Λαοθάλασσα, δυνατή μουσική, στομφώδη συνθήματα, ύμνοι, φωτοβολίδες, αμέτρητες χρωματιστές σημαίες να κυματίζουν και κόρνες να ηχούν ασταμάτητα. Κάπως έτσι έμοιαζε μια μεγάλη πολιτική συγκέντρωση σε Αθήνα, Θεσσαλονίκη ή Πάτρα πριν από μόλις μερικά χρόνια. Το κλίμα αλλά και η αίγλη της πλατείας, όμως, έχει σήμερα χαθεί. Αναιμικές συγκεντρώσεις με περίφραξη για να είναι ο κόσμος μαζεμένος και να δείχνει η πλατεία γεμάτη, λίγες κόρνες εδώ κι εκεί… Ενα κλίμα που σε τίποτα δεν θυμίζει τις μεγαλειώδεις συγκεντρώσεις περασμένων εποχών και ηγετών.
«Υπήρξε μια εποχή που το μέγεθος των συγκεντρώσεων διαμόρφωνε την πολιτική υπεροχή. Οποιος έκανε τις μεγαλύτερες συγκεντρώσεις είχε το πλεονέκτημα», λέει στα «ΝΕΑ» ο Τάσος Αποστολόπουλος, γραμματέας κινητοποίησης του ΠΑΣΟΚ επί προεδρίας Γιώργου Παπανδρέου. «Πάνω στο μέγεθος και τον παλμό των συγκεντρώσεων αποτυπωνόταν το πολιτικό αποτέλεσμα. Ηταν καταλύτης για τις αποφάσεις των πολιτών και ιδιαίτερα των αναποφάσιστων», υπογραμμίζει.
Σήμερα, ακόμα και ομιλίες ή προεκλογικές συγκεντρώσεις που κρίθηκαν επιτυχημένες, σαν αυτή του Αλέξη Τσίπρα στο Σύνταγμα τρεις ημέρες πριν την 21ης Μαΐου, αποδείχθηκε πως ούτε ορμή έδωσαν, ούτε προσέφεραν κάτι ιδιαίτερο στις προεκλογικές εκστρατείες των κομμάτων. «Το τέλος του δικομματισμού όπως τον ξέραμε έφερε και το τέλος των μεγάλων συγκεντρώσεων», εκτιμά ο πολιτικός επιστήμονας και σύμβουλος στρατηγικής και επικοινωνίας Ηλίας Τσαουσάκης.
Ο πρώην αναπληρωτής γενικός διευθυντής της ΝΔ και υπεύθυνος οργάνωσης του κόμματος το 1989-1990 Θεόδωρος Μπεχράκης θυμάται: «Θυμάμαι φίλη μου αριστερή να έχει κατέβει σε συγκέντρωση του Μητσοτάκη με το εγγόνι της, με σημαία της ΝΔ. Μου είχε πει “δεν μπορώ να το κρατήσω, έξι χρονών παιδί ήθελε να κατέβει”».
Χωρίς κινητά και email
Για τη διοργάνωση των συγκεντρώσεων της εποχής, τα κόμματα οργάνωναν… στρατούς. «Ο στρατός που έκανε τις εκλογές μπορεί να έφτανε τους 300.000 ανθρώπους. Ηταν πραγματικός στρατός, κινούνταν με παραγγέλματα. Δεν υπήρχαν τότε ούτε κινητά, ούτε e-mail – η πιο σύγχρονη μορφή επικοινωνίας ήταν το φαξ» λέει ο πρώην αναπληρωτής γενικός διευθυντής της ΝΔ. «Στην κομματική δουλειά τότε εμπλέκονταν χιλιάδες άνθρωποι, μεταξύ των οποίων και σημερινοί υπουργοί όπως ο Θοδωρής Σκυλακάκης ή ο Κωστής Χατζηδάκης», συνεχίζει.
Επιπλέον, τα κόμματα επένδυαν και σε τεχνικό εξοπλισμό. «Τα δύο μεγάλα κόμματα είχαν τμήμα τεχνικής κάλυψης για να ορίσουν πού θα στηθεί η εξέδρα, σε τι ύψος, πώς θα είναι ο φωτισμός, τι μουσική θα ακούγεται, τι συνθήματα θα φωνάζει ο κόσμος. Ηταν σαν μια μεγάλη θεατρική παράσταση, υπήρχε σκηνοθεσία», εξηγεί ο Θεόδωρος Μπεχράκης. «Ο συνδυασμός της εικόνας, όπως τη μετέδιδε για το ΠΑΣΟΚ του Ανδρέα ο Τάσος Μπιρσίμ, έμειναν στην ιστορία», προσθέτει ο Τάσος Αποστολόπουλος.
Ο γραμματέας κινητοποίησης του ΠΑΣΟΚ επί προεδρίας Κώστα Σημίτη, Γιώργος Λυμπερόπουλος, αφηγείται μια ιστορία από το Αγρίνιο πριν από τις εκλογές του 2000: «Ξέραμε ότι αν πηγαίναμε καλά εκεί, θα είχαμε μεγάλο πλεονέκτημα στις εκλογές. Νωρίτερα στην προεκλογική περίοδο, είχε κάνει ομιλία στην πλατεία του Αγρινίου ο Κώστας Καραμανλής. Είχα σημειώσει πού είχαν τοποθετήσει την εξέδρα σε αυτή την ομιλία και έβαλα τα σημάδια για τη δική μας πιο πίσω, για να γεμίσει με περισσότερο κόσμο η πλατεία».
Προετοιμασία επί 20 μέρες
«Οι συγκεντρώσεις ήταν κεντρικό κομμάτι της προεκλογικής εκστρατείας», λέει ο Θανάσης Μπούρας, βουλευτής της Νέας Δημοκρατίας και επί σειρά ετών υπεύθυνος κινητοποίησης του κόμματος. «Για συγκεντρώσεις στην επαρχία, πηγαίναμε 15-20 ημέρες νωρίτερα, ώστε να βρούμε πού θα γίνει η συγκέντρωση και να κινητοποιήσουμε τον κόσμο. Πηγαίναμε χωριό-χωριό να ανακοινώσουμε τη συγκέντρωση που θα γινόταν σε κάθε πρωτεύουσα νομού. Χρησιμοποιούσαμε και ντουντούκες από το αυτοκίνητο για να ενημερώσουμε τον κόσμο», θυμάται ο βουλευτής και συμπληρώνει: «Από τα χρόνια μου, ξεχωρίζω τη μεγάλη συγκέντρωση του Κωνσταντίνου Μητσοτάκη στην αγορά της Χαλκίδας πριν απ’ τις εκλογές του 1989, και αυτήν της Λιβαδειάς το 1985, όταν ο Παπανδρέου δεν πρότεινε τον Κωνσταντίνο Καραμανλή για Πρόεδρο της Δημοκρατίας τρεις μήνες πριν απ’ τις εκλογές. Είχαμε κάνει τότε φοβερή συγκέντρωση, η οποία είχε ξεκινήσει για αγροτικά θέματα, αλλά λόγω της επικαιρότητας μετατράπηκε σε πολύ μεγάλη συγκέντρωση πολιτικού περιεχομένου».
Συλλήψεις και συμπλοκές
Το κλίμα που επικρατούσε τότε ήταν πολύ διαφορετικό από το σημερινό, συμφωνούν οι βετεράνοι «συγκεντρωσιάρχες». «Υπήρχε ταύτιση αντίστοιχη με αυτήν που έχει ένας οπαδός με την ομάδα του», τονίζει ο Τάσος Αποστολόπουλος. «Οταν έχεις 400.000 κόσμο από κάθε κόμμα στο πεζοδρόμιο, η κατάσταση γίνεται ανεξέλεγκτη. Δεν ήταν μισθοφορικοί στρατοί, άλλα εθελοντικοί – άρα και άτακτοι στη φύση τους. Στην προεκλογική περίοδο, είχαμε κάθε βράδυ 20-30 συλλήψεις από συμπλοκές σε πλατείες και γειτονιές και επί τρεις μήνες είχαμε 10 δικηγόρους να τρέχουν σε αστυνομικά τμήματα. Τα ίδια έκανε και το ΠΑΣΟΚ», περιγράφει ο Θεόδωρος Μπεχράκης.
«Οι εκλογές ήταν πόλεμος, κατά κάποιον τρόπο γινόταν μάχη για τους κόμβους και τις πλατείες την τελευταία εβδομάδα των εκλογών. Για παράδειγμα, ο Ισθμός της Κορίνθου θα ήταν η μπλε ή πράσινος, το ίδιο και τα διόδια. Κάθε κόμμα είχε περισσότερους από 2.000 εθελοντές στα διόδια, 24 ώρες το 24ωρο τις τελευταίες δύο εβδομάδες πριν τις εκλογές» θυμάται ο ίδιος.
Τέλος εποχής
Οι τελευταίες εκλογές που διατήρησαν, αν και με μειωμένη ένταση, αυτό το κλίμα ήταν το 2009. «Βασική αιτία για την αλλαγή ήταν η οικονομική κρίση. Ο πολίτης έριξε το βάρος στην επιβίωσή του, σταμάτησε να εκφράζεται συλλογικά και η πολιτική έπαψε να είναι ελκυστική. Από εκεί και έπειτα, κανείς δεν μπορούσε να κάνει τέτοιες μεγάλες συγκεντρώσεις», σημειώνει ο Τάσος Αποστολόπουλος, του οποίου η θητεία στον τομέα κινητοποίησης σηματοδότησε και τη λήξη της εποχής εκείνης.
Σήμερα, το πολιτικό σκηνικό έχει αλλάξει παντελώς. «Είναι λιγότερα τα ενεργά μέλη του κάθε κόμματος και μικρότερη η εμπλοκή της κοινωνίας στην πολιτική, ειδικά μετά τα χρόνια του μνημονίου», εκτιμά η Μαρία Καρακλιούμη, πολιτική αναλύτρια της RASS. «Επίσης, οι νέοι, που είναι απαραίτητοι για μεγάλες και δυναμικές συγκεντρώσεις, δεν ασχολούνται τόσο. Ο κόσμος δεν περιμένει πολλά από την πολιτική και είναι λιγότερα αυτά που η πολιτική μπορεί να κάνει για τον κόσμο» και καταλήγει λέγοντας ότι «ο κορωνοϊός ξεχείλισε το ποτήρι και έβαλε ταφόπλακα στις μεγάλες συγκεντρώσεις».