ρυθμίσεων. Και τα δύο είναι, φυσικά, χρήσιμα στοιχεία για να ξεπεραστεί η μαζική εισβολή στην ιδιωτική ζωή που έχει πλήξει όλους μας, χωρίς απαραίτητα να γνωρίζουμε γι’ αυτό, τα τελευταία χρόνια. Αλλά ακόμα κι αν “ξυπνήσουμε” και συνειδητοποιήσουμε την εισβολή, δεν μπορούμε να κάνουμε πολλά για να την ανατρέψουμε.
Σίγουρα, μπορεί κανείς να μεταβεί στις ρυθμίσεις του Facebook, να απενεργοποιήσει κάθε πιθανή στοχευμένη διαφήμιση που βασίζεται στη συλλογή δεδομένων και να σβήσει ένα προς ένα όλα τα “ενδιαφέροντα” που του έχει αποδώσει το Facebook βάσει της συμπεριφοράς του στο διαδίκτυο, αλλά και εκτός διαδικτύου. (Αν δεν ξέρετε πώς γίνεται αυτό, μην ανησυχείτε, οι περισσότεροι άνθρωποι είναι σαν εσάς. Κάντε κλικ στην επιλογή “Ρυθμίσεις”, στη συνέχεια στο “Διαφημίσεις”). Μπορεί κανείς να κάνει το ίδιο και στο Twitter (είναι η επιλογή κάτω από το “Τα δεδομένα σας στο Twitter”). Μπορεί επίσης κανείς να διαγράψει όλη την προηγούμενη δραστηριότητά του από έναν λογαριασμό Google.
Αλλά δεν μπορεί κανείς εύκολα να αποτρέψει τη συνεχή συλλογή δεδομένων από κάθε ιστότοπο που χρησιμοποιεί την ψηφιακή διαφήμιση (και πολλές ιστοσελίδες χρησιμοποιούν). Αυτές οι ιστοσελίδες λαμβάνουν κάθε είδους πληροφορίες για έναν επισκέπτη – πάνω απ ‘όλα, το ιστορικό περιήγησης και αναζήτησης – και το καθιστούν διαθέσιμο στους διαφημιζόμενους (ή, μάλλον, σε αλγόριθμους που τους “αντιπροσωπεύουν”), ώστε να μπορούν να υποβάλλουν προσφορές για να σας προβληθούν οι διαφημίσεις τους. Ούτε υπάρχει εύκολος τρόπος για να εξαφανίσετε τους λεπτομερείς φακέλους που συλλέγονται για κάθε έναν από εμάς από τους brokers δεδομένων, εταιρείες που συλλέγουν πληροφορίες για μεταπώληση. Και η Cambridge Analytica χρησίμευσε ως broker δεδομένων, αποκτώντας πληροφορίες από έναν καθηγητή του Cambridge για να τις μεταφέρει και να τις μεταπωλήσει σε προεκλογικές εκστρατείες.
Οι περισσότερες εφαρμογές που χρησιμοποιούμε στα κινητά μας τηλέφωνα, επίσης συλλέγουν και μοιράζονται τα δεδομένα μας. Είναι πραγματικά δυνατό να ανακτηθεί ο έλεγχος; Αυτό είναι πιο εύκολο να το λέει κανείς παρά να το κάνει. Τα δεδομένα μας δεν είναι πλέον δικά μας και χρησιμοποιούνται με τρόπους που δεν θα εγκρίναμε – εάν ήμαστε σε θέση να έχουμε άποψη επί του ζητήματος. Η εφεύρεση του Berners-Lee έχει υπονομευθεί από την πεποίθηση που εξέφρασε ο διευθύνων σύμβουλος του Facebook Mark Zuckerberg σε πρόσφατη συνέντευξη του New York Times. Είπε το εξής: “Η αποστολή μας είναι να οικοδομήσουμε μια κοινότητα για όλους στον κόσμο και να φέρουμε τον κόσμο πιο κοντά. Και ένα πολύ σημαντικό μέρος αυτής της αποστολής είναι να έχουμε μια υπηρεσία, την οποία οι άνθρωποι μπορούν να αντέξουν οικονομικά. Πολλοί άνθρωποι, μόλις περάσετε το πρώτο δισεκατομμύριο ανθρώπους, δεν μπορούν να πληρώσουν πολλά χρήματα. Επομένως, το να έχεις μία δωρεάν εφαρμογή και ένα επιχειρηματικό μοντέλο που υποστηρίζεται από διαφημίσεις, στο τέλος αποδεικνύεται πραγματικά σημαντική και σωστή επιλογή”.
Από τις πρώτες μέρες του Διαδικτύου, υπήρχαν πολλές δωρεάν υπηρεσίες, και οι επιχειρηματίες έχουν μάθει να τις προσφέρουν με έναν συγκεκριμένο τρόπο. Παρουσιάζουν παραπλανητικά τη συλλογή δεδομένων στους χρήστες ως κάτι που δεν πρέπει να ενοχλεί έναν λογικό άνθρωπο και στους διαφημιστές την ιδέα ότι η συλλογή δεδομένων θα μπορούσε να μεταφραστεί σε στοχευμένες διαφημίσεις με μεγαλύτερη ακρίβεια από αυτή των παραδοσιακών μέσων. Αυτό δεν είναι μόνο μοντέλο του Facebook – είναι και του Google, του Twitter και ακόμη και πιο παραδοσιακών εταιρειών που έχουν εισαγάγει την ψηφιακή διαφήμιση στους ιστοτόπους και τις εφαρμογές τους. Μπορεί κανείς να διαφωνήσει σχετικά με το εάν λειτουργεί πραγματικά για τους διαφημιζόμενους ή αν όλες οι υπηρεσίες που χρηματοδοτούνται είναι εξίσου χρήσιμες για την κοινωνία. Αλλά ανεξάρτητα από τις απόψεις ενός ατόμου σχετικά με αυτά τα μέτρα, αυτό που οι χρήστες πρέπει να καταλάβουν είναι ότι αυτό δεν είναι το μόνο μοντέλο.
Αυτή τη στιγμή, ο κόσμος παρακολουθεί τη μεγαλύτερη αρχική προσφορά νομισμάτων (ICO) στην ιστορία – αυτή της εφαρμογής μηνυμάτων Telegram. Έχει ήδη αντλήσει 850 εκατ. δολ. και βρίσκεται στο στάδιο του να διπλασιάσει αυτό το ποσό. Η ιδέα πίσω από αυτό είναι να δημιουργηθεί μια οικονομία βασισμένη στο blockchain μέσα στην κοινότητα των 170 εκατ. χρηστών της Telegram, χρησιμοποιώντας ένα κρυπτονόμισμα προκειμένου να μεταφέρεται αξία και να αγοράζονται πράγματα. Αυτό το προγραμματισμένο οικοσύστημα – το οποίο, πρέπει να παραδεχτούμε, δεν έχει ακόμη “χτιστεί”- θα έχει επίσης περιθώρια για διαφήμιση, αλλά θα μοιάζει περισσότερο με την παραδοσιακή διαφήμιση στα μέσα ενημέρωσης παρά με τη στοχευμένη διαφήμιση που προσφέρουν η Google και το Facebook.
Η Telegram διαθέτει δημόσια κανάλια, στα οποία μπορεί κανείς να βάζει διαφημίσεις, εάν ενδιαφέρεται να προβληθεί στο κοινό των καναλιών. Ούτε η Telegram ούτε οι κάτοχοι καναλιού χρειάζεται να συλλέξουν προσωπικά δεδομένα προκειμένου να αποκομίσουν κέρδος από την κοινότητα. Η Telegram μπορεί να βγάλει κέρδος, αποκομίζοντας ένα ποσοστό των συναλλαγών στο οικοσύστημα της. Τα “media” που βασίζονται στην πλατφόρμα πρέπει απλώς να προσελκύσουν μεγάλο κοινό για περιορισμένα στοχευμένο περιεχόμενο. Η Telegram λέει ότι δεν μοιράζεται τα δεδομένα των χρηστών με κανέναν. Ελπίζω – ίσως όντας τόσο αισιόδοξος όσο και ο Berners-Lee – ότι τα νεότερα επιχειρηματικά μοντέλα που σέβονται την προστασία της ιδιωτικής ζωής, όπως αυτό που οραματίζεται η Telegram, θα αντικαταστήσουν φυσικά το παλιό μοντέλο, τουλάχιστον στην αρένα των κοινωνικών δικτύων.
Οι πλατφόρμες ανταλλαγής μηνυμάτων έχουν μια φυσική συνέργεια με το fintech και τα εξειδικευμένα μέσα ενημέρωσης, και σχεδόν όλες μπορούν να αποκομίσουν κέρδη χωρίς να πουλήσουν δεδομένα στον υψηλότερο πλειοδότη. Ωστόσο, είναι πιο δύσκολο να φανταστεί κανείς να συμβαίνει κάτι παρόμοιο στην αναζήτηση ή στις ισχυρότερες παραδοσιακές πλατφόρμες, που είναι σε θέση να συγκεντρώνουν έσοδα τόσο από τις εγγραφές όσο και από τις διαφημίσεις. Εκεί η μέθοδος του Berners-Lee – πίεση και ρυθμίσεις- είναι ίσως η καλύτερη επιλογή. Θα ήταν δίκαιο να επιτρέψουμε σε εκείνους τους χρήστες που δεν επιθυμούν να εγκαταλείψουν τα δεδομένα ή να βλέπουν διαφημίσεις, στοχευμένες ή μη, να πληρώσουν μια συνδρομή – όπως συμβαίνει με την Spotify, για παράδειγμα – και να βάλουν άλλους πράγματι να πωλούν δεδομένα, δίνοντάς τους ένα ποσοστό των εσόδων από τις διαφημίσεις που παράγουν. Εάν οι πλατφόρμες αρνούνται να προσφέρουν αυτές τις ευκαιρίες, οι ρυθμιστικές αρχές μπορούν να τις αναγκάσουν.
Δεν είναι απαραίτητο να είμαστε κορόιδα ή υπόδουλοι στην οικονομία του Διαδικτύου. Το μήνυμα του Berners-Lee να ανακτήσουμε τον έλεγχο της δύναμής μας είναι μια σημαντική έκκληση για δράση σε έναν κόσμο όπου η αληθινή ιδιωτικότητα δεν είναι πλέον δυνατή.