Γερμανία και Τουρκία σε σημείο καμπής

Αλλά ένας κλιμακωτός πόλεμος λέξεων για τις δημοκρατικές αξίες έχει πιέσει αυτούς τους δεσμούς. Μετά από ενάμιση χρόνο εντάσεων, η σχέση μεταξύ των δύο συμμάχων του ΝΑΤΟ έφθασε σε ένα εμφανές σημείο καμπής στα τέλη Ιουλίου μετά την κράτηση ομάδας ακτιβιστών για τα ανθρώπινα δικαιώματα από την Τουρκία, συμπεριλαμβανομένου του Πέτερ Στέντνερ, γερμανού υπήκοου. Ο γερμανός υπουργός Εξωτερικών Σίγκμαρ Γκάμπριελ, με την ευλογία της Μέρκελ, ανακοίνωσε έναν «αναπροσανατολισμό» των σχέσεων μεταξύ των χωρών, προειδοποιώντας τις γερμανικές εταιρείες για τη διεξαγωγή επιχειρήσεων στην Τουρκία και τους γερμανούς τουρίστες για τις επισκέψεις. Αυτό οδήγησε σε καταγγελία από τον τούρκο πρόεδρο Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν, ο οποίος αποκάλεσε τις πράξεις της Γερμανίας «ασυγχώρητες» και άφησε να εννοηθεί ότι ετοιμάζει αντίποινα. Με τις κατηγορίες αυτές στον αέρα, αποκαλύφθηκε ότι η ομοσπονδιακή αστυνομία της Γερμανίας έλαβε έναν κατάλογο 678 γερμανικών εταιρειών, τις οποίες υποπτεύεται η Τουρκία ότι υποστηρίζουν την τρομοκρατία, κάτι που απέρριψαν αμέσως οι αξιωματούχοι.

Ενώ οι σχέσεις μεταξύ των δύο είναι αναμφισβήτητα στο χειρότερο σημείο της μεταπολεμικής εποχής, και οι δύο πλευρές έχουν πολλά να χάσουν αν τις αφήσουν να επιδεινωθούν. Η Μέρκελ χρειάζεται την βοήθεια του Ερντογάν για να κρατήσει τη ροή των προσφύγων στη Γερμανία υπό έλεγχο και ο Τούρκος πρόεδρος βασίζεται στη Γερμανία, τον μεγαλύτερο εμπορικό εταίρο της χώρας του, για τουριστικές επισκέψεις και ως αγορά για τις εξαγωγές του.

Οι σχέσεις άρχισαν να επιδεινώνονται αφού η Μέρκελ βοήθησε να κλείσει συμφωνία μεταξύ του Ερντογάν και της Ευρωπαϊκής Ένωσης τον περασμένο Μάρτιο, στο ζενίθ της μεταναστευτικής κρίσης που ανατάραξε την ευρωπαϊκή πολιτική, να ελέγξει τη ροή των προσφύγων από τη Μέση Ανατολή στη Γερμανία. Αυτή η συμφωνία έχει τηρηθεί σε μεγάλο βαθμό – και μαζί της, η στήριξη για το κόμμα της Μέρκελ, το οποίο είχε δοκιμαστεί από ευρύτατο αντι-μεταναστευτικό συναίσθημα.

Από τότε, η Μέρκελ αναγκάστηκε να υιοθετήσει μια στάση συμφιλίωσης προς τον Ερντογάν, ακόμη και όταν ο Τούρκος ηγέτης καταδίωξε τους αντιφρονούντες, φυλακίζοντας περισσότερους από 100.000 πολίτες του μετά από ένα αποτυχημένο πραξικόπημα τον περασμένο Ιούλιο. Με τις ομοσπονδιακές εκλογές μόλις δύο μήνες μακριά, η Χριστιανοδημοκρατική Ένωση της γερμανίδας καγκελάριου – η οποία προηγείται των αντιπάλων Σοσιαλδημοκρατών κατά 18 μονάδες στις τελευταίες δημοσκοπήσεις – δύσκολα μπορεί να διακινδυνεύσει να αποτύχει η συμφωνία με την Τουρκία. Η Μέρκελ αντιμετώπισε ενδεχόμενη αντίδραση στο εσωτερικό πέρυσι, όταν επέτρεψε τη δίωξη ενός γερμανού σατιριστή για ένα άσεμνο ποίημα για τον Τούρκο πρόεδρο σύμφωνα με έναν απαρχαιωμένο γερμανικό νόμο που προστατεύει τους ξένους αρχηγούς κρατών από την κακοποίηση. (Ο εισαγγελέας σταμάτησε την έρευνα με το επιχείρημα ότι το εικαζόμενο έγκλημα δεν μπορούσε να αποδειχθεί «με την απαιτούμενη βεβαιότητα»).

«Έχει υπάρξει μια πολύ λεπτή εξισορροπητική πράξη για τη Μέρκελ και μέχρι στιγμής έχει δουλέψει», λέει η Τζούντι Ντέμπσι, ανώτερη συνεργάτης στο Carnegie Europe, μέρος του Endowment Carnegie για τη Διεθνή Ειρήνη. «Από την άλλη πλευρά, δίνεται στον Ερντογάν λίγο πολύ λευκή επιταγή να κάνει ό, τι του αρέσει. Ο Ερντογάν μπορεί να πάρει πολλά σημεία χτυπώντας τη Γερμανία πίσω στην Τουρκία, αλλά θα υπάρξει ένα πολύ υψηλό τίμημα και για τις δύο πλευρές.»

Σε αντάλλαγμα για την αποδοχή των προσφύγων, η Τουρκία θα λάβει από την ΕΕ συνολικά 6 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το 2018, κάνοντάς τη να διστάζει να αθετήσει τη δική της  πλευρά στη συμφωνία. Επιπλέον, ο αριθμός των ξένων επισκεπτών στην Τουρκία μειώθηκε κατά περισσότερο από 10 εκατομμύρια πέρυσι. Κατά τους πρώτους πέντε μήνες του τρέχοντος έτους, οι επισκέψεις από γερμανούς, παραδοσιακά μία από τις μεγαλύτερες τουριστικές ομάδες που επισκέπτονται την Τουρκία, μειώθηκαν κατά 25%.

Οι Τούρκοι αποτελούν τη μεγαλύτερη εθνική μειονότητα της Γερμανίας και από τα 3,5 εκατομμύρια πολιτογραφημένους πολίτες και κατόχους διπλής βίζας που ζουν εκεί, 1,3 εκατομμύρια επιτρέπεται να ψηφίσουν στις τουρκικές εκλογές. Αφού η Γερμανία εμπόδισε τους υπουργούς του Ερντογάν να διεξαγάγουν εκστρατείες στη χώρα για το δημοψήφισμα του Απριλίου που μετέφερε περισσότερη εξουσία στην προεδρία (το οποίο ο τούρκος ηγέτης κέρδισε), ο Ερντογάν τους κατηγόρησε ότι ασκούν «ναζιστικές πρακτικές». Μια γερμανική κοινοβουλευτική ψηφοφορία τον περασμένο Ιούνιο αναγνώρισε τη δολοφονία αρμενίων πριν από έναν αιώνα κατά τη διάρκεια της Οθωμανικής Αυτοκρατορίας ως γενοκτονία, κάτι που οδήγησε την Τουρκία να εμποδίσει τους γερμανούς βουλευτές να επισκεφθούν τους στρατιώτες της χώρας τους που ασχολούνται με την καταπολέμηση του Ισλαμικού Κράτους και βρίσκονται σε βάση στην Τουρκία. Η Μέρκελ υποβάθμισε τότε τη σημασία της ψηφοφορίας για τη γενοκτονία.

Υπάρχουν κάποια σημάδια ότι η Γερμανία και η Τουρκία προσπαθούν να ανακουφίσουν την κρίση στη σχέση τους. Με τις θέσεις εργασίας χιλιάδων τούρκων εργαζομένων σε γερμανικές εταιρείες να διακυβεύονται και ίσως αναζητώντας έναν τρόπο να υποχωρήσει από τον τελευταίο γύρο ρητορικής, η κυβέρνηση Ερντογάν στις 24 Ιουλίου απέσυρε τον κατάλογο των υποτιθέμενων υποστηρικτών της τρομοκρατίας, αποκαλώντας το «επικοινωνιακό πρόβλημα». Ένας εκπρόσωπος του γερμανικού υπουργείου Εσωτερικών αναγνώρισε τη διευκρίνιση αλλά δεν απέσυρε την ταξιδιωτική οδηγία.

«Υπάρχει μια κρίσιμη κοινή γνώμη εδώ στη Γερμανία όσον αφορά τις πολιτικές έναντι της Τουρκίας, τις εξελίξεις στην Τουρκία και πρωτίστως την αντίδραση της γερμανικής κυβέρνησης», λέει ο Γκιουλιστάν Γκιουργμέι, πολιτικός επιστήμονας στο Ελεύθερο Πανεπιστήμιο του Βερολίνου που ειδικεύεται στις σχέσεις Τουρκίας-ΕΕ. Ο Ερντογάν, όπως λέει, δοκιμάζει τα όριά του με τη Γερμανία – και μπορεί τελικά να έχει φθάσει σε ένα όριο.

Συμπέρασμα – Ούτε η Γερμανία ούτε η Τουρκία έχουν την οικονομική δυνατότητα να αποξενώσουν ο ένας τον άλλο, αλλά η πολιτική και η φιλοσοφία έχουν τη Μέρκελ και τον Ερντογάν σε διαφωνία.