του Κώστα Ράπτη
Η μνήμη μιας “βαριάς” επετείου διαπλέκεται με μια δύσκολη συγκυρία – και το ανεπίλυτο εδώ και μισόν αιώνα πρόβλημα της κατοχής της βόρειας Κύπρου συναντά τον αβέβαιο βηματισμό προς μια εκτόνωση των εντάσεων στις ελληνοτουρκικές σχέσεις.
Η συμπλήρωση σήμερα πενήντα ετών από την εισβολή του “Αττίλα 1” φέρνει στο ίδιο νησί, πλην εκατέρωθεν της “πράσινης γραμμής”, τόσο τον Τούρκο πρόεδρο Ταγίπ Ερντογάν όσο και τον Κυριάκο Μητσοτάκη, στην πρώτη από το 1974 παρουσία Έλληνα πρωθυπουργού στις επετειακές εκδηλώσεις.
Μόλις δέκα ημέρες μετά την τελευταία συνάντηση των δύο ηγετών, την πέμπτη σε έναν χρόνο, στο περιθώριο της Ατλαντικής Συνόδου στη Ουάσινγκτον, τα όσα χωρίζουν την ελληνική από την τουρκική πλευρά έρχονται αναπόφευκτα στο προσκήνιο, καθώς η τακτική της διευθέτησης των διμερών σχέσεων με τήρηση “αποστάσεων ασφαλείας” από το Κυπριακό, προσκρούει στις μεγάλες εκκρεμότητες της Ιστορίας.
Η ρητορική του Ερντογάν αναμένεται να είναι εμπρηστική – για την ακρίβεια, το ανέβασμα των τόνων από τουρκικής πλευράς ήταν ήδη ευδιάκριτο τις τελευταίες ημέρες όσο πλησιάζαμε προς την 20ή Ιουλίου. Μένει να φανεί αν οι φραστικές προκλήσεις πρόκειται να συνοδευθούν και από άλλου είδους “μηνύματα”, λόγω της ισχυρής παρουσίας τουρκικών χερσαίων, εναέριων, αλλά και ναυτικών δυνάμεων στο νησί για τις σχετικές τελετές.
Στην νεκρή ζώνη επικρατεί νευρικότητα, καθώς κάμερα του καναλιού “Σίγμα” κατέγραψε τρία μαχητικά F-5 να παραβιάζουν τον εναέριο χώρο της Κύπρου στο Καϊμακλί, όπου επίσης η τουρκική πλευρά πραγματοποιεί χωματουργικές εργασίες.
Το κλίμα διαμορφώνει καταλλήλως την τελευταία εβδομάδα ο καταιγισμός δημοσιευμάτων των τουρκικών κρατικών μέσων (Anadolu, ΤRT κτλ.) που κατηγορούν την Κυπριακή Δημοκρατία ότι έχει μετατραπεί σε βάση του Ισραήλ για τον πόλεμο στη Γάζα και έτσι θέτει σε κίνδυνο τους Τουρκοκύπριους, αλλά και τα συμφέροντα της Τουρκίας.
“Κάρφωμα” από τους στρατηγούς
Αλλά εκεί που η Άγκυρα υπερέβη εαυτήν ήταν στη στοχοποίηση (με ανοίκειες αναφορές στα ελληνικά εσωτερικά πολιτικά πράγματα) του υπουργού Άμυνας της Ελλάδας.
Η παρουσία του Νίκου Δένδια στην Κύπρο για τη θλιβερή επέτειο του χουντικού πραξικοπήματος της 15ης Ιουλίου και οι αναφορές του σε παράνομη εισβολή και κατοχή και στη Λευκωσία ως “την τελευταία διαιρεμένη πόλη, ενάντια στις αρχές του διεθνούς δίκαιου, ενάντια στις αρχές του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών” ερέθισαν την Άγκυρα. Το τουρκικό υπουργείο Άμυνας με ανακοίνωσή του έκανε λόγο για “ψευδή και συκοφαντική δήλωση”, υποστήριξε ότι ο τουρκικός στρατός αποτελεί “διαχρονικό εγγυητή της ειρήνης και της ηρεμίας” στην Κύπρο, ενώ κατηγόρησε τον Έλληνα υπουργό ότι προσπαθεί να “υπονομεύσει την κοινή θέση των ηγετών των δύο χωρών” και “να κάνει πολιτική καριέρα δημιουργώντας προβλήματα μεταξύ του τουρκικού και του ελληνικού λαού”.
Με άλλα λόγια, οι Τούρκοι στρατηγοί όχι μόνο επιχειρούν να επιβάλουν το αφήγημα του πρωθυπουργού της εισβολής Μπουλέντ Ετζεβίτ ότι η “ειρηνευτική επιχείρηση” του 1974 επέλυσε το Κυπριακό, τρόπον τινά απαγορεύοντας την περιγραφή του προβλήματος με τους όρους που έχουν καθιερώσει οι αποφάσεις του ΟΗΕ (εισβολή και κατοχή), αλλά και “καρφώνουν” τον Νίκο Δένδια ότι βρίσκεται εκτός του πνεύματος συνεννόησης Μητσοτάκη – Ερντογάν.
Εξ ου και ο κυβερνητικός εκπρόσωπος Παύλος Μαρινάκης χρειάστηκε να τονίσει ότι “δεν υπάρχει καμία συμφωνία και δεν υπάρχει τίποτα στο οποίο εκφράζει διαφορετική θέση ο κ. Δένδιας. Η ιστορία δεν θα ξαναγραφτεί”.
Από την πλευρά του το ελληνικό υπουργείο Άμυνας επέλεξε να δώσει σκωπτική απάντηση: “Λυπούμαστε ειλικρινώς που ο υπουργός Εθνικής Άμυνας, Νίκος Δένδιας, κατά την πρόσφατη επίσκεψή του στην Κύπρο, παρέλειψε να “ευχαριστήσει” τις τουρκικές δυνάμεις εισβολής και κατοχής για τις “υπηρεσίες” τους στην προάσπιση των Αρχών του Καταστατικού Χάρτη των Ηνωμένων Εθνών, την εδαφική ακεραιότητα της Κυπριακής Δημοκρατίας, την προστασία των ανθρωπίνων δικαιωμάτων και τη Δημοκρατία”.
Ευρωπαϊκοί απόηχοι και πρωτοβουλίες του Γ.Γ. του ΟΗΕ
Η πυκνή ευρωπαϊκή επικαιρότητα των ημερών έφερε το Κυπριακό και στο “ραντάρ” των κοινοτικών ιθυνόντων. “Οι προκλήσεις της Κύπρου είναι και δικές μας προκλήσεις και η Ευρώπη δεν θα είναι ποτέ ολόκληρη όσο η Κύπρος παραμένει διαιρεμένη”, δήλωσε η μόλις επανεκλεγείσα πρόεδρος του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου Ρομπέρτα Μέτσολα.
Ο Κυριάκος Μητσοτάκης, πάλι, είχε την ευκαιρία να τονίσει από το Λονδίνο, όπου παρέστη στην 4η Σύνοδο της Ευρωπαϊκής Πολιτικής Κοινότητας: “Στις 20 Ιουλίου συμπληρώνονται 50 χρόνια από την τουρκική εισβολή στην Κύπρο, η οποία οδήγησε στην κατοχή του ενός τρίτου του νησιού. Πρόκειται για το τελευταίο διαιρεμένο ευρωπαϊκό έδαφος. Ευελπιστώ ότι αυτό το ζήτημα επιτέλους θα επιλυθεί και ότι οι συζητήσεις μεταξύ των δύο κοινοτήτων θα συνεχιστούν υπό την αιγίδα των Ηνωμένων Εθνών, πάντα σύμφωνα με τα ψηφίσματα του Συμβουλίου Ασφαλείας, που θέτουν το πλαίσιο για την επίλυση αυτού του μακροχρόνιου προβλήματος”.
Η επανέναρξη των συνομιλιών για το Κυπριακό ήταν ζήτημα το οποίο ο Κυριάκος Μητσοτάκης έθεσε και κατά την τελευταία συνάντησή του με τον Ερντογάν. Όμως οι προοπτικές δεν είναι ιδιαίτερα ευοίωνες.
Οι δηλώσεις Χριστοδουλίδη
Χαρακτηριστικά είναι τα όσα είπε ο πρόεδρος της Κυπριακής Δημοκρατίας Νίκος Χριστοδουλίδης στο Αθηναϊκό Πρακτορείο: “Εργαζόμαστε στη βάση συγκεκριμένου σχεδιασμού λαμβάνοντας υπόψη το συνεχές μεταβαλλόμενο περιβάλλον. Αυτή την περίοδο βρίσκεται σε εξέλιξη μια νέα πρωτοβουλία του Γ.Γ. του ΟΗΕ διαμέσου της προσωπικής του απεσταλμένης για επανέναρξη των συνομιλιών από εκεί που διακόπηκαν το καλοκαίρι του 2017. Παρά τις δυσκολίες και τα προβλήματα, τις προκλήσεις, τις απογοητεύσεις, πράττουμε ό,τι είναι δυνατό για να δημιουργηθούν οι συνθήκες επανέναρξης των συνομιλιών και εξεύρεσης λύσης που θα τερματίζει την κατοχή. Η παρούσα κατάσταση πραγμάτων όχι μόνο δεν μπορεί να αποτελεί το μέλλον της πατρίδας μου αλλά δεν διασφαλίζει ούτε το μέλλον του Κυπριακού Ελληνισμού”. Και πρόσθεσε: “Αναμφίβολα η αρνητική στάση της τουρκικής πλευράς μάς προβληματίζει και μάς δυσκολεύει, αλλά δεν μας αποθαρρύνει, γιατί γνωρίζουμε πολύ καλά τον προορισμό μας, έχουμε πίστη στην αξία των επιχειρημάτων μας, έχουμε την απαιτούμενη αυτοπεποίθηση ότι μπορούμε να πετύχουμε”.
Η απορρόφηση του διεθνούς παράγοντα από περισσότερο επείγουσες προκλήσεις (Ουκρανικό, Μεσανατολικό), η απουσία επαρκών κινήτρων (λ.χ. ευρωπαϊκή προοπτική) ή πιέσεων στην τουρκική πλευρά να κινηθεί, αλλά και η οχύρωσή της μετά τις συνομιλίες του Κραν Μοντανά στη γραμμή των “δύο κρατών” πράγματι δεν λειτουργούν προωθητικά για μια νέα διαδικασία συνομιλιών.