Το Ιράν εξέλεξε την περασμένη Παρασκευή τον πρώτο “μεταρρυθμιστή” πρόεδρό του εδώ και 20 χρόνια, σηματοδοτώντας την απόρριψη των σκληροπυρηνικών συντηρητικών πολιτικών από πολλούς ψηφοφόρους εν μέσω χαμηλής συμμετοχής, μόλις στο 49%, σύμφωνα με τα επίσημα στοιχεία.
Ο Μασούντ Πεζεσκιάν, πρώην υπουργός Υγείας και βουλευτής, ήταν ο πιο μετριοπαθής από τους υποψηφίους που διεκδικούσαν την προεδρία μετά τον αιφνίδιο θάνατο του πρώην προέδρου Εμπραχίμ Ραϊσί σε συντριβή ελικοπτέρου τον Μάιο.
Με πολλούς αναλυτές να τον περιγράφουν ως “συμβολικό μεταρρυθμιστή” και “υποψήφιο δεύτερης κατηγορίας”, ο 69χρονος Πεζεσκιάν θεωρήθηκε ότι είχε ελάχιστες πιθανότητες να διεκδικήσει την προεδρία, καθώς δεν είχε αναγνωρισιμότητα και είχε να αντιμετωπίσει ένα εξαιρετικά συντηρητικό σύστημα.
“Η όλη εκλογική διαδικασία που οδήγησε στη νίκη του Πεζεσκιάν ήταν πράγματι εκπληκτική. Σηματοδοτεί μια αξιοσημείωτη αλλαγή στο πολιτικό τοπίο του Ιράν”, δήλωσε στο CNBC ο Sina Toossi, ανώτερος του Κέντρου Διεθνούς Πολιτικής.
Το αποτέλεσμα, είπε ο Toossi, “αντανακλά μια σύνθετη αλληλεπίδραση της δυσαρέσκειας των ψηφοφόρων, της αποχής και της επιθυμίας για αλλαγή. Παρά τον έντονα ελεγχόμενο και αντιδημοκρατικό χαρακτήρα της εκλογικής διαδικασίας, η επιτυχία του Πεζεσκιάν σηματοδοτεί την απόρριψη του σκληροπυρηνικού εξτρεμισμού και την όρεξη για μεταρρυθμίσεις και καλύτερες σχέσεις με την παγκόσμια κοινότητα”.
Η νίκη του στις εκλογές αποτέλεσε ακόμη μεγαλύτερη έκπληξη, δεδομένου ότι το υπερσυντηρητικό Συμβούλιο Φρουρών του Ιράν αποφασίζει ποιος επιτρέπεται να θέσει υποψηφιότητα στις εκλογές, ευνοώντας σε μεγάλο βαθμό τους συντηρητικούς υποψηφίους.
Παρόλα αυτά, ο Πεζεσκιάν “αντιμετωπίζει σημαντικές προκλήσεις από σκληροπυρηνικούς και εξωτερικές πιέσεις, καθιστώντας την προεδρία του ένα κρίσιμο και αβέβαιο κεφάλαιο για το μέλλον του Ιράν”, πρόσθεσε ο Toossi.
Πόσα μπορούν πράγματι να αλλάξουν;
Ο Πεζεσκιάν, πρώην καρδιοχειρουργός που διετέλεσε υπουργός Υγείας κατά την περίοδο 1997-2005 του τελευταίου μεταρρυθμιστή προέδρου του Ιράν Μοχάμαντ Χαταμί, δήλωσε ότι θέλει να χαλαρώσει τους κοινωνικούς περιορισμούς, όπως ο αυστηρός νόμος του Ιράν για το χιτζάμπ, και να βελτιώσει τις σχέσεις με τη Δύση, συμπεριλαμβανομένης της πιθανής επανέναρξης των συνομιλιών για τη πυρηνική συμφωνία με τις διεθνείς δυνάμεις.
Αλλά ο όρος “μεταρρυθμιστής” είναι σχετικός στο Ιράν, καθώς ο Πεζεσκιάν εξακολουθεί να εκφράζει την υποστήριξή του στον ανώτατο ηγέτη Αγιατολάχ Χαμενεΐ και δεν έχει εκφράσει καμία πρόθεση να αμφισβητήσει το θεοκρατικό σύστημα της Ισλαμικής Δημοκρατίας.
Ο Πεζεσκιάν “είναι ένας μεταρρυθμιστής που πολλές φορές τις τελευταίες εβδομάδες βγήκε και είπε ότι η κατεύθυνση του Χαμενεΐ είναι ο δρόμος και σκοπεύει πλήρως να ακολουθήσει αυτό το μονοπάτι”, δήλωσε ο Ναντέρ Ιταγίμ, συντάκτης για τ Μέση Ανατολή στο Argus Media.
“Δεν είναι ένας μεταρρυθμιστής που θα προσπαθήσει να έρθει και να ταρακουνήσει τα πράγματα. Υπό αυτή την έννοια είναι μια επιλογή χαμηλού κινδύνου” για τον Χαμενεΐ και μπορεί να έχει θεωρηθεί από τις θρησκευτικές αρχές ως “διαχειρίσιμη”, δήλωσε ο Ιταγίμ.
Για τον Μπεχνάμ Μπεν Ταλεμπλού, ανώτερο συνεργάτη στο think tank Foundation for Defense of Democracies που εδρεύει στην Ουάσιγκτον, η εκλογή του Πεζεσκιάν δεν είναι τίποτα περισσότερο από μια επιφανειακή αλλαγή.
“Ο Πεζεσκιάν προσφέρει στο καθεστώς την ευκαιρία να προσφέρει και πάλι επιφανειακές αλλαγές με αντάλλαγμα ουσιαστικές παραχωρήσεις από τη Δύση”, δήλωσε ο Μπεν Ταλεμπλού.
“Αντιμέτωπη με αυξανόμενες εγχώριες και διεθνείς προκλήσεις, ιδίως μετά την πανεθνική διαδήλωση του 2022-2023 “Γυναίκες, Ζωή, Ελευθερία” κατά του καθεστώτος, η Τεχεράνη προσπαθεί να δελεάσει ξανά τη Δύση με την ίδια μυθοπλασία της μετριοπάθειας”, πρόσθεσε.
Μήνες διαδηλώσεων για τα δικαιώματα των γυναικών θρούβησαν το Ιράν και τη σκληροπυρηνική κυβέρνησή του μετά το θάνατο μιας νεαρής Κούρδισσας Ιρανής, της Μαχσά Αμινί, το Σεπτέμβριο του 2022. Η Αμινί πέθανε υπό αστυνομική κράτηση αφού συνελήφθη επειδή φέρεται να φορούσε λανθασμένα τη μαντίλα της, την οποία οι γυναίκες στο Ιράν είναι υποχρεωμένες να φορούν.
Οι διαδηλώσεις οδήγησαν σε αυστηρή καταστολή και συχνές διακοπές του διαδικτύου από τις ιρανικές αρχές, καθώς και σε χιλιάδες συλλήψεις και αρκετές εκτελέσεις.
Όμως, παρά την υποστήριξη του Πεζεσκιάν για τη χαλάρωση πραγμάτων όπως οι ποινές για τη μαντίλα, οι ομάδες για τα ανθρώπινα δικαιώματα που ασχολούνται με το Ιράν δεν είναι αισιόδοξες.
“Οποιοσδήποτε υπόσχεται πίστη στο [ιρανικό] σύνταγμα, ένας “μεταρρυθμιστής”, ένας “μετριοπαθής”, ένας “συντηρητικός”, … είναι τελικά ένας σκληροπυρηνικός με βάση τα δημοκρατικά πρότυπα”, ανέφερε την Παρασκευή σε έκθεσή του το Κέντρο Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων στο Ιράν με έδρα την Ουάσιγκτον, Abdorrahman Boroumand. “Αυτός είναι ο λόγος για τον οποίο πολλοί Ιρανοί έχουν χάσει την ελπίδα να φέρουν την αλλαγή μέσω της κάλπης και μποϊκοτάρουν τις εκλογές”.
“Η επιλογή του προέδρου μπορεί να οδηγήσει σε μικρές αλλαγές, αλλά, ακόμη και στο καλύτερο σενάριο, δεν θα καταφέρει να φέρει σημαντική αλλαγή στο Ιράν”, αναφέρεται στην έκθεση. “Η βασική δομή του θεοκρατικού καθεστώτος του Ιράν, όπου η εξουσία ενός Ανώτατου Ηγέτη επισκιάζει εκείνη οποιουδήποτε προέδρου, θα παραμείνει σταθερά άθικτη… Στην ουσία, η θεοκρατία του Ιράν είναι σχεδιασμένη να αντιστέκεται σε ουσιαστικές αλλαγές”.
Τι θα γίνει αν κερδίσει ο Τραμπ;
Όσον αφορά την εξωτερική πολιτική, οι αναλυτές προβλέπουν ότι δεν θα υπάρξει καμία αλλαγή στην υποστήριξη και τη χρηματοδότηση περιφερειακών ομάδων, όπως η Χεζμπολάχ στο Λίβανο, η Χαμάς στη Λωρίδα της Γάζας και οι αντάρτες Χούθι στην Υεμένη – κάτι στο οποίο ο ίδιος ο Ιρανός πρόεδρος έχει ούτως ή άλλως ελάχιστη εξουσία.
Ο Πεζεσκιάν θέλει να επικεντρωθεί στον μετριασμό των κυρώσεων για το Ιράν και την ταλαιπωρημένη οικονομία του και έχει μιλήσει για την αποκατάσταση σχέσεων με τη Δύση, ιδίως στο θέμα της ιρανικής πυρηνικής συμφωνίας, με την οποία αίρονται οι σκληρές οικονομικές κυρώσεις με αντάλλαγμα τον περιορισμό του πυρηνικού προγράμματος της χώρας.
Το Ιράν βρίσκεται σήμερα πιο κοντά από ποτέ στην ικανότητα κατασκευής πυρηνικής βόμβας, σύμφωνα με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας – και την ίδια στιγμή, ο πρώην πρόεδρος των ΗΠΑ Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος εισήγαγε μια σειρά αυστηρών κυρώσεων κατά της Τεχεράνης κατά τη διάρκεια της προηγούμενης θητείας του, ενδέχεται να επιστρέψει στον Λευκό Οίκο τον Νοέμβριο. Εάν ο Τραμπ αναλάβει το αξίωμα και διατηρήσει την προηγούμενη σταθερή θέση του για την επιβολή κυρώσεων στο Ιράν και την εγκατάλειψη της πυρηνικής συμφωνίας, τότε οι στόχοι του Πεζεσκιάν είναι ουσιαστικά μάταιοι.
Το αποτέλεσμα των ιρανικών εκλογών παρουσιάζει μια “δυνατότητα ανοίγματος προς τη Δύση, αλλά έρχεται ακριβώς τη λάθος στιγμή, δεδομένου ότι βρισκόμαστε στο πιθανό τέλος της προεδρίας του Τζο Μπάιντεν, και πιθανότατα μια προεδρία Τραμπ θα έχει μηδενικό ενδιαφέρον για βελτίωση των σχέσεων με το Ιράν”, δήλωσε ο Τιμ Ας, ανώτερος στρατηγικός αναλυτής αναδυόμενων αγορών στην RBC BlueBay Asset Management.
“Είναι αξιοσημείωτο νομίζω ότι το Ιράν, όπως και τα κράτη του Κόλπου, θα ήθελε να επικεντρωθεί στην οικονομία ως κίνητρο για τον μετριαμσό της πολιτικής πίεσης”, πρόσθεσε, “αλλά φαίνεται απίθανο ότι δεδομένης της πολιτικής επιρροής των ΗΠΑ και των γεγονότων στη Γάζα, θα υπάρξει οποιαδήποτε επιθυμία για άνοιγμα στους “μεταρρυθμιστές” του Ιράν”.