Ο Τούρκος πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν δέχτηκε πριν από λίγες μέρες τον Οζγκιούρ Οζέλ, τον ηγέτη του Ρεπουμπλικανικού Λαϊκού Κόμματος (CHP) της αξιωματικής αντιπολίτευσης, το οποίο ήρθε πρώτο σε ψήφους, πάνω από το κυβερνών Κόμμα Δικαιοσύνης και Ανάπτυξης (ΑΚΡ) στις δημοτικές εκλογές στις 31 Μαρτίου, σηματοδοτώντας την πρώτη τέτοια συνάντηση εδώ και οκτώ χρόνια. Η συνάντηση έχει χαρακτηριστεί “ιστορική” τόσο από την αντιπολίτευση όσο και από τα φιλοκυβερνητικά ΜΜΕ. Μια μέρα αργότερα, ο Ερντογάν ενίσχυσε την εντύπωση περί ενός νέου κλίματος συμφιλίωσης λέγοντας ότι θα ανταποδώσει την επίσκεψη. “Η Τουρκία και η τουρκική πολιτική το έχουν ανάγκη αυτό”, είπε.
Σε δηλώσεις του ο Ερντογάν προσέθεσε: “Με αυτό το βήμα βλέπουμε ότι η πολιτική έχει εισέλθει σε μια περίοδο ύφεσης”. Ο Οζέλ έσπευσε να απαντήσει με τον ίδιο τρόπο, λέγοντας: “Μπορέσαμε να συζητήσουμε όλα όσα είναι στην ημερήσια διάταξη του κοινού με τον κ. Ερντογάν”, προσθέτοντας ότι ο Τούρκος ηγέτης άκουσε και ότι η ομάδα του είχε λάβει σημειώσεις περί των όσων ελέγχθησαν από τον νέο αρχηγό των κεμαλιστών.
“Αυτή η συνάντηση ενσαρκώνει το νέο στυλ πολιτικής που ασπάζεται το κόμμα μας, στο οποίο διαπραγματευόμαστε και αμφισβητούμε [την κυβέρνηση] ταυτόχρονα”, είπε ο Σεζγκίν Τανρικουλού, βουλευτής του CHP στο επί το πλείστον κουρδικό Ντιγιαρμπακίρ.
Η συνάντηση που διήρκεσε μία ώρα και 35 λεπτά πραγματοποιήθηκε στα κεντρικά γραφεία του AKP στην Άγκυρα και όχι στο προεδρικό μέγαρο, πυροδοτώντας εικασίες ότι ο Ερντογάν σκόπευε να μειώσει τον Οζέλ. Οι φωτογραφίες του διδύμου πριν καθίσουν έδειχναν τον Οζέλ να χαμογελά. Ο Ερντογάν με το κλασικό ανέκφραστο πρόσωπο επέδειξε λιγότερο ενθουσιασμό και το γραφείο του δεν εξέδωσε δήλωση για το αποτέλεσμα της συνάντησης.
Ο Οζέλ έδωσε θετική τροπή στην υπόθεση, λέγοντας ότι το γεγονός πως ο Ερντογάν σκόπευε να ανταποδώσει την επίσκεψη είχε διαλύσει κάθε παρεξήγηση στο μέτωπο του πρωτοκόλλου. Ο Οζέλ χαρακτήρισε τη συνάντηση “ορόσημο από την προοπτική της τουρκικής δημοκρατίας” σε σχόλια στον Τύπο αφού ενημέρωσε τους ηγέτες του φιλοκουρδικού κόμματος DEM για την ουσία των συνομιλιών.
Η παρουσία του βουλευτή του CHP Ναμίκ Ταν, πρώην πρεσβευτή στην Ουάσιγκτον και το Ισραήλ, υποδηλώνει ότι η σύγκρουση στη Γάζα και οι σχέσεις ΗΠΑ-Τουρκίας ήταν πιθανώς στο τραπέζι, μαζί με τους μισθούς των εργαζομένων, ένα νέο σύνταγμα και το κράτος δικαίου.
Ο Ερντογάν αναμενόταν να ταξιδέψει στην Ουάσιγκτον στις 9 Μαΐου για να συναντηθεί με τον πρόεδρο των ΗΠΑ Τζο Μπάιντεν, σε αυτό που θα ήταν το πρώτο του ταξίδι στον Λευκό Οίκο από τότε που ο Μπάιντεν ανέλαβε τα καθήκοντά του το 2021. Ωστόσο, επικαλούμενος ένα πρόβλημα στο πρόγραμμα, ο Ερντογάν ακύρωσε το ταξίδι. Πηγές προσκείμενες στην τουρκική κυβέρνηση συνεχίζουν να υποστηρίζουν την ιδέα ότι ο Ερντογάν ακύρωσε τη συνάντηση για την οποία πίεζε εδώ και καιρό για να αποτρέψει την κριτική προς τον Μπάιντεν, σε μια εποχή που οι ΗΠΑ συνεχίζουν να υποστηρίζουν άνευ όρων το Ισραήλ στον πόλεμο του με τη Χαμάς. Ωστόσο, πηγές της κυβέρνησης παραμένουν δύσπιστες, λέγοντας ότι η ακύρωση είναι πιο πιθανό να έγινε λόγω της απογοήτευσης του Ερντογάν για το ότι ο Λευκός Οίκος δεν επιβεβαίωσε εξ αρχής επισήμα τη συνάντηση και έμειναν όλοι να παίζουν με τις λέξεις μεταξύ ενός “ταξιδιού του Ερντογάν στις ΗΠΑ” και μιας “συνάντησης Ερντογάν με τον Μπάιντεν”.
Έκαστος εφ’ ω ετάχθη
Η συνάντηση της Πέμπτης έγινε μετά από αίτημα του Οζέλ. Ο 49χρονος πρώην φαρμακοποιός ανέλαβε το τιμόνι του CHP αφότου ο προκάτοχός του, Κεμάλ Κιλιτσντάρογλου, καταψηφίστηκε στον απόηχο της ήττας από τον Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές του 2023. Ωστόσο, η προσοχή παραμένει κυρίως στον Εκρέμ Ιμάμογλου, τον δήμαρχο της Κωνσταντινούπολης, ο οποίος ταπείνωσε τον Ερντογάν για τρίτη φορά (οι δύο προηγούμενες ήταν επί του Μπιναλί Γιλντιρίμ, όταν το ΑΚΡ προσπάθησε να “κλέψει” τον δήμο με επαναληπτικές εκλογές), κερδίζοντας τον αντίπαλό του, πρώην υπουργό Υποδομών και Αστικοποίησης και υπεύθυνο για τις καταστροφές σε Αντιόχεια, Αλεξανδρέττα λόγω των σεισμών της 6ης Φεβρουαρίου 2023. Θεωρείται ότι είναι ο μοναδικός πολιτικός που μπορεί να νικήσει τον Ερντογάν στις προεδρικές εκλογές που πρόκειται να διεξαχθούν το 2028.
Το ερώτημα, όμως, είναι αν ο Ερντογάν μπορεί να είναι υποψήφιος για τρίτη θητεία. Συνταγματικά μιλώντας, δεν μπορεί αν δεν προκηρύξει πρόωρες εκλογές πριν από τη λήξη της θητείας του, κάτι που μπορεί κάλλιστα να κάνει. Αλλά ο Ερντογάν θα είχε και πάλι πρόβλημα. Σύμφωνα με τους ισχύοντες κανόνες της παντοδύναμης προεδρίας που εισήχθη μετά από το αμφιλεγόμενο δημοψήφισμα το 2017 (το κρατικό πρακτορείο σταμάτησε στις 1 το βράδυ να δημοσιεύει αποτελέσματα και ο Ερντογάν αυτοανακηρύχθηκε νικητής μετά από τηλεφώνημα στον Κιλιτσντάρογλου, τον οποίο λέγεται ότι απείλησε), ο νικητής πρέπει να λάβει το 50% συν μία ψήφο στον πρώτο γύρο για να επικρατήσει. Πέρυσι, ο Ερντογάν δεν τα κατάφερε, πράγμα που οδήγησε σε δεύτερο εκλογικό γύρο, τον οποίο κέρδισε κάπως οριακά. Τα αποτελέσματα των τοπικών εκλογών που είδαν το AKP να χάνει σε εθνικό επίπεδο για πρώτη φορά δεν ήταν καθόλου ενθαρρυντικά.
Μόνος στην κορυφή
Ο Ερντογάν έχει ανάγκη από συμμάχους. Ενώ ο συνασπισμός του με τον ηγέτη των Γκρίζων Λύκων, Ντεβλέτ Μπαχτσελί, τον αρχηγό του ακροδεξιού Κόμματος Εθνικιστικού Κινήματος (ΜΗΡ), δίνει στην κυβέρνηση την πλειοψηφία στο κοινοβούλιο, η συμμαχία δεν διαθέτει τα απαιτούμενα δύο τρίτα των εδρών που απαιτούνται για την ψήφιση συνταγματικών τροποποιήσεων.
Ως εκ τούτου, ο Ερντογάν μπορεί να είναι ανοιχτός σε μια συμφωνία με τον Οζέλ, κάτι που θα ωφελούσε και τους δύο.
Το CHP επιμένει ότι θέλει μια επιστροφή στο κοινοβουλευτικό σύστημα στο οποίο η σχεδόν απόλυτη εξουσία του προέδρου θα περιοριστεί και θα αποκατασταθούν οι έλεγχοι και οι ισορροπίες. Ο Οζέλ σαφώς θα αποδεχόταν το να γίνει πρωθυπουργός, μια θέση που καταργήθηκε με το σημερινό σύστημα, όταν ο Μπιναλί Γιλντιρίμ, ο άνθρωπος-μαριονέτα του Ερντογάν διορίστηκε από τον πρόεδρο Ερντογάν πρωθυπουργός και πρόεδρος του AKP, με στόχο να… αυτοκαταργηθεί, μαζί με το αξίωμα του πρωθυπουργού, όταν ήρθε η ώρα για την κατάργηση της θέσης, το 2018. Ο Ερντογάν θα ήθελε να παραμείνει στο τιμόνι, και ανάλογα με τις περιστάσεις, ίσως ακόμη και με κομμένα φτερά. Κανένας από τους δύο δεν θα ήθελε ο Ιμάμογλου να διευθύνει τη χώρα.
Είτε έτσι είτε αλλιώς, ο Οζέλ, ο οποίος αρχικά απορρίφθηκε ως λάιτ πολιτικός, απέδειξε ότι οι ειδήμονες έκαναν λάθος όταν το CHP έφτασε στη νίκη πέρα από τα παραδοσιακά παράκτια οχυρά του, ήρθε πρώτο σε εθνικό επίπεδο για πρώτη φορά από το 1977, μια νίκη που δεν μπορεί να πιστωθεί στον Ιμάμογλου. “Ο Οζέλ είναι ο αδιαμφισβήτητος ηγέτης του CHP τώρα και ο ηγέτης του πιο δημοφιλούς πολιτικού κόμματος της Τουρκίας”, είπε ο Τανρικουλού. “Ως εκ τούτου, είναι αποφασισμένος να καθορίσει την ατζέντα του έθνους και η ατζέντα είναι η επιστροφή στο κράτος δικαίου”, πρόσθεσε ο Τανρικουλού. Βέβαια δεν πρέπει να παραγνωρίζεται το γεγονός ότι παρά το γεγονός ότι ο Κιλιτσντάρογλου θεωρούνταν υπερβολικά ευγενής και δημοκρατικός για το πολιτικό σκηνικό της Τουρκίας, έπαιξε τεράστιο ρόλο το γεγονός ότι έλκει την καταγωγή του από τους Ζαζά Κούρδους και είναι και Αλεβίτης, δύο no-go για τους εθνικιστές και θιασώτες του πολιτικού Ισλάμ ψηφοφόρους της Τουρκίας.
Μεταξύ των κορυφαίων αιτημάτων του Οζέλ από τον Ερντογάν σήμερα είναι η τήρηση των αποφάσεων του Ευρωπαϊκού Δικαστηρίου Ανθρωπίνων Δικαιωμάτων. Έτσι θα απελευθερωθούν από τη φυλακή ο Κούρδος ηγέτης Σελαχατίν Ντεμιρτάς, ο δικηγόρος για τα ανθρώπινα δικαιώματα Τζαν Αταλάι και ο φιλάνθρωπος Οσμάν Καβάλα. Αναμενόταν επίσης να πει στον Ερντογάν να απόσχει από την εκδίωξη (και αντικατάσταση με δικούς του) δημάρχων που έχουν εκλεγεί με τον συνασπισμό DEM που έστησε το φιλοκουρδικό HDP, το οποίο έφτασε στα όρια απαγόρευσης.
Από τότε που ανέλαβε την εξουσία, ο Οζέλ φλερτάρει με τους Κούρδους του DEM, πράγμα που ατύπως σφυρηλάτησε συμμαχίες στις δημοτικές εκλογές, όταν σε πολλές περιφέρειες οι Κούρδοι, σε περιφέρειες που δεν θα κέρδιζαν, στήριξαν τους κεμαλιστές, με αποτέλεσμα ο Ερντογάν να χάσει πολλούς δήμους.
Μια οικογενειακή υπόθεση
Το μεγάλο ερώτημα τώρα είναι εάν, έχοντας επιστρέψει στη δημοσιονομική ορθοδοξία, ο Ερντογάν θα επανακτήσει τον μουσουλμανικό δημοκρατικό μανδύα που εξαπάτησε την Ευρωπαϊκή Ένωση και την έπεισε να ανοίξει συνομιλίες πλήρους ένταξης με την Τουρκία το 2005, καθώς η κυβέρνηση του AKP ξεκίνησε μια έκρηξη μεταρρυθμίσεων.
Αυτό επιβεβαιωνόταν μετά από κάθε εκλογική αναμέτρηση έκτοτε και λίγα έχουν αλλάξει. Αν μη τι άλλο, η καταστολή έχει αυξηθεί. Αλλά αυτή η φορά είναι διαφορετική, σύμφωνα με τον Μπουλέντ Αρίντς, πρώην πρόεδρο του κοινοβουλίου και ιδρυτικό μέλος του AKP που ήταν ο βασικός σύμμαχος του Ερντογάν. Μιλώντας στο ειδησεογραφικό κανάλι Habertürk, ο Αρίντς αποδοκίμασε την απώλεια της θεμελιώδους κοινωνικά “συντηρητικής” και “δημοκρατικής” ταυτότητας του AKP, σύμφωνα με την οποία “ήμασταν έτοιμοι να σταθούμε απέναντι στα τανκς του στρατού” και επέμεινε ότι “δεν υπάρχει αμφιβολία” ότι θα αναβιώσει αυτό. “Δεν έχουμε άλλη επιλογή”, είπε ο Αρίντς. Αυτά τα συναισθήματα συμμερίζονται ευρέως η βάση του κόμματος και αρκετά μέλη του στενού κύκλου του Ερντογάν, ιδίως ο νεότερος γαμπρός του, Σελτσούκ Μπαϊρακτάρ, και ο μεγαλύτερος αδερφός του, Χαλούκ, σύμφωνα με πηγές με στενή γνώση των υποθέσεων της οικογένειας.
Οι Μπαϊρακτάρ, κατασκευαστές των διάσημων πλέον drone, πιστεύεται ότι έπαιξαν κρίσιμο ρόλο στο να πείσουν τον Ερντογάν να εγκαταλείψει την εμμονή του με τα χαμηλά επιτόκια και να επαναφέρει τον Μεχμέτ Σιμσέκ ως υπουργό Οικονομικών. Το γεγονός ότι η οικογένεια εμπλέκεται τόσο πολύ στη λήψη αποφάσεων είναι το πραγματικό πρόβλημα, διότι αφήνει το κόμμα παραγκωνισμένο, ανίκανο και ανήμπορο να επικοινωνήσει με τον Ερντογάν. Επιπλέον, η επιρροή των Μπαϊρακτάρ στον Ερντογάν φέρεται να έχει μειωθεί επίσης, εν μέρει λόγω των εκλογικών αποτελεσμάτων.
Είναι ακόμη πολύ νωρίς για να προσδιοριστεί ο δρόμος που θα ακολουθήσει ο Ερντογάν, αν θα ξαναπέσει στην πολωτική του ρητορική, δαιμονοποιώντας το CHP και τους Κούρδους και διαλύοντας την πρόσφατη πρόοδο στους δεσμούς της Τουρκίας με τις ΗΠΑ και την Ευρωπαϊκή Ένωση εν μέσω ολοένα και πιο έντονων κρίσεων εναντίον Ισραήλ και, εξίσου σημαντικό ίσως, αν ο Οζέλ θα τσιμπήσει ένα τέτοιο δόλωμα.
Μέχρι στιγμής, έχει τηρήσει αποφασιστικά μετριοπαθή τόνο και οι ρίζες του στην κοινωνία των πολιτών εντός των τάξεων της Τουρκικής Φαρμακευτικής Ένωσης έχουν κερδίσει τον σεβασμό των ομολόγων του σε όλο το πολιτικό φάσμα και τον έχουν γλιτώσει από την κηλίδα της προσωπικής διαφθοράς. Στη συνέντευξή του στο Habertürk, ο Αρίντς θυμήθηκε πώς ο Οζέλ, ο οποίος κατάγεται από τη Μαγνησία στη δυτική Τουρκία, ήταν με τις ώρες στα τηλέφωνα για να ζητήσει από τις αρχές να βγάλουν τις χειροπέδες από έναν πεθερό που κρατούνταν για τρομοκρατικές κατηγορίες, ώστε να μπορέσει να παρεβρεθεί στην κηδεία του πατέρα του.
“Η Τουρκία δεν είναι Ρωσία”
Ωστόσο, το αποτέλεσμα των δημοτικών εκλογών της 31ης Μαρτίου άλλαξε ριζικά το πολιτικό τοπίο και αποκατέστησε την ελπίδα στη χρόνια αντιπολίτευση. Ο Ερντογάν αναμφίβολα θα μπει στον πειρασμό να επιδιώξει να προκαλέσει αντιπαλότητα μεταξύ Οζέλ και Ιμάμογλου προκειμένου να αποδυναμώσει και να διχάσει το CHP. Αλλά τέτοιες τακτικές μπορεί να μην λειτουργούν πλέον. “Οι εκλογές απέδειξαν για άλλη μια φορά ότι η Τουρκία δεν είναι Ρωσία. Κανένα αυταρχικό καθεστώς δεν μπορεί να είναι δεύτερο σε εκλογές”, δήλωσε ο Γιλντιράι Ογούρ, εξέχων Τούρκος αρθρογράφος της φιλελεύθερης εφημερίδας Καράρ.
Η σκληρή στάση του Ερντογάν στο θέμα της Γάζας, αν μη τι άλλο, μιλά για τον (κατά τα δικά της πρότυπα και με ιδιαιτερότητες) δημοκρατικό χαρακτήρα της τουρκικής κοινωνίας. “Σε αντίθεση με τα αυταρχικά αραβικά καθεστώτα, η Τουρκία εξακολουθεί να είναι μια δημοκρατία όπου δεν υπάρχει η πολυτέλεια να αγνοηθεί η βούληση του λαού”. “Εκείνοι εντός του [AKP] που ασκούσαν αθόρυβα κριτική για το μονοπώλιο του Ερντογάν στην εξουσία έχουν αποκτήσει δύναμη και πολλά υψηλόβαθμα στελέχη μέσα στο [AKP] εκφράζουν δυνατά την επιθυμία τους για αλλαγή”, είπε ο Ογούρ.
Ο Ερντογάν ακούει και προσπαθεί να καταλάβει. Αλλά το μυαλό του δεν έχει ακόμα, όπως φαίνεται καταστρώσει σχέδιο. Ωστόσο, ξέρει ότι πρέπει να κάνει κάτι.
Π.Κ.