Ο αείμνηστος Αμερικανός διπλωμάτης Ρίτσαρντ Χόλμπρουκ – μεσολαβητής των Συμφωνιών του Ντέιτον του 1995 που τερμάτισαν τον πόλεμο της Βοσνίας – συνήθιζε να λέει ότι τα αντιμαχόμενα μέρη θα συνάψουν ειρηνευτική συμφωνία μόνο όταν και τα δύο εξαντληθούν και θέλουν πραγματικά μια συμφωνία.
Εν ολίγοις, όλα έχουν να κάνουν με τη χρονική στιγμή: Δυστυχώς, και οι δύο πόλεμοι που μαίνονται σήμερα – στην Ουκρανία και το Λεβάντε – παραβιάζουν τον κανόνα του Χόλμπρουκ, σημειώνει το POLITICO σε σημερινό του άρθρο.
Ας πάρουμε πρώτα τη Μέση Ανατολή – και ας αφιερώσουμε μια σκέψη και στον ακούραστο υπουργό Εξωτερικών των ΗΠΑ, Άντονι Μπλίνκεν ο οποίος έχει το άχαρο καθήκον να μεσολαβεί για μια κατάπαυση του πυρός μεταξύ του Ισραηλινού πρωθυπουργού, Μπέντζαμιν Νετανιάχου και του ηγέτη της Χαμάς, Γιαχία Σινουάρ.
Μέχρι στιγμής, οι εξορμήσεις του Μπλίνκεν στο Ισραήλ και οι καταιγιστικές συναντήσεις του σε όλη την περιοχή ήταν ασκήσεις της ελπίδας έναντι της εμπειρίας. Εκτός από μια σύντομη εκεχειρία τον περασμένο Νοέμβριο, οι προσπάθειές του να φιμώσει τα όπλα έχουν αποτύχει, κάτι που δείχνει την πολυπλοκότητα και την κλίμακα της κρίσης. Και μετά τις μαζικές ισραηλινές αεροπορικές επιδρομές αυτού του Σαββατοκύριακου στο νότιο Λίβανο και την επίθεση με drone και ρουκέτες της Χεζμπολάχ στο Ισραήλ, η προοπτική για ειρήνη φαίνεται ακόμη πιο αμυδρή.
Και όμως, κατά τη διάρκεια των τελευταίων μηνών, ο Μπλίνκεν και το αφεντικό του, ο Πρόεδρος των ΗΠΑ, Τζο Μπάιντεν, έχουν συζητήσει τις προοπτικές μιας συμφωνίας που θα οδηγούσε σε απελευθέρωση των εναπομεινάντων Ισραηλινών ομήρων στη Γάζα και σε απόσυρση των ισραηλινών δυνάμεων από τον παράκτιο θύλακα που έχουν καταστρέψει στο πλαίσιο της προσπάθειας τους να συντρίψουν τη Χαμάς. Τον Φεβρουάριο, ο Μπάιντεν είπε στους δημοσιογράφους ότι ήλπιζε πως θα υπάρξει μια συμφωνία πολύ σύντομα: “Ο σύμβουλός μου για την εθνική ασφάλεια μου λέει ότι είμαστε κοντά, αλλά δεν έχουμε τελειώσει ακόμα”, είχε πει.
Αλλά μια συμφωνία είναι πάντα “κοντά”. Στο τέλος, κάτι τέτοιο αποδεικνύεται απλά ανέφικτο.
Λίγο πριν το συνέδριο των Δημοκρατικών της περασμένης εβδομάδας, για παράδειγμα, μια συμφωνία για την κατάπαυση του πυρός ήταν κοντά, σύμφωνα με Αμερικανούς αξιωματούχους. Μετά το τέλος δύο ημερών εντατικών διαπραγματεύσεων μεταξύ αξιωματούχων από το Ισραήλ, τις ΗΠΑ, το Κατάρ και την Αίγυπτο, οι μεσολαβητές ανακοίνωσαν ένα προσχέδιο για μια “πρόταση γεφύρωσης”, η οποία θα κλείσει τα “εναπομένοντα κενά” μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς “με τρόπο που να επιτρέπει μια γρήγορη υλοποίηση της συμφωνίας”.
Ο Μπλίνκεν βρέθηκε στο Τελ Αβίβ λίγες μόνο ώρες αργότερα, ενώ λίγο αργότερα ο Νετανιάχου εξέδωσε μια λιτή δήλωση επιβεβαιώνοντας τη δέσμευση του “στην τρέχουσα αμερικανική πρόταση”. Ήταν πλέον στο χέρι του Σινουάρ να συμφωνήσει.
Ωστόσο, η αλήθεια είναι πως δεν υπάρχουν ενδείξεις ότι κάποια από τις προϋποθέσεις του Χόλμπρουκ – εξάντληση ή επιθυμία – υπάρχει σήμερα στην περιοχή. Αντίθετα, υπάρχουν πολλά στοιχεία που συνεχίζουν να ενθαρρύνουν τους δύο βασικούς παίκτες να συντηρούν μια ανεξέλεγκτη κατάσταση.
Μεγάλο μέρος των διαπραγματεύσεων μέχρι στιγμής έχει επικεντρωθεί στις σοβαρές διαφορές μεταξύ Ισραήλ και Χαμάς, όπως ποιος θα έλεγχε τον λεγόμενο “Διάδρομο Philadelphi” κατά μήκος των συνόρων Γάζας-Αιγύπτου ή πόσους ζωντανούς Ισραηλινούς αιχμαλώτους θα ελευθερώσει η Χαμάς σε αντάλλαγμα για μεγαλύτερο αριθμό Παλαιστινίων που έχουν φυλακιστεί στο Ισραήλ. Αλλά όλα αυτά χάνουν την ευρύτερη εικόνα.
Ναι, ο διάβολος μπορεί να βρίσκεται στις λεπτομέρειες. Ωστόσο, σε αυτή την περίπτωση, οι διαφορές πηγάζουν από το κεντρικό δίλημμα που αντιμετωπίζει εδώ και μήνες ο Μπλίνκεν: η Χαμάς δεν έχει μετακινηθεί ούτε ένα εκατοστό από την αρχική βασική της απαίτησή – ότι δεν μπορεί να υπάρξει κατάπαυση του πυρός, αν δεν είναι μόνιμη. Και όταν πρόκειται για τον Νετανιάχου, δεν υπάρχει καμία ένδειξη ότι είναι έτοιμος να απομακρυνθεί από τον πρωταρχικό στόχο της πλήρους καταστροφής της Χαμάς προτού καταλήξει σε κάποιου είδους μόνιμη κατάπαυση του πυρός – το αν αυτό είναι πραγματικά δυνατό είναι εκτός θέματος.
Επιπλέον, τόσο ο Νετανιάχου όσο και ο Σινουάρ έχουν να φροντίσουν για την επιβίωση τους: για τον Νετανιάχου είναι πολιτική επιβίωση, ενώ για τον ηγέτη της Χαμάς, είναι υπαρξιακή.
Όπως είπε ο πρώην αξιωματικός πληροφοριών της Μοσάντ, Ντέιβιντ Μέινταν, στο POLITICO πριν από μήνες: “Ο Νετανιάχου θέλει να παραμείνει στην εξουσία, ωστόσο αν απορρίψει τον μακροχρόνιο σκεπτικισμό του για μια λύση δύο κρατών ή αν υπογράψει κάτι περισσότερο από μια σύντομη κατάπαυση του πυρός, η κυβέρνηση συνασπισμού του θα καταρρεύσει”.
Και σύμφωνα με τον πρώην αρχηγό των ισραηλινών μυστικών υπηρεσιών Γιάκοβ Πέρι, δεν υπάρχει κανένας λόγος για τον Σινουάρ να συμφωνήσει σε οτιδήποτε: “Το να εγκαταλείψει τους ομήρους θα σήμαινε την υπογραφή του εντάλματος θανάτου του. Υπό αυτή την έννοια, ο Νετανιάχου και ο Σινουάρ είναι ίδιοι – και οι δύο προσέχουν τον εαυτό τους”, είπε.
Η εισβολή στο Κουρσκ άλλαξε το αφήγημα
Τώρα ας στρέψουμε το βλέμμα μας στην Ουκρανία, όπου, πίσω από τα παρασκήνια, υπήρξαν και πάλι μουρμούρες μεταξύ ορισμένων δυτικών συμμάχων ότι έχει έρθει η ώρα για διαπραγματεύσεις – συνέπεια των ουκρανικών αποτυχιών στο Ντονέτσκ όπου οι ρωσικές δυνάμεις προωθούνται ακατάπαυστα παρά το υψηλό κόστος των απωλειών στις μάχες.
Ωστόσο, αυτές οι συζητήσεις σταμάτησαν από τη στιγμή που Ουκρανία πραγματοποίησε την αιφνιδιαστική διασυνοριακή της εισβολή στην περιοχή του Κουρσκ της Ρωσίας, πιάνοντας απροετοίμαστους τον πρόεδρο της Ρωσίας, Βλαντιμίρ Πούτιν και τους στρατηγούς του. Και αυτός ήταν ο απώτερος σκοπός της εισβολής – να αναζωογονήσει τους κουρασμένους συμμάχους και τους κουρασμένους Ουκρανούς, δείχνοντάς τους την πιθανότητα ενός μονοπατιού προς τη νίκη.
Το Σάββατο, την Ημέρα της Ανεξαρτησίας της Ουκρανίας, ο πρόεδρος Βολοντίμιρ Ζελένσκι επέστρεψε σε αυτό το θέμα, τονίζοντας πώς οι ουκρανικές δυνάμεις θα μπορέσουν σύντομα να επιτεθούν σε “οποιοδήποτε σημείο” της Ρωσικής Ομοσπονδίας εφόσον αυτό αποτελεί “πηγή κινδύνου” – μουσική στα αυτιά συμμάχων όπως η Βρετανία όπου ήδη υπουργοί μιλούν με ενθουσιασμό για την προοπτική το Κουρσκ να εξασθενίσει τον Πούτιν και πιθανώς να οδηγήσει στην πτώση του.
Και παρόλο που αυτή είναι πιθανότατα μια εξαιρετικά αισιόδοξη εκτίμηση, τέτοιες απόψεις – και η ίδια η επίθεση – βοήθησαν τον Ζελένσκι να αμβλύνει τους δυτικούς φόβους και να διαλύσει τις ανησυχίες ότι δεν υπάρχει κάποιο τέλος στον ορίζοντα.
Για να καθησυχάσουν ακόμη περισσότερο τους συμμάχους, ο Ζελένσκι και οι βοηθοί του συζητούν επίσης την πιθανότητα το Κουρσκ να οδηγήσει σε διαπραγματεύσεις, υποστηρίζοντας ότι η τολμηρή επιδρομή ενισχύει τη θέση του Κιέβου για ειρηνευτικές συνομιλίες.
Αμέσως μετά την έναρξη της διασυνοριακής επίθεσης, ο προεδρικός σύμβουλος Μιχαΐλο Ποντολιάκ ανέδειξε ακριβώς αυτό το επιχείρημα: “Στην περιοχή του Κουρσκ, μπορούμε να δούμε ξεκάθαρα πώς το στρατιωτικό εργαλείο χρησιμοποιείται αντικειμενικά για να πειστεί [η Ρωσία] να εισέλθει σε δίκαιη διαδικασία διαπραγμάτευσης”, ανέφερε σε ανάρτηση του στο X.
Είναι όμως πραγματικά σοβαρή η Ουκρανία σε κάτι τέτοιο; Διότι όπως και στη Μέση Ανατολή, η μεγαλύτερη εικόνα λέει ακριβώς το αντίθετο. Ο Πούτιν αναμφίβολα θα επιμείνει στη διατήρηση των τεσσάρων περιφερειών που έχουν επισήμως ανακηρυχθεί ως μέρος της Ρωσικής Ομοσπονδίας, καθώς και της προσαρτημένης Κριμαίας.
Στην άλλη πλευρά, ο Ζελένσκι και οι κορυφαίοι βοηθοί του επιμένουν πως δεν θα παραχωρήσουν εδάφη για την ειρήνη. Και πάλι, στο τέλος αυτό που μετράει είναι η πολιτική επιβίωση αυτών των ηγετών και το πώς θέλουν να μείνουν στην ιστορία – αν και στην περίπτωση του Πούτιν παίζεται και η ίδια η ζωή του.
“Έχω λάβει πολλά τηλεφωνήματα που με ρωτούσαν γιατί ο Ζελένσκι και ο Αντρί Γερμάκ μιλούν για ειρήνη και για το ενδεχόμενο οι Ρώσοι να πάνε στην επόμενη σύνοδο κορυφής για την ειρήνη”, ανέφερε ένας Αμερικανός σύμβουλος που συνεργάζεται με Ουκρανούς αξιωματούχους. “Αυτό που λέω στους ανθρώπους είναι πώς πρόκειται για μια αντανάκλαση δύο πραγμάτων: Πρώτον, δεν θέλουν να φαίνονται παράλογοι σε έναν κόσμο που υπάρχει και ο Τραμπ. Δεύτερον, και ακόμη πιο σημαντικό, αν κοιτάξετε τις δημοσκοπήσεις στην Ουκρανία, αν πάτε εκεί και δείτε που βρίσκεται η κοινωνία, τα πράγματα έχουν αλλάξει. Ξέρω για γεγονός ότι ο Ζελένσκι δεν είναι διατεθειμένος να κάνει σοβαρές παραχωρήσεις – ότι θα προτιμούσε απλώς να αποχωρήσει, παρά να το κάνει. Δεν θέλει να είναι το άτομο που θα μείνει στην ιστορία της Ουκρανίας ως αυτός που παραχώρησε εδάφη. Αλλά πρέπει να αναγνωρίσει αυτή την αλλαγή, τουλάχιστον σιωπηρά, στην ουκρανική κοινωνία. Πρέπει να μεταφέρει στην ουκρανική κοινωνία [το μήνυμα ] ότι θεωρητικά, τουλάχιστον, είναι έτοιμος να μιλήσει”.
Έτσι, για άλλη μια φορά, η εξάντληση και η επιθυμία – τα δύο βασικά συστατικά για επιτυχημένες ειρηνευτικές συνομιλίες – φαίνεται να απουσιάζουν σε Ουκρανία και Μέση Ανατολή. Και όλη αυτή η συζήτηση για διαπραγματεύσεις, φαίνεται, ότι στερείται σοβαρότητας.