Όταν το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο συνεδριάζει την Πέμπτη και την Παρασκευή, ένα έγγραφο προς συζήτηση θα είναι το νέο σχέδιο της Ευρωπαϊκής Κομισιόν για το μέλλον της νομισματικής ένωσης.
Πολλές από τις ιδέες δεν είναι τόσο καινοτόμες όσο χρήσιμες. Άλλες φαίνονται δύσκολο να επιβληθούν. Το κυριότερο, το σχέδιο μεταρρύθμισης θα παραμείνει ένα ακόμη άσκοπο έγγραφο μέχρις ότου οι αρχηγοί κυβερνήσεων της ευρωζώνης εξηγήσουν πραγματικά τι θέλουν.
Ο «Χάρτης πορείας για την εμβάθυνση της Οικονομικής και Νομισματικής Ένωσης της Ευρώπης», ο οποίος δημοσιεύθηκε την περασμένη εβδομάδα, ακολουθεί μια σειρά από εκθέσεις τα τελευταία δύο χρόνια, η κάθε μία πιο μεγαλόπνοη από τις προηγούμενες στους στόχους της. Το πρόβλημα: Έχουν παραμείνει σε μεγάλο βαθμό στο χαρτί. Η ζώνη του ευρώ υιοθέτησε σημαντικές θεσμικές μεταρρυθμίσεις στο αποκορύφωμα της κρίσης χρέους, συμπεριλαμβανομένης της έναρξης τραπεζικής ένωσης. Ωστόσο, η ολοκλήρωσή τους αποδείχθηκε άπιαστη, κυρίως λόγω των πολιτικών αντιστάσεων που προέρχονται από τα κράτη μέλη.
Το σχέδιο, που παρουσιάστηκε από τον πρόεδρο Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ, περιλαμβάνει ιδέες που θα αντιμετώπιζαν μερικές από αυτές τις ελλείψεις. Το ένα είναι να δημιουργηθεί ένα Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο, το οποίο, μεταξύ άλλων, θα παρέχει πρόσθετους πόρους για την αναδιάρθρωση ή την εξάλειψη των προβληματικών τραπεζών. Μια τέτοια κίνηση θα ενίσχυε την εμπιστοσύνη των επενδυτών στο ευρωπαϊκό τραπεζικό σύστημα και θα εξασφάλιζε ότι οι μεμονωμένες κυβερνήσεις δε θα πρέπει να χειρίζονται από μόνες του τις τραπεζικές κρίσεις.
Παρόλο που η ιδέα αυτή είναι λογική, δεν είναι καθόλου καινοφανής: τα κράτη μέλη προέβλεψαν ένα τέτοιο εμπόδιο όταν δημιούργησαν τον Ενιαίο Μηχανισμό Εξυγίανσης το 2013. Εντούτοις, δεν κατάφεραν να προχωρήσουν, εξαιτίας φόβων από χώρες όπως η Γερμανία, ότι θα κατέληγαν να διασώζουν τραπεζικά συστήματα άλλων χωρών. Παρ’ όλη την ελπίδα της Κομισιόν, η θέση του Βερολίνου επί του θέματος παραμένει ανοικτό ερώτημα.
Το EMF θα αναλάμβανε επίσης τις λειτουργίες του υφιστάμενου Ευρωπαϊκού Μηχανισμού Σταθερότητας για την υποστήριξη των προβληματικών κρατών μελών. Σε αντίθεση με τον ΕΜΣ, ο οποίος βασίζεται σε διακυβερνητική συμφωνία, το Ευρωπαϊκό Νομισματικό Ταμείο θα κατοχυρωθεί στο νομικό πλαίσιο της ΕΕ. Θα συνοδευόταν από τη δημιουργία υπουργού οικονομικών της ζώνης του ευρώ, προκειμένου να βελτιωθεί ο συντονισμός των πολιτικών εντός της νομισματικής ένωσης.
Ο Βόλφγκανγκ Σόιμπλε, πρώην υπουργός Οικονομικών της Γερμανίας, υποστήριξε τη δημιουργία του EMF όταν αποχώρησε από τη δουλειά του. Το πρόβλημα είναι ότι οι κυβερνήσεις δεν μπορούν να συμφωνήσουν σχετικά με τον τρόπο με τον οποίο πρέπει να λειτουργήσει αυτός ο νέος θεσμός, για παράδειγμα εάν πρέπει να υπάρξει αυτόματη αναδιάρθρωση του δημόσιου χρέους όποτε μια χώρα ζητεί βοήθεια. Το έγγραφο της Κομισιόν δεν κάνει τίποτα για την αντιμετώπιση αυτών των προβλημάτων, τα οποία μπορούν να επιλυθούν μόνο από τις κυβερνήσεις των κρατών μελών.
Η λιγότερο πειστική ιδέα που υποστηρίζει ο Γιούνκερ είναι η δημιουργία ενός χρηματοδοτικού οχήματος για την αντιμετώπιση οικονομικών διαταραχών που επηρεάζουν μόνο μερικές χώρες. Οι στόχοι είναι αξιέπαινοι: η ευρωζώνη χρειάζεται μια κοινή δημοσιονομική πολιτική για να βοηθήσει τις χώρες που έχουν ανάγκη και να συμπληρώσει τις προσπάθειες της Ευρωπαϊκής Κεντρικής Τράπεζας. Ωστόσο, δεν είναι σαφές πώς το σχέδιο θα αντιμετωπίσει την ανησυχία των χωρών χαμηλού χρέους όπως η Γερμανία, οι οποίες φοβούνται ότι ένας κοινός προϋπολογισμός θα χρηματοδοτούσε απερίσκεπτες δαπάνες σε άλλα κράτη μέλη.
Η Κομισιόν προτείνει ότι οι χώρες που ζητούν βοήθεια θα πρέπει να συμμορφώνονται με τους δημοσιονομικούς κανόνες της ζώνης του ευρώ για μια περίοδο προτού χτυπηθούν από σοκ. Ωστόσο, η πρόσφατη εμπειρία έδειξε ότι η Κομισιόν είναι ανοικτή σε μια ευέλικτη ερμηνεία των δημοσιονομικών κριτηρίων αναφοράς της – παραδείγματος χάριν, τα τελευταία δύο χρόνια η Ιταλία ήταν σε θέση να επιτύχει πολύ μεγαλύτερα δημοσιονομικά ελλείμματα από ό, τι η αυστηρή ερμηνεία των κανόνων θα επέτρεπε. Επιπλέον, είναι πολύ δύσκολο να προσδιοριστεί πότε ξεκίνησε ένα σοκ: έτσι, θα είναι δύσκολο να γίνει διάκριση ανάμεσα στην άσκοπη σπατάλη και την αναγκαιότητα.
Η ολοκλήρωση της τραπεζικής ένωσης – για παράδειγμα, η δημιουργία ενός κοινού συστήματος εγγύησης των καταθέσεων – και η οικοδόμηση στοιχείων μιας δημοσιονομικής ένωσης θα συμβάλει στην ενίσχυση της θεσμικής υποδομής της ευρωζώνης. Αυτό όμως εξαρτάται από τις ευρωπαϊκές πρωτεύουσες, όχι από τις Βρυξέλλες.
Στη Γαλλία, ο πρόεδρος Εμανουέλ Μακρόν έχει θέσει σε εφαρμογή μια φιλόδοξη ατζέντα για την ολοκλήρωση της ευρωζώνης, παρόλο που υπάρχουν πρόσφατες αναφορές ότι μπορεί να έχει γίνει πιο επιφυλακτικός με αυτό. Η Γερμανία προσεγγίζει περισσότερο τον σχηματισμό μιας μεγάλης κυβέρνησης συνασπισμού μεταξύ των Χριστιανοδημοκρατών και των Σοσιαλδημοκρατών. Ο Μάρτιν Σουλτς, ηγέτης του SPD, ζήτησε πρόσφατα τη δημιουργία «Ηνωμένων Πολιτειών της Ευρώπης», αλλά είναι απίθανο η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ να συμφωνήσει.
Η Ευρωπαϊκή Κομισιόν έχει δίκιο να υπηρετεί σε συντονιστικό ρόλο τις κυβερνήσεις και να τους προσφέρει τεχνική υποστήριξη. Ωστόσο, ελλείψει σαφούς πολιτικής βούλησης, έγγραφα όπως ο χάρτης πορείας της Κομισιόν της περασμένης εβδομάδας θα παραμείνουν ένας μακρύς κατάλογος κενών λέξεων.