«Εχουμε ισχυρή εντολή για μεταρρυθμίσεις και σκοπεύουμε να προχωρήσουμε με μια επιθετική ατζέντα για να διασφαλίσουμε ότι η πρόοδος που έχουμε σημειώσει θα συνεχιστεί», δήλωσε ο Κυριάκος Μητσοτάκης ενώπιον επενδυτών στο Λονδίνο. Προτού το ακούσουν αυτοί, η υπόσχεση του πολυδύναμου εκσυγχρονισμού είχε συμπεριληφθεί στις προγραμματικές δηλώσεις της κυβέρνησης.
Η δεύτερη τετραετία είχε οριστεί από τους ίδιους τους κυβερνητικούς ως περίοδος μεταρρυθμιστικών τομών – ως τα χρόνια, δηλαδή, κατά τη διάρκεια των οποίων θα σβηστούν απ΄ τα κρατικά μάνιουαλ όλες εκείνες οι εντολές που οδήγησαν τη χώρα στην οικονομική κρίση. Σύμφωνα με το επικαιροποιημένο σχέδιο, λοιπόν, αρκετές απ΄ αυτές τις διακηρυγμένες αλλαγές θα εισαχθούν άμεσα προς ψήφιση στη Βουλή προκειμένου οι κυβερνώντες να εκμεταλλευτούν τον νεκρό αντιπολιτευτικά χρόνο, ενώ άλλες θα έρθουν μέχρι τις ευρωεκλογές. Η σπουδή τους, όμως, να ξεκινήσουν ένα εκσυγχρονιστικό blitzkrieg προκαλεί μια εύλογη απορία: πόσες μεταρρυθμίσεις αντέχει μια κυβέρνηση;
Η κατάρα της δεύτερης θητείας
Η μεταπολιτευτική εμπειρία λέει ότι ύστερα από μια επανεκλογή οι κυβερνήσεις είθισται να έρχονται αντιμέτωπες με μεγαλύτερη αμφισβήτηση, κοινωνική και κοινοβουλευτική. Η αποκαλούμενη και κατάρα της δεύτερης θητείας επηρεάζει συχνά το παραγόμενο από εκείνες έργο, είτε σε ποιότητα είτε σε ποσότητα – ή σε ορισμένες περιπτώσεις και στα δύο. Το πιο χαρακτηριστικό παράδειγμα του μοτίβου εντοπίζεται στη διακυβέρνηση Σημίτη μεταξύ 2000-2004.
Τότε, επιμένουν πολιτικοί αναλυτές, η μεταρρυθμιστική κόπωση φάνηκε στην αδυναμία της να περάσει το Ασφαλιστικό. Οι συνδικαλιστικές αντιδράσεις καθώς και η απροθυμία πολλών στελεχών του ΠΑΣΟΚ να αντιπαρατεθούν με παραδοσιακά εκλογικά ακροατήρια του κόμματος έφεραν την πιο εμβληματική ήττα για τους υπέρμαχους του εκσυγχρονισμού.
Η συμβουλή από τον «Γατόπαρδο»
Βέβαια, μια κυβέρνηση ενδέχεται να χάσει το στοίχημα των μεταρρυθμίσεων και χωρίς να κατατροπωθεί. Ακόμη κι αν δεν αποσυρθεί μια νομοθετική πρωτοβουλία, μπορεί να νερωθεί τόσο ώστε να μην ενοχλεί ιδιαίτερα εκείνους που υποτίθεται ότι θα έθιγε. Εφόσον, με άλλα λόγια, οι δεδηλωμένοι μεταρρυθμιστές ακολουθήσουν τη συμβουλή του «Γατόπαρδου» και τ’ αλλάξουν όλα με στόχο τα πάντα να μείνουν ίδια.
Ενας τέτοιος κίνδυνος διακρίνεται – σύμφωνα με τη φιλελεύθερη κριτική που ασκείται στην παρούσα κυβέρνηση – σε ορισμένες «βελτιώσεις» που έγιναν στη φορολόγηση των ελεύθερων επαγγελματιών στο σχέδιο νόμου για την καταπολέμηση της φοροδιαφυγής. Ανάλογοι φόβοι εκφράζονται στις παρυφές του πολιτικού συστήματος και για τον νέο Δικαστικό Χάρτη, ο οποίος κατά τις κυβερνητικές περιγραφές αποτελεί ένα απ’ τα ορόσημα της τετραετίας.
Οι πρώτες αντιδράσεις του νομικού κόσμου σε μερικές απ΄ τις προβλέψεις που αναμένεται να περιλαμβάνει το συγκεκριμένο νομοσχέδιο του υπουργείου Δικαιοσύνης διαβάζονται σαν σημάδια πως η κυβέρνηση θα αναγκαστεί να υποχωρήσει σε κάποιο βαθμό, ικανοποιώντας τα συνδικαλιστικά αιτήματα των εμπλεκόμενων κλάδων – όπως συνήθως συμβαίνει όποτε το πολιτικό κόστος βαραίνει περισσότερο απ΄ τα οφέλη που ενδέχεται να φέρει η μεταρρυθμιστική ορμή.
Οι εξαιρέσεις στον κανόνα
Από την άλλη, όμως, το σχετικά πρόσφατο παρελθόν δείχνει ότι ο παραπάνω κανόνας της ελληνικής πολιτικής ζωής έχει και εξαιρέσεις. Πάλι στη δεύτερη τετραετία Σημίτη, η κυβέρνηση πήρε μέρος στον μεγαλύτερο πολιτισμικό πόλεμο που έχει ξεσπάσει μέχρι τώρα στην Γ΄ Ελληνική Δημοκρατία, τη μάχη των ταυτοτήτων. Και παρά το μέγεθος του χριστεπώνυμου πλήθους που συγκέντρωνε ο Αρχιεπίσκοπος Χριστόδουλος στα συλλαλητήρια της διαμαρτυρίας, παρά τις φιλότιμες προσπάθειες της Δεξιάς του Κυρίου νεοκαραμανλικής ΝΔ και παρά το αντάρτικο ορισμένων πράσινων στελεχών εναντίον της, κέρδισε. Για την ακρίβεια, η νίκη της μνημονεύεται ως τις μέρες μας.
Η απούσα αντιπολίτευση
Η κυβέρνηση Μητσοτάκη βρίσκεται σε μια πιο ευνοϊκή για μεταρρυθμίσεις συγκυρία, επιμένουν τρίτοι παρατηρητές. Οχι μόνο γιατί έχουν αλλάξει εξαιτίας των μνημονιακών χρόνων τα κριτήρια με τα οποία αξιολογεί η πλειονότητα των πολιτών την αποτελεσματικότητα των κυβερνώντων, αλλά κι επειδή δεν έχει απέναντί της ισχυρή αντιπολίτευση. Τα δύο μεγαλύτερα αντιπολιτευόμενα κόμματα δεν πείθουν σαν εναλλακτική, με αποτέλεσμα να έχει μειωθεί σημαντικά η δύναμή τους να κινητοποιήσουν κόσμο εναντίον των κυβερνητικών αποφάσεων.
Γι’ αυτό δεν είναι λίγοι όσοι εκτιμούν ότι στο άλλο «ορόσημο τετραετίας» που θα παρουσιαστεί μέσα στον Δεκέμβριο, το νομοσχέδιο για τα μη κρατικά ΑΕΙ, τα προβλήματα του ΣΥΡΙΖΑ θα λειτουργήσουν υπέρ της. Σύμφωνα μ΄ αυτή την ανάγνωση, ενώ η αξιωματική αντιπολίτευση μετράει αποχωρήσεις από τη Νεολαία της, η κυβέρνηση θα κληθεί να αντιμετωπίσει βασικά το φοιτητικό κίνημα το οποίο οργανώνει ο Περισσός.
Οι δε μελετητές των δημοσκοπικών στοιχείων παρατηρούν ήδη από την περίοδο 2019-2023 πως όταν τίθεται στην κοινή γνώμη το διαζευκτικό σχήμα «συντεχνιακά συμφέροντα εναντίον εκείνων του συνόλου της κοινωνίας», τα αφτιά των περισσοτέρων ανοίγουν στα κυβερνητικά επιχειρήματα. Για παράδειγμα, το επικοινωνιακό αμπαλάρισμα του φορολογικού νομοσχεδίου με το περιτύλιγμα της απόδοσης κοινωνικής δικαιοσύνης φαίνεται να έπεισε 6 στους 10 συμμετέχοντες σε έρευνα της Pulse να δηλώσουν υπέρ της σχεδιαζόμενης μεταρρύθμισης.
Με δυο λόγια, δεν υπάρχει κατηγορηματική απάντηση στο αρχικό ερώτημα, μια και κάθε στάδιο της συνολικής εκσυγχρονιστικής προσπάθειας έχει διαφορετικό βαθμό δυσκολίας, ο οποίος εξαρτάται από την ισχύ της ομάδας που επηρεάζει η αλλαγή, από τις κοινωνικές τάσεις κι από την κυβερνητική διάθεση για συμβιβασμούς. Αυτή η τετραετία ίσως λειτουργήσει σαν case study. Οταν θα φτάσει στο τέλος της, θα φανεί το όριο της αντοχής μιας κυβέρνησης στις μεταρρυθμίσεις.