Ο πρόεδρος της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ είναι ένας άνθρωπος συμβιβασμού, συχνά εις βάρος του οράματος που εκπροσωπεί.
Όμως, στην ομιλία του για την κατάσταση της Ευρωπαϊκής Ένωσης την Τετάρτη, εξέδωσε μια ασυμβίβαστη έκκληση για μια στενότερη, φεντεραλιστική ΕΕ που έρχεται σε αντίθεση με τις προθέσεις των δύο ισχυρότερων εθνικών ηγετών της ένωσης, της γερμανίδας καγκελαρίου Άνγκελα Μέρκελ και του γάλλου προέδρου Εμανουέλ Μακρόν. Μπορεί να μην τους αρέσει να προκαλούνται με αυτόν τον τρόπο.
Τον Μάρτιο, ο κ. Γιούνκερ δημοσίευσε μια λευκή εργασία για το μέλλον της ΕΕ, που ήταν ένα τυπικό έγγραφο που αφορούσε τις Βρυξέλλες: Καθόρισε πέντε σενάρια για την ένωση, από την αδράνεια ή την ευρεία αποκέντρωση των εξουσιών στις εθνικές πρωτεύουσες μέχρι το να «κάνουν πολύ περισσότερα μαζί». Καθώς παρουσίασε το έγγραφο, ο Γιούνκερ κατέστησε σαφές ότι αντιτίθεται στο σενάριο αποκέντρωσης, ήταν εμφανώς ουδέτερος για τα άλλα.
Η Μέρκελ, η απόλυτη ρεαλίστρια, υποστηρίζει μια Ευρώπη πολλών ταχυτήτων, στην οποία μερικά βασικά κράτη μέλη συνεργάζονται περισσότερο και άλλα μένουν πίσω. Ο Μακρόν, στην πρώτη του μεγάλη ομιλία για την εξωτερική πολιτική ως πρόεδρος, ζήτησε επίσης να προχωρήσει «μια εμπροσθοφυλακή των πρόθυμων» που θα ακολουθήσουν τελικά και οι υπόλοιποι.
Θεωρείται ευρέως ότι το «Merkron» – το δίδυμο των εθνικών ηγετών που έχουν συγκρατήσει τις εθνικιστικές, λαϊκιστικές δυνάμεις στις δύο μεγαλύτερες οικονομίες της ηπείρου – μπορεί τώρα να αξιοποιήσει την ευκαιρία για την πρόοδο της ΕΕ, που δημιουργήθηκε από την επιστροφή της ευρωπαϊκής οικονομίας στην ανάπτυξη και την έξοδο του Ηνωμένου Βασιλείου. Ποιος ακριβώς είναι ο Γιούνκερ για να τους διαψεύσει; Δεν είναι καν ένας πραγματικά εκλεγμένος αξιωματούχος: Αν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο τον ψήφισε, έπρεπε πρώτα να διοριστεί από τους εθνικούς ηγέτες.
Ο κ. Γιούνκερ, ο οποίος δήλωσε ότι δεν σκοπεύει να διεκδικήσει δεύτερη θητεία το 2019, είχε απροσδόκητα καλή απάντηση σε αυτό το ερώτημα στην ομιλία της Τετάρτης. Ζήτησε να συνδυαστούν οι δύο προεδρικές θέσεις της ΕΕ – της Ευρωπαϊκής Κομισιόν, υπεύθυνη για την καθημερινή λειτουργία του μπλοκ, και του Ευρωπαϊκού Συμβουλίου, το οποίο συγκεντρώνει τους εθνικούς ηγέτες – σε μια ενιαία θέση, που θα καλυφθεί ύστερα από εκλογές σε ολόκληρη την Ευρώπη. «Για να κατανοήσουμε τις προκλήσεις της δουλειάς και της ποικιλομορφίας των κρατών μελών μας, ένας μελλοντικός πρόεδρος θα πρέπει να συναντηθεί με τους πολίτες στις αίθουσες του Ελσίνκι καθώς και στις πλατείες της Αθήνας», δήλωσε ο Γιούνκερ.
Η κίνηση θα αντιμετωπίσει τις ανησυχίες πολλών ευρωπαίων σχετικά με τη δημοκρατική νομιμότητα της ΕΕ. Το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο, το οποίο ήδη εκλέγουν άμεσα, έχει ασαφείς, κατακερματισμένες εξουσίες που καταλαβαίνουν λίγοι ψηφοφόροι, οπότε οι εκλογές μαστίζονται από χαμηλή προσέλευση και ανεύθυνη ψηφοφορία διαμαρτυρίας που δεν επαναλαμβάνεται σε εθνικό επίπεδο. Η εκλογή ενός μόνο ηγέτη για το μπλοκ θα πρέπει να είναι μια σαφέστερη πρόταση, ειδικά εάν ο πρόεδρος της ΕΕ βρίσκεται στην κορυφή μιας εξορθολογισμένης γραφειοκρατίας με σαφείς αρμοδιότητες. Για το σκοπό αυτό, ο Γιούνκερ πρότεινε να δοθεί σε ανώτατο αξιωματούχο της Επιτροπής μια νέα θέση υπουργού οικονομικών και οικονομίας – η δημιουργία της οποίας υποστήριξε και η Μέρκελ και ο Μακρόν. Στην πραγματικότητα, σύμφωνα με αυτές τις προτάσεις, η ΕΕ θα αποκτήσει κάτι σαν μια προεδρία των Ηνωμένων Πολιτειών, αντισταθμισμένη από πολύ ισχυρότερες πολιτείες από αυτές των ΗΠΑ. Η λέξη δεν αναφέρθηκε, αλλά θα ήταν μια ομοσπονδία.
Μέσα σε ένα τέτοιο σύστημα δεν θα υπήρχε περιθώριο για «πολλαπλές ταχύτητες». Ο Γιούνκερ ήταν πρόθυμος να προσελκύσει τις χώρες της Ανατολικής Ευρώπης να ενσωματωθούν το ίδιο γρήγορα όσο ο πυρήνας της ζώνης του ευρώ. Η Βουλγαρία, η Ρουμανία και η Κροατία πρέπει τελικά να γίνουν πλήρη μέλη της περιοχής χωρίς σύνορα Σένγκεν, δήλωσε ο Γούνκερ. Οι χώρες που δεν ανήκουν στο ευρώ πρέπει να ενταχθούν στο ευρώ. Και όλα τα μέλη θα πρέπει να αντιμετωπίζονται εξίσου: ο Γιούνκερ έθιξε ειδικά την ανησυχία των Ανατολικοευρωπαίων για τα φθηνότερα συστατικά που χρησιμοποιούν οι πολυεθνικές τροφίμων στις χώρες αυτές για επώνυμα προϊόντα που πωλούν σε όλη την ΕΕ. Υποσχέθηκε επίσης στις χώρες που δεν ανήκουν στο ευρώ ένα «μέσο σύγκλισης» – βοήθεια στην εκπλήρωση των κριτηρίων για το κοινό νόμισμα. Η Ευρώπη, είπε, πρέπει να «αναπνεύσει τόσο με τον δυτικό όσο και με τον ανατολικό πνεύμονα, διαφορετικά θα πνιγεί».
Το προφανές ερώτημα που τίθεται είναι αν υπάρχει υποστήριξη για το όραμα του Γιούνκερ έξω από τις φεντεραλιστικές φατρίες του Ευρωπαϊκού Κοινοβουλίου, που τον χειροκρότησαν όρθιες την Τετάρτη. Με την πρώτη ματιά, δεν υπάρχει καμία. Δεν είναι ότι η Τσεχία και η Πολωνία χρειάζονται πολλή βοήθεια για την εκπλήρωση των κριτηρίων του ευρώ. Θα μπορούσαν να το κάνουν, αλλά διοικούνται από πολιτικούς που βλέπουν το κοινό νόμισμα ως μέσο εξωτερικής πίεσης και θέλουν να διατηρήσουν την κορώνα και το ζλότι.
Τα ανοικτά σύνορα της Ευρώπης και το σχετικό άνοιγμα των Βρυξελλών στους μουσουλμάνους πρόσφυγες δεν είναι δημοφιλείς στους ψηφοφόρους και αυτό αποτελεί σημαντικό εμπόδιο για την αύξηση του φεντεραλισμού. Η κομισιόν του Γιούνκερ έχει μια άσχημη σχέση με τις σημερινές πολωνικές και ουγγρικές κυβερνήσεις και αν ο Αντρέι Μπάμπις γίνει πρωθυπουργός της Τσεχίας τον Οκτώβριο, όπως αναμένεται, η χώρα του θα γίνει πιθανώς το ίδιο αντιδραστική.
Ταυτόχρονα, είναι δύσκολο να δούμε τη Μέρκελ και τον Μακρόν να εξουσιοδοτούν έναν πρόεδρο της ΕΕ. Δεν είναι μόνο ότι δεν υπάρχει κανένας λόγος να δεχτούν ίσους ή ακόμη και πιθανών ισχυρότερους ηγέτες στις Βρυξέλλες. Ακόμη κι αν εκλεγεί άμεσα, αυτό θα δώσει ισχυρά πυρομαχικά στους εθνικιστές και τους λαϊκιστές στη Γερμανία και τη Γαλλία, καθιστώντας τον επόμενο εκλογικό κύκλο ακόμη πιο δύσκολο από αυτόν που τελειώνει φέτος. Οι δύο δεν συμφωνούν καν για τη μέγιστη ταχύτητα σε μια ταχεία διαδικασία: Ο γάλλος πρόεδρος επιθυμεί μια πολύ ισχυρότερη δέσμευση της ζώνης του ευρώ για έναν κοινό προϋπολογισμό από ό, τι μπορεί να υποστηρίξει η όρεξη ή η εντολή της Μέρκελ.
Ο ισχυρισμός του Γιούνκερ είναι ότι κάποιος πρέπει, όπως το έθεσε, να τελειώσει την οικοδόμηση του σπιτιού, όσο ο ήλιος λάμπει. Αλλά πολλοί θα διαφωνήσουν για το πόσο ηλιόλουστες είναι οι προοπτικές της ΕΕ. Η οικονομική ανάπτυξη, περίπου στο 2%, απέχει πολύ από εξαιρετική και είναι άνισα κατανεμημένη. Έχουν αποφευχθεί εκλογικά ατυχήματα επιπέδου Τραμπ, αλλά με τίμημα τους ασταθείς κυβερνητικούς συνασπισμούς (η Γερμανία θα χρειαστεί να χτίσει ένα ιδιαίτερα αβέβαιο φέτος) και τους μη δημοφιλείς ηγέτες που εκλέγονται ως αποτέλεσμα τακτικής ψηφοφορίας (η περίπτωση του Μακρόν). Η δυσαρέσκεια στην Ανατολική Ευρώπη ενάντια στην αποικιοκρατία από τη Δύση αυξάνεται και η κορύφωσή της δεν έχει φτάσει ακόμη. Η Ελλάδα παραμένει κατακερματισμένη παρά τις μαζικές απολύσεις. Το Ηνωμένο Βασίλειο βρίσκεται σε στον δρόμο της εξόδου, και αυτό δεν είναι μόνο μια ευκαιρία αλλά και επιβάρυνση και αποστράγγιση των πόρων της ΕΕ. Είναι πραγματικά η κατάλληλη στιγμή για μια μεγάλη ώθηση ολοκλήρωσης;
Ο Γιούνκερ είναι αξιέπαινος για τη θέση του και για το θάρρος να εκφράσει τις σκέψεις του. Η λογική του ευρωπαϊκού σχεδίου είναι κεντρομόλος και, όπως το διαπιστώνει ήδη το Ηνωμένο Βασίλειο, οι οικονομικοί δεσμοί που συγκρατούν την ένωση είναι ισχυρότεροι από ό, τι αντιλαμβάνονται οι περισσότεροι άνθρωποι. Το μόνο πρόβλημα είναι ότι η συγκεκριμένη ευκαιρία που ο Γιούνκερ ισχυρίζεται ότι υπάρχει για ένα άλμα μπροστά είναι πιθανό να χαθεί επειδή δεν τη βλέπουν όλοι.