Ο Mario Draghi δεν έχει κάνει τίποτα λιγότερο από θαύματα κατά την οκταετή θητεία του ως Πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας μέσω μιας σειράς αντισυμβατικών πολιτικών παρεμβάσεων. Καθώς μετράμε αντίστροφα τις μέρες για την αποχώρηση του Draghi από την ηγεσία της ΕΚΤ, αυξάνονται οι προσδοκίες ότι θα μπορέσει να βγάλει έναν τελευταίο “λαγό” από το καπέλο του.
Είτε μιλάμε για τα μακροπρόθεσμα δάνεια προς τις τράπεζες, είτε για ένα υπό όρους “δίχτυ ασφαλείας” στην αγορά κρατικών ομολόγων, είτε για τα αρνητικά επιτόκια, είτε για την ποσοτική χαλάρωση, ο Draghi έπεισε τους συναδέλφους του στο Διοικητικό Συμβούλιο για την υλοποίηση των προτάσεών του. Οι επικριτές του στις χρηματοπιστωτικές αγορές θα μπορούσαν να πουν ότι όλα ήταν κακά μέτρα. Προσπαθήστε να το πείτε αυτό στους σχεδόν 11 εκατομμύρια ανθρώπους που έχουν βρει δουλειά από το 2013.
Ακόμη κι έτσι, πλησιάζουμε στο τέλος της θητείας του Draghi και για άλλη μια φορά υπάρχουν “φωνές” που τον θέλουν τον Draghi να μειώνει περαιτέρω τα επιτόκια σε αρνητικό έδαφος και να ξεκινήσει έναν ακόμη γύρο αγορών στοιχείων ενεργητικού. Δεν υπάρχει κρίση που να απαιτεί άμεση αντίδραση. Αλλά το γεγονός ότι οι παγκόσμιες πιέσεις απειλούν να πλήξουν την ανάκαμψη και τις προοπτικές για τον πληθωρισμό εξακολουθεί να προκαλεί ανησυχίες. Ο πληθωρισμός παραμένει χαμηλότερα, αλλά όχι κοντά στον στόχο της ΕΚΤ και με κάθε μήνα που περνάει καθίσταται πιθανότερο τα νοικοκυριά και οι εταιρείες να αναμένουν ότι θα παραμείνει έτσι. Μια νέα δόση νομισματικών κινήτρων είναι σαφώς απαραίτητη εάν οι κεντρικοί τραπεζίτες επιζητούν πραγματικά την υλοποίηση της πολιτικής τους.
Ωστόσο, δεν είναι τόσο απλό. Η οικονομία δεν βρίσκεται σε επιτακτικά δύσκολη θέση και χωρίς μία κρίση, πολλοί, αν όχι και οι περισσότεροι, από τους συναδέλφους του Draghi μπορεί να μην πειστούν να δράσουν. Και η ικανότητα του Draghi να τους πείθει να ενεργούν νωρίτερα θα μπορούσε τελικά να εξασθενίσει καθώς πλησιάζει η ημερομηνία της αποχώρησής του.
Το πιο σημαντικό από όλα είναι ότι έχει καταστεί πιο δύσκολο να γίνουν περισσότερα. Όσο τα επιτόκια πηγαίνουν όλο και πιο βαθιά σε αρνητικό έδαφος, τόσο περισσότερο πρέπει να ανησυχεί κανείς για τις ακούσιες συνέπειες. Σε κάποιο σημείο, η μείωση των επιτοκίων μπορεί να γίνει αντιπαραγωγική. Όσον αφορά στην αγορά ομολόγων, η ΕΚΤ έχει επιβάλει περιορισμούς στον εαυτό της, οι οποίοι θα έχουν συνέπειες σύντομα, εάν επανενεργοποιηθεί η ποσοτική χαλάρωση σε σημαντική κλίμακα. Αυτοί οι περιορισμοί μπορούν να αρθούν, αλλά όχι χωρίς να διερευνηθεί το εάν η ΕΚΤ θα παραβίαζε τους κανόνες για τη διάσωση των κυβερνήσεων.
Τι πρέπει να κάνει ο Draghi λοιπόν; Ίσως θα είναι σε θέση να κάνει τα μαγικά του για μια τελευταία φορά και να πείσει τους συναδέλφους του να δράσουν. Αλλά αυτό φαίνεται δύσκολο, εκτός αν υπάρξει κάποια σημαντική αλλαγή στην παγκόσμια προοπτική. Υπάρχει μια λογική εναλλακτική λύση: Να αποσπάσει σήμερα μια αξιόπιστη δέσμευση από τους συναδέλφους του ότι θα δράσουν στο μέλλον εάν πληρούνται ορισμένες προϋποθέσεις. Η τελευταία ομιλία του Draghi δείχνει ότι κινείται προς αυτή την κατεύθυνση.
Η δέσμευση θα έχει τη μορφή δήλωσης ότι η ΕΚΤ θα αναλάβει ορισμένες ενέργειες υπό ορισμένες προϋποθέσεις. Τα συμπεράσματα της δήλωσης αυτής είναι σαφή. Για παράδειγμα, η ΕΚΤ θα συνεχίσει τις αγορές περιουσιακών στοιχείων εάν ο πληθωρισμός δεν θεωρείται πλέον ότι βρίσκεται σε βιώσιμη πορεία προς τον στόχο. Δυστυχώς, αυτή η επιλογή λέξεων αφήνει πάρα πολύ μεγάλο περιθώριο στα χέρια του διαδόχου του για το πότε πρέπει να δράσει.
Θεωρητικά, η ΕΚΤ θα περιέγραφε ένα “μονοπάτι” για τον πληθωρισμό – για παράδειγμα, ένα χαμηλότερο όριο στο τελικό σημείο της πρόβλεψης για τον πληθωρισμό – κάτω από το οποίο θα υποχρεωθεί να ξαναρχίσει τις αγορές στοιχείων ενεργητικού. Και ιδανικά, πέρα από το να περιγράψει πότε πρέπει να αρχίσει η ΕΚΤ να χρησιμοποιεί μη συμβατικά μέτρα, θα πρέπει επίσης να δεσμευτεί να εξετάσει πότε η ΕΚΤ θα σταματήσει. Δηλαδή, η ΕΚΤ θα συνεχίσει να αγοράζει περιουσιακά στοιχεία μέχρι ο πληθωρισμός να αναμενόταν να υπερβεί το όριο αυτό. Φυσικά, οι προβλέψεις της ΕΚΤ παράγονται από το προσωπικό και όχι από τους φορείς χάραξης πολιτικής, οπότε το Διοικητικό Συμβούλιο θα πρέπει να ξέρει τους αριθμούς αν επρόκειτο να αποφασίσει εάν η ΕΚΤ θα ξεκινήσει εκ νέου το πρόγραμμα ποσοτικής χαλάρωσης – αλλά αυτό δεν θα ήταν κακό.
Οι συνάδελφοι του Draghi θα εκφράσουν την αντίθεσή τους στο να δεσμευτούν με αυτό τον τρόπο. Αλλά αυτή η επιλογή λέξεων δεν κάνει τίποτε άλλο πέρα από το να τους δεσμεύσει να σεβαστούν την υπάρχουσα εντολή τους. Η οικονομική θεωρία υποδηλώνει ότι μια πολύ πιο επιθετική φιλοδοξία – να διατηρηθεί η πολιτική χαλάρωσης έως ότου ο πληθωρισμός υπερβεί τον στόχο – θα μπορούσε να είναι πολύ αποτελεσματική, αλλά είναι δύσκολο να φανταστούμε τον Draghi να πείθει τους συναδέλφους του να προβούν σε αυτή τη δέσμευση και ακόμα και αν το έκαναν, είναι δύσκολο να φανταστούμε να την εφάρμοζαν στην πραγματικότητα. Αυτό μας φέρνει στην αξιοπιστία.
Αν ο Draghi πείσει τους επενδυτές ότι οι συνάδελφοί του θα εκπληρώσουν τη δέσμευση ακόμα και όταν δεν θα βρίσκεται στη θέση του επικεφαλής της ΕΚΤ, τότε θα πρέπει να αποκλείσει τα θεσμικά και πνευματικά εμπόδια που ενδέχεται να καθυστερήσουν ή να εκτροχιάσουν τη δράση μόλις φύγει. Εάν οι επενδυτές και οι οικονομολόγοι εκφράσουν ανησυχίες για το γεγονός ότι η ΕΚΤ δεν βρίσκεται σε θέση να μειώσει τα επιτόκια, τότε ο Draghi θα πρέπει να αναθέσει έρευνα στο προσωπικό του για να εκτιμήσει πού βρίσκεται το πραγματικό κατώτατο όριο και να δημοσιεύσει τα αποτελέσματα. Εάν η αγορά εκφράσει ανησυχίες για το γεγονός ότι η ΕΚΤ δεν βρίσκεται σε θέση να αγοράσει περισσότερα ομόλογα, τότε θα λάβει επίσημα την απόφαση τώρα που τα όρια του ποσού κάθε ομολογιακού δανείου που μπορεί να αγοράσει η ΕΚΤ θα αυξηθούν σε περίπτωση επανάληψης της ποσοτικής χαλάρωσης.
Προς το παρόν, αυτές θα ήταν απλώς κάποιες επιλογές. Τα επιτόκια θα παραμείνουν εκεί που είναι και η πολιτική επανεπένδυσης, καθώς τα ομόλογα θα ωριμάσουν, θα σεβαστεί τα υφιστάμενα όρια έκδοσης. Το θέμα είναι να αποσαφηνιστεί ο χώρος δράσης της δημοσιονομικής πολιτικής. Και ιδανικά ο Draghi θα μπορούσε να εξασφαλίσει ομοφωνία στο Διοικητικό Συμβούλιο σχετικά με αυτές τις αποφάσεις – κάτι που οι συνάδελφοί του θα μπορούσαν να είναι πρόθυμοι να κάνουν, σε σχέση με το να δράσουν σήμερα. Φυσικά, ο Draghi θα προτιμούσε να δράσει νωρίτερα. Αλλά μια αξιόπιστη υπό όρους δέσμευση για το μέλλον είναι πολύ καλύτερη από το τίποτα.