Σε πρόσφατο συνέδριο στη Γαλλία, κάποιοι ευρωπαίοι εξέπληξαν τους αμερικανούς τους επισκέπτες υποστηρίζοντας ότι ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ θα μπορούσε να κάνει καλό στην Ευρώπη.
Με την επιστροφή του Τραμπ στην Ευρώπη για τη σύνοδο κορυφής των G20 στο Αμβούργο, αξίζει να αναρωτηθούμε αν έχουν δίκιο.
Κατά τα περισσότερα μέτρα, η προεδρία του Τραμπ υπήρξε απαίσια για την Ευρώπη. Φαίνεται να περιφρονεί την Ευρωπαϊκή Ένωση. Η σχέση του με τη γερμανίδα καγκελάριο Άνγκελα Μέρκελ είναι ψυχρή σε σχέση με τη φιλία του με τον αυταρχικό πρόεδρο της Τουρκίας, τον Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν ή τον θαυμασμό του για τον ρώσο πρόεδρο Βλαντιμίρ Πούτιν.
Επιπλέον, το Τραμπ καλωσορίζει την απερχόμενη έξοδο της Βρετανίας από την ΕΕ. Όταν συναντήθηκε για πρώτη φορά με την πρωθυπουργό Τερέζα Μέι, φέρεται να ρώτησε με ενθουσιασμό: «Ποιος είναι ο επόμενος;». Τέλος, ο Τραμπ επιβεβαίωσε με καθυστέρηση το άρθρο 5 του ΝΑΤΟ (το οποίο δεσμεύει σε αμοιβαία υπεράσπιση). Απέσυρε τις ΗΠΑ από τη συμφωνία του Παρισιού για το κλίμα, η οποία είναι πολύ δημοφιλής στην Ευρώπη. Και έχει μειώσει τη συνεισφορά των ΗΠΑ στα Ηνωμένα Έθνη, τα οποία έχουν ισχυρή ευρωπαϊκή στήριξη.
Δεν αποτελεί έκπληξη το γεγονός ότι ο Τραμπ είναι προσωπικά μη δημοφιλής σε ολόκληρη την Ευρώπη. Σε πρόσφατη δημοσκόπηση του Pew αναφέρεται ότι μόνο το 22% των βρετανών, το 14% των γάλλων και το 11% των γερμανών έχουν εμπιστοσύνη σε αυτόν. Αλλά αυτή η ίδια αυτή αντιδημοτικότητα – περισσότερο αντι-τραμπική παρά αντιαμερικανική – συνέβαλε στην ενίσχυση των ευρωπαϊκών αξιών.
Νωρίτερα φέτος, υπήρχε φόβος ότι μια αυξανόμενη παλίρροια του είδες του εθνικιστικού λαϊκισμού που έφερε τον Τραμπ στην εξουσία και οδήγησε στο Brexit θα μπορούσε να σαρρώσει την Ευρώπη, εξασφαλίζοντας μάλιστα τη γαλλική προεδρία για την ακροδεξιά Μαρίν Λε Πεν. Αντίθετα, το λαϊκιστικό κύμα φαίνεται να εξαντλήθηκε με την εκλογή του Τραμπ. Από τότε, οι λαϊκιστές έχουν ηττηθεί στην Αυστρία και την Ολλανδία. Οι γάλλοι εξέλεξαν τον Εμανουέλ Μακρόν, έναν νεοφώτιστο κεντρώο. Και η Μέι, υποστηρίκτρια ενός «σκληρού» Brexit, έχασε την κοινοβουλευτική πλειοψηφία στις γενικές εκλογές του προηγούμενου μήνα.
Η Ευρώπη εξακολουθεί να αντιμετωπίζει αργή ανάπτυξη, υψηλή ανεργία και πολιτική αταξία που την μαστίζουν καθ’ όλη τη δεκαετία μετά την παγκόσμια χρηματοπιστωτική κρίση του 2008. Αλλά όποιος κερδίσει τις εκλογές στη Γερμανία το Σεπτέμβριο θα είναι μετριοπαθής και όχι ακραίος εθνικιστής και θα καταλάβει τη σημασία της συνεργασίας με τον Μακρόν για την επανεκκίνηση του γαλλογερμανικού κινητήρα της ευρωπαϊκής προόδου.
Οι διαπραγματεύσεις για το Brexit υπόσχονται να είναι περίπλοκες και αμφιλεγόμενες. Για τους υποστηρικτές του «μαλακού Brexit», που θέλουν να διατηρήσουν την πρόσβαση της Βρετανίας στην ευρωπαϊκή ενιαία αγορά, το πρόβλημα είναι ότι η ψήφος του Brexit αντικατόπτριζε κυρίως τις ανησυχίες σχετικά με τη μετανάστευση και όχι τις λεπτομέρειες των κανόνων της ενιαίας αγοράς. Ωστόσο, η Ευρώπη αρνείται να επιτρέψει την ελεύθερη κυκλοφορία αγαθών και υπηρεσιών χωρίς την ελεύθερη κυκλοφορία ανθρώπων. Περίπου τρία εκατομμύρια ευρωπαίοι ζουν σήμερα στη Βρετανία και ένα εκατομμύριο βρετανοί κατοικούν στην Ευρώπη.
Ένας πιθανός συμβιβασμός θα μπορούσε να βρεθεί με τη δημιουργία μιας νέας ευρωβρετανικής οντότητας, η οποία να εγγυάται τα δικαιώματα των πολιτών των δύο πλευρών επιτρέποντας παράλληλα ορισμένα όρια στη μετανάστευση καθώς και σε ορισμένα αγαθά. Θα μπορούσε κανείς να φανταστεί αυτή την οντότητα με τη μορφή ομόκεντρων κύκλων, με την ελεύθερη μετακίνηση να χαρακτηρίζει τον εσωτερικό κύκλο της ΕΕ και με περιορισμούς στον εξωτερικό κύκλο.
Το αν οι συμβιβασμοί αυτοί θα είναι δυνατοί εξαρτώνται από την ευελιξία της Ευρώπης. Στο παρελθόν, οι ευρωπαίοι έχουν αναφερθεί στο ενδεχόμενο «διαφορετικών ταχυτήτων» με σιωπηρό στόχο την «ολοένα στενότερης ένωσης». Αυτός ο ομοσπονδιακός στόχος θα έπρεπε να αντικατασταθεί και μια μεταφορά διαφορετικών επιπέδων θα έπρεπε να αντικαταστήσει τις διαφορετικές ταχύτητες.
Πολλές ευρωπαϊκές ελίτ έχουν ήδη γίνει πιο ευέλικτες όσον αφορά το μέλλον της Ευρώπης και έχουν ξεπεράσει τον φεντεραλιστικό στόχο και οραματίζονται μια ευρωπαϊκή οντότητα που είναι sui generis. Επισημαίνουν ότι υπάρχουν ήδη τρία διαφορετικά επίπεδα συμμετοχής στην Ευρώπη: η τελωνειακή ένωση, το νόμισμα του ευρώ και η συμφωνία του Σένγκεν για την κατάργηση των εσωτερικών συνόρων. Η άμυνα θα μπορούσε να γίνει το τέταρτο.
Στο παρελθόν, η ευρωπαϊκή πρόοδος όσον αφορά τη συνεργασία στην άμυνα παρεμποδίστηκε όχι μόνο από τις ανησυχίες για την κυριαρχία, αλλά και από την εγγύηση ασφάλειας που παρέχουν οι Ηνωμένες Πολιτείες. Με τον Τραμπ να δημιουργεί αμφιβολίες για την αμερικανική αξιοπιστία, το ζήτημα της ασφάλειας έχει μεταφερθεί στο προσκήνιο.
Έχουν αρχίσει προσπάθειες για την οικοδόμηση ενός κοινού ευρωπαϊκού αμυντικού συστήματος, αλλά η διαδικασία είναι αργή. Εκτός από τη Βρετανία, μόνο οι γάλλοι έχουν μεγάλες ικανότητες εκστρατευτικής δύναμης, ενώ η Γερμανία έχει παρεμποδιστεί από την ιστορία να κάνει περισσότερα. Και η Βρετανία ήταν πάντα απρόθυμη να κάνει οτιδήποτε που θα μπορούσε να ανταγωνιστεί το ΝΑΤΟ. Αλλά αυτές οι συμπεριφορές αρχίζουν να αλλάζουν.
Και πάλι, η εικόνα των ομόκεντρων κύκλων μπορεί να βοηθήσει. Πριν από τον πόλεμο στο Ιράκ στις αρχές της δεκαετίας του 2000, ορισμένοι υποστήριξαν ότι, από την άποψη της ασφάλειας, οι Αμερικανοί είναι από τον Άρη, ενώ οι Ευρωπαίοι προέρχονται από την Αφροδίτη. Αλλά ο κόσμος έχει αλλάξει και η Ευρώπη αντιμετωπίζει τώρα μια σειρά από εξωτερικές απειλές. Οι επιθέσεις της Ρωσίας στη Γεωργία και την Ουκρανία έχουν υπενθυμίσει στους Ευρωπαίους τους κινδύνους που αντιμετωπίζουν από τον μεγάλο γείτονά τους. Η απόκρουση της Ρωσίας θα απαιτήσει ακόμα ένα ισχυρό ΝΑΤΟ.
Μια άλλη σειρά απειλών, ωστόσο, θα μπορούσε να προέλθει από τη βία στα Βαλκάνια. Κάποιοι παρατηρητές πιστεύουν ότι ο εμφύλιος πόλεμος περιορίστηκε μόλις πρόσφατα στη Μακεδονία. Μια ευρωπαϊκή ειρηνευτική δύναμη θα μπορούσε να συμβάλει σημαντικά στη σταθερότητα στην περιοχή.
Ένα τρίτο σύνολο απειλών για την Ευρώπη προέρχεται από τη Βόρεια Αφρική και τη Μέση Ανατολή. Η Λιβύη βρίσκεται σε χάος και αποτελεί πηγή επικίνδυνων μεσογειακών μετακινήσεων από απελπισμένους μετανάστες, και μπορεί επίσης να φανταστεί κανείς την ανάγκη προστασίας των πολιτών ή διάσωσης ομήρων στην περιοχή. Εδώ η γαλλική εκστρατευτική ικανότητα, ίσως σε συνδυασμό με τη Βρετανία, θα μπορούσε να βοηθήσει στην παροχή ασφάλειας. Ακόμη και αν η Βρετανία δεν συμμετάσχει, άλλοι ευρωπαίοι θα μπορούσαν να βοηθήσουν, όπως κάνει τώρα η Γερμανία με την αντιμετώπιση της τρομοκρατίας στο Μάλι.
Η Ευρώπη απέχει πολύ από μια κοινή αμυντική δομή, αλλά η ανάγκη αυξάνεται. Και, ειρωνικά, ο μη δημοφιλής Τραμπ μπορεί να αποδειχθεί περισσότερο βοήθεια παρά εμπόδιο.