Του Κώστα Ράπτη
Και έμμεσες και άμεσες και προπάντων “εποικοδομητικές”: οι συνομιλίες που είχαν το Σάββατο στο Μασκάτ με τη μεσολάβηση του υπουργείου Εξωτερικών του Ομάν οι αντιπροσωπείες των ΗΠΑ και του Ιράν διήρκεσαν πάνω από δυόμιση ώρες και μολονότι στο μεγαλύτερο μέρος τους διεξήχθησαν “εκ του σύνεγγυς” και όχι απευθείας, εντέλει ολοκληρώθηκαν με μια σύντομη συνάντηση των δύο επικεφαλής, ήτοι του Αμερικανού προεδρικού απεσταλμένου Στιβ Ουίτκοφ και του υπουργού Εξωτερικών της Ισλαμικής Δημοκρατίας, Αμπάς Αραγτσί. Ήταν αυτός ο σολομώντειος τρόπος με τον οποίο συμβιβάσθηκε η προαναγγελία άμεσων συνομιλιών από μέρους του Ντόναλντ Τραμπ με τις αγέρωχες διαβεβαιώσεις των Ιρανών ιθυνόντων ότι δεν προσέρχονται σε απευθείας διαπραγμάτευση υπό καθεστώς πιέσεων.
Σε κάθε περίπτωση, οι αγορές κατάλαβαν αυτό που έπρεπε: η ανατίμηση την Κυριακή του ιρανικού νομίσματος κατά 6% πιστοποιεί τις θετικές προσδοκίες που προέκυψαν από την συνάντηση στο Μασκάτ. Άλλωστε, για να διατηρηθεί το μομέντουμ, οι δύο πλευρές όρισαν νέα συνάντηση για το ερχόμενο Σάββατο – και μολονότι το Σουλτανάτο του Ομάν διατηρεί τον μεσολαβητικό του ρόλο, ο χώρος διεξαγωγής των επόμενων συνομιλιών ενδέχεται να μεταφερθεί στην Ευρώπη.
Ο Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος στην πρώτη του προεδρική θητεία απέσυρε τις ΗΠΑ από την διεθνή συμφωνία JCPOA του 2015 για το πυρηνικό πρόγραμμα της Τεχεράνης και διέταξε τη δολοφονία του Ιρανού στρατηγού Κάσεμ Σολεϊμανί, ενώ με την επάνοδό του στον Λευκό Οίκο κλιμάκωσε τις απειλές εναντίον της Ισλαμικής Δημοκρατίας, αποστέλλοντας μεταξύ άλλων στρατηγικά βομβαρδιστικά Β-52 στην βάση του Ντιέγκο Γκαρσία στον Ινδικό Ωκεανό, αλλά και βομβαρδίζοντας τους Υεμενίτες συμμάχους του Ιράν, ενδέχεται τελικά να αποδειχθεί ο ηγέτης ο οποίος θα καταφέρει περισσότερα για το ιρανικό ζήτημα από ό,τι η μεσολαβήσασα κυβέρνηση των Δημοκρατικών υπό τον Τζο Μπάιντεν.
Η διαφαινόμενη πιθανότητα διπλωματικής επίλυσης της χρονίζουσας κρίσης προέκυψε ως αποτέλεσμα δύο σημαντικών μετατοπίσεων στην κάθε πλευρά. Από τη μία, ο Ουίτκοφ (ο οποίος εξελίσσεται σε πραγματικό υπουργό Εξωτερικών του Τραμπ, συμμεριζόμενος την πραγματιστική συναλλακτική νοοτροπία του) έθεσε από νωρίς, και με δημόσιες τοποθετήσεις του, ως “κόκκινη γραμμή της αμερικανικής πλευράς τη μη απόκτηση πυρηνικού όπλου από το Ιράν. Με αυτή την έννοια υποχώρησε από όσα μαξιμαλιστικά ζητά το Ισραήλ και επαναλάμβανε ο Αμερικανός Σύμβουλος Εθνικής Ασφαλείας, Μάικ Ουόλς, περί “μοντέλου Λιβύης”, ήτοι ολοσχερούς αποσυγκροτήσεως του ιρανικού πυρηνικού προγράμματος. Η διατήρηση του πυρηνικού προγράμματος (που αποτελεί κυριαρχικό δικαίωμα του Ιράν) υπό καθεστώς διεθνών επιθεωρήσεων και λοιπών εγγυήσεων, ώστε ο εμπλουτισμός ουρανίου να μην φθάσει το επίπεδο που θα επιτρέπει στρατιωτική χρήση, είναι κάτι το οποίο η Τεχεράνη είχε ήδη αποδεχθεί με την JCPOA, άρα μπορεί να αποτελέσει βάση συμφωνίας.
Από την άλλη πλευρά, οι Ιρανοί ιθύνοντες δεν περιορίσθηκαν στην επανάληψη της θέσης τους ότι η στρατιωτική χρήση της πυρηνικής τεχνολογίας έχει απαγορευθεί από τον ανώτατο ηγέτη του αγιατολλάχ Αλί Χαμενεϊ, αλλά έκαναν το δικό τους “βήμα παραπάνω”. Δήλωσαν δια του προέδρου Μασούντ Πεζεσκιάν ετοιμότητα για άνοιγμα της ιρανικής αγοράς σε αμερικανικές εξαγωγές και επενδύσεις, κάνοντας λόγο για “ευκαιρία του ενός τρισ. δολαρίων”. Υπέδειξαν έτσι ως οδό που μπορεί να σταθεροποιήσει τη βελτίωση των σχέσεων την άρση όχι απλώς των δευτερογενών κυρώσεων εναντίον τρίτων μερών που συναλλάσσονται με την Τεχεράνη, όπως εξασφάλιζε η JCPOA, αλλά των ίδιων των πρωτογενών κυρώσεων που παρεμποδίζουν τη δραστηριοποίηση αμερικανικών επιχειρήσεων στο Ιράν.
Σε μία συγκυρία κατά την οποία ο Τραμπ επείγεται να επιδείξει κάποια διπλωματική επιτυχία εν μέσω της αναταραχής του διεθνούς εμπορικού πολέμου, μία πρόοδος στον “ιρανικό φάκελο” η οποία θα συνοδευόταν και από αξιοσημείωτα οικονομικά ανταλλάγματα φαντάζει δελεαστική.
Τόσο δελεαστική, ώστε να επιφυλάξει την προηγούμενη εβδομάδα στον Ισραηλινό πρωθυπουργό Βενιαμίν Νετανιάχου, δια βίου θιασώτη της επιθετικής αντιμετώπισης του Ιράν, τη δυσάρεστη έκπληξη να προαναγγείλει τη συνάντηση του Μασκάτ.
Την εσωτερική σύγκρουση της αμερικανικής πλευράς (χαρακτηριστικοί είναι οι μύδροι των φιλο-ισραηλινών σχολιαστών του Διαδικτύου που ήδη αποκαλούν ανεπαρκή και ακατάλληλο τον Ουίτκοφ, αλλά και οι προηγηθείσες τοποθετήσεις φυσιογνωμιών του “κλίματος MAGA”, όπως ο Στιβ Μπάνον και ο δημοσιογράφος Τάκερ Κάρλσον, ότι πρέπει να αποφευχθεί η αναμέτρηση με το Ιράν) καθρεφτίζουν οι αντίστοιχες ζυμώσεις εντός του ιρανικού πλέγματος εξουσίας, όπου ο αγιατολλάχ Χαμενεϊ φέρεται να δέχθηκε επίμονες εκκλήσεις από την κυβέρνηση και το κοινοβούλιο να εγκαταλείψει την αρνητική προς τις διαπραγματεύσεις στάση του.
Πράγματι, για τη σταθερότητα του καθεστώτος της Ισλαμικής Δημοκρατίας η ελάφρυνση των κυρώσεων είναι σημαντικότερη από τις μάχες γοήτρου. Από την άλλη πλευρά, η επιφύλαξη ως προς την ικανότητα των ΗΠΑ να μείνουν σταθερές στα όποια συμφωνηθέντα εκ των πραγμάτων δικαιολογείται.
Στον λογαριασμό θα πρέπει να προστεθεί και η στάση της Ρωσίας, η οποία υποδέχθηκε στις αρχές του μηνός τον Ιρανό υφυπουργό Εξωτερικών και έλαβε μέρος σε τριμερή διαβούλευση με το Ιράν και την Κίνα για τον πυρηνικό φάκελλο. Απερίσπαστη από το μέχρι στιγμής άκαρπο φλερτ με τον Τραμπ για το ουκρανικό ζήτημα, η Μόσχα έσπευσε να καταγγείλει τις αμερικανικές απειλές κατά του Ιράν, την ίδια ώρα που ενθάρρυνε την Τεχεράνη να μην κλείσει την πόρτα στη διπλωματία.
Σημαντικό ρόλο στις αποφάσεις του Τραμπ έπαιξε προφανώς και το γεγονός ότι οι αραβικές μοναρχίες του Περσικού Κόλπου διαμήνυσαν στην Ουάσιγκτον ότι δεν θα συνεργήσουν σε τυχόν πολεμική περιπέτεια κατά του Ιράν. Τόσο οι αμερικανικές δυνάμεις που σταθμεύουν στην περιοχή όσο και οι φιλοξενούσες χώρες έχουν απειληθεί από το Ιράν με αντίποινα σε περίπτωση θερμής αναμέτρησης, ενώ ακόμη και το κλείσιμο των κρίσιμων για την παγκόσμια τροφοδοσία Στενών του Χορμούζ δεν θα μπορούσε να αποκλεισθεί σε ένα τέτοιο ενδεχόμενο.
Όλα αυτά εκτυλίσσονται υπό καθεστώς πίεσης χρόνου, διότι τον Οκτώβριο βάσει της JCPOA επανανεργοποιούνται οι ευρωπαϊκές κυρώσεις κατά της Τεχεράνης, γεγονός που θα οδηγήσει την τελευταία, όπως έχει προαναγγείλει σε πλήρη αποχώρηση από τη Συνθήκη μη Διάδοσης των Πυρηνικών Όπλων, άρα και σε διακοπή κάθε συνεργασίας με τη Διεθνή Υπηρεσία Ατομικής Ενέργειας, η οποία και επιθεωρεί το ιρανικό πυρηνικό πρόγραμμα.