Του Ferdinando Giugliano-Οι λαϊκιστές ηγέτες της Ιταλίας ίσως ήλπιζαν ότι οι φόβοι για διάχυση της κρίσης στις αγορές, θα τους βοηθούσαν να κερδίσουν στη μάχη με τις Βρυξέλλες για τον προϋπολογισμό. Το οικονομικό πρόγραμμα της Λέγκας και του Κινήματος Πέντε Αστέρων φόβισε τους επενδυτές των κρατικών ομολόγων της Ιταλίας, αλλά δεν κατάφερε να επηρεάσει κανένα άλλο κράτος-μέλος της νομισματικής ένωσης, με εξαίρεση την Ελλάδα.
Αυτό έχει αποδυναμώσει τη διαπραγματευτική δύναμη της Ιταλίας. Εάν η Ισπανία, η Πορτογαλία και η Γαλλία είχαν πληγεί από ρευστοποιήσεις, η Ευρωπαϊκή Επιτροπή θα ήταν ίσως πιο επιδεκτική συμβιβασμού και η Ευρωπαϊκή Κεντρική Τράπεζα θα δυσκολευόταν περισσότερο να τερματίσει την ποσοτική χαλάρωση το τρέχον έτος.
Είναι δύσκολο να πιστέψει κανείς, όμως, πως ό,τι συμβαίνει στη Ρώμη, θα μένει πάντα στην Ρώμη. Φανταστείτε τι θα γινόταν εάν η Ιταλία κόντευε να χάσει την πρόσβαση στις αγορές ομολόγων και επέλεγε να μην ζητήσει βοήθεια από τον Ευρωπαϊκό Μηχανισμό Σταθερότητας, το ταμείο διάσωσης της Ευρωζώνης. Αυτό δεν μπορεί να αποκλειστεί δεδομένου ότι η προσφυγή της θα συνεπαγόταν ένα πακέτο μέτρων λιτότητας και διαρθρωτικών μεταρρυθμίσεων. Το δημόσιο χρέος της Ιταλίας ανέρχεται σε 2,3 τρισεκατομμύρια ευρώ -το υψηλότερο στην νομισματική ένωση. Άλλα εύθραυστα κράτη μέλη θα μπορούσαν εύκολα να δεχτούν πιέσεις.
Οι Ευρωπαίοι ηγέτες αναρωτιούνται τελευταία εάν θα μπορούσαν να αντιμετωπίσουν έναν (θεωρητικά, για την ώρα) ιταλικό εκβιασμό. Μία επιλογή θα ήταν η διευκόλυνση της πρόσβασης στις “προληπτικές πιστωτικές γραμμές” του ESM για “αθώες” χώρες που θα πλήττονταν από τη διάχυση της κρίσης στην αγορά. Σε αντίθεση με ένα πλήρες εθνικό πρόγραμμα προσαρμογής, το μέτρο αυτό δεν απαιτεί από τον αιτούντα να υπογράψει έναν μακρύ κατάλογο επαχθών όρων. Αντίστοιχα με τις πιστωτικές γραμμές που προσφέρονται από το Διεθνές Νομισματικό Ταμείο, οι προληπτικές γραμμές επιτρέπουν στα κράτη μέλη να προστατευθούν από την αναταραχή με το ελάχιστο κόστος.
Αυτή την εβδομάδα, οι υπουργοί Οικονομικών της ευρωζώνης υπέγραψαν τη μεταρρύθμιση του ESM, συμπεριλαμβανομένης της βελτίωσης της διαφάνειας για τις χώρες σχετικά με το τι πρέπει να κάνουν για να αποκτήσουν πρόσβαση σε προληπτική γραμμή πίστωσης. Αλλά οι συνθήκες είναι πολύ αυστηρές. Δεν θα κάνουν πολλά για να περιορίσουν τη δύναμη εκβιασμού μιας μεγάλης χώρας που “αγριεύει”.
Ο ESM μπορεί να προσφέρει δύο μορφές πιστωτικών γραμμών: μια “προληπτική γραμμή υπό όρους” και μια “πιστωτική γραμμή με ενισχυμένους όρους”. Η πρώτη είναι διαθέσιμη μόνο στα κράτη μέλη που συμμορφώνονται με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ευρωζώνης και έχουν βιώσιμο δημόσιο χρέος -και υπόσχονται να τηρούν τους κανόνες. Είναι μια πολύ ελαφριά μορφή βοήθειας. Η δεύτερη είναι αυστηρότερη, αλλά όχι υπερβολικά. Είναι ανοικτή σε χώρες που δεν συμμορφώνονται με ορισμένους κανόνες. Ενώ ο ESM θα απαιτήσει να διορθώσουν αυτές τις αδυναμίες, δεν θα επιμείνει σε ένα πλήρες πρόγραμμα προσαρμογής.
Στη σχετικά σύντομη ύπαρξή τoυ, ο ESM δεν χρησιμοποίησε ποτέ αυτές τις πιστωτικές γραμμές. Οι υπουργοί Oικονομικών της Ευρωζώνης λένε τώρα ότι θέλουν να καταστήσουν πιο σαφές ποιες χώρες μπορούν να χρησιμοποιήσουν μια προληπτική γραμμή. Οι όροι περιλαμβάνουν την επαλήθευση ορισμένων κριτηρίων για το χρέος και το έλλειμμα, καθώς και την προστασία από υπερβολικές μακροοικονομικές ανισορροπίες.
Είναι λογικό για τον ESM να θέσει κανόνες για την πρόσβαση στο φθηνό χρήμα μιας πιστωτικής γραμμής. Αλλά τα κριτήρια που συμφωνήθηκαν την Τρίτη δεν φαίνονται ρεαλιστικά. Για παράδειγμα, το χρέος μιας χώρας πρέπει να είναι κάτω από το 60% του ακαθάριστου εγχώριου προϊόντος ή πρέπει η χώρα να έχει μειώσει τη διαφορά μεταξύ του υφιστάμενου χρέους και του στόχου αυτού κατά 5% σε κάθε ένα από τα δύο έτη πριν από την υποβολή του αιτήματος. Εν τω μεταξύ, τα δημοσιονομικά ελλείμματα δεν πρέπει μόνο να είναι χαμηλότερα από το 3% του ΑΕΠ, αλλά επίσης να συμμορφώνονται με μια μάλλον ασαφή παράμετρο που ονομάζεται “ελάχιστο σημείο αναφοράς”. Σύμφωνα με την Επιτροπή, αυτό το σημείο αναφοράς θα ήταν 1,1% για την Ισπανία, την Πορτογαλία και τη Γαλλία. Αυτό είναι εξαιρετικά χαμηλό.
Η συζήτηση αφορά επίσης την ΕΚΤ. Η τράπεζα μπορεί να αγοράσει ένα απεριόριστο ποσό βραχυπρόθεσμου χρέους από ένα κράτος μέλος, εφόσον το τελευταίο έχει υποβάλει αίτηση για πλήρες δάνειο ή “ενισχυμένη” πιστωτική γραμμή από τον ESM. Ωστόσο, καθώς οι προτάσεις μεταρρύθμισης του ESM δεν περιλαμβάνουν ενισχυμένες πιστωτικές γραμμές, δεν καθιστούν ευκολότερη την παρέμβαση της ΕΚΤ για να βοηθήσει μια χώρα που δεν φταίει και έχει εμπλακεί στο χάος μιας άλλης.
Η ιταλική κυβέρνηση έχει υιοθετήσει μια πιο συμφιλιωτική στάση προς τις Βρυξέλλες, επομένως μια σύγκρουση φαίνεται λιγότερο αναπόφευκτη τώρα. Ακόμα κι αν οι επενδυτές στρέφονταν εναντίον της Ιταλίας, είναι πιθανό ότι – όπως έχουν τα πράγματα- το Κίνημα Πέντε Αστέρων και η Λέγκα θα δέχονταν βοήθεια από τον ESM. Αυτό θα περιόριζε τον κίνδυνο μετάδοσης. Στη συνέχεια, η ΕΚΤ και ο ESM μαζί θα είχαν αρκετή δύναμη πυρός για να χειριστούν μια συνεργαζόμενη Ιταλία.
Αλλά οι λαϊκιστές δεν είναι προβλέψιμοι. Μια αναμέτρηση με μια οικονομία μεγέθους της Ιταλίας παραμένει μια από τις μεγαλύτερες απειλές για τη νομισματική ένωση. Οι ηγέτες της Ευρώπης θα έπρεπε να έχουν προετοιμαστεί γι ‘αυτό πιο δυναμικά.