Τι είναι αυτό που διακρίνει τις τράπεζες από τους servicers, τις εξειδικευμένες εταιρίες διαχείρισης κόκκινων δανείων, που έχουν αναλάβει να λύσουν το πιο «καυτό» θέμα όλων των εποχών για τον τραπεζικό τομέα;
Ο κ. Τάσος Πανούσης, διευθύνων σύμβουλος της Eurobank FPS αλλά και πρόεδρος της Ένωσης Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια & Πιστώσεις, είναι ίσως από τους πιο αρμόδιους να εξηγήσουν τις διαφορές. Και όπως ο ίδιος λέει : «οι τράπεζες υπάρχουν για να χρηματοδοτούν την οικονομία και να δέχονται καταθέσεις και όχι να κυνηγούν τα κόκκινα δάνεια.
Ως επικεφαλής της Ένωσης Εταιριών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις μπορείτε να μας πείτε τις θεσμικές απαιτήσεις του ρόλου;
Μέχρι σήμερα, το χρηματοπιστωτικό σύστημα είχε δύο βασικούς πυλώνες: τις τράπεζες και τις ασφαλιστικές εταιρείες. Η οικονομική κρίση άλλαξε τα δεδομένα για τις τράπεζες. Από τη μία πλευρά η αγορά αποτελείται πια από τέσσερα μόνο συστημικά ιδρύματα και ένα αριθμό μικρότερων τραπεζών και από την άλλη κληροδότησε το μεγάλο πρόβλημα των μη εξυπηρετούμενων δανείων. Για την επίλυσή του, οι εποπτικές αρχές αποφάσισαν τη μεταφορά μεγάλου όγκου τους σε ανεξάρτητους από τις τράπεζες φορείς διαχείρισης, που όμως λειτουργούν σε αυστηρά οριοθετημένο, ρυθμισμένο και εποπτευόμενο πλαίσιο. Δημιουργείται έτσι ένα σύστημα τριών πυλώνων, με τις εταιρείες διαχείρισης δανείων να έχουν κεντρικό ρόλο σε μια δευτερογενή αγορά δανείων που αναμένεται να διευρυνθεί σημαντικά τα επόμενα χρόνια. Ήδη έχουν αδειοδοτηθεί από την Τράπεζα της Ελλάδος 22 Εταιρείες Διαχείρισης (servicers).
Ο λόγος που αποφασίσαμε να συστήσουμε την Ένωση Εταιρειών Διαχείρισης Απαιτήσεων από Δάνεια και Πιστώσεις είναι για να εξασφαλίσουμε ότι οι εταιρείες αυτές, και όσες αδειοδοτηθούν μελλοντικά, θα διαχειρίζονται με ενιαίο τρόπο, με ορθές πρακτικές και σε επικοινωνία με τους εμπλεκόμενους φορείς το πλήθος των κόκκινων δανείων, στην ελληνική αγορά. Στόχος της Ένωσης, σε θεσμικό επίπεδο, είναι να διαμορφώνει και να προτείνει συγκεκριμένες πρωτοβουλίες και ενέργειες στο κανονιστικό και νομικό πλαίσιο που θα βελτιώνουν και θα υποστηρίζουν τη λειτουργία της αγοράς, να αποτελεί φορέα συνεργασίας μεταξύ των servicers, να μεριμνά ώστε να τηρούνται οι αρχές και οι βέλτιστες πρακτικές διαχείρισης απαιτήσεων σύμφωνα με τον Κώδικα Δεοντολογίας προς όφελος όλων των εμπλεκόμενων και να διασφαλίζει μέσω των εσωτερικών της κανόνων την δεοντολογικά ορθή και επαγγελματική συμπεριφορά των μελών της.
Οι εν λόγω εταιρίες είναι αυτές που θα λύσουν τυπικά και ουσιαστικά το πρόβλημα των κόκκινων δανείων. Τι έχουν τελικά που δεν είχαν οι τράπεζες;
Η απάντηση αφορά όλες τις πλευρές της διαχείρισης των μη εξυπηρετούμενων δανείων, αλλά στη βάση της αφορά το λόγο ύπαρξης των τραπεζών. Οι τράπεζες υπάρχουν για να χρηματοδοτούν την οικονομία και να δέχονται καταθέσεις και όχι να κυνηγούν τα κόκκινα δάνεια. Το έκαναν και το κάνουν από ανάγκη, αλλά αυτό αποτελεί περίσπαση από τον κεντρικό τους ρόλο, που είναι κρίσιμος ιδιαίτερα σήμερα που χρειάζεται να στηριχθεί η επανεκκίνηση της αναπτυξιακής διαδικασίας. Αντίθετα οι Εταιρείες Διαχείρισης Απαιτήσεων Δανείων, έχουν συγκεκριμένη εξειδίκευση, τεχνογνωσία και εργαλεία για αποτελεσματικότερη διαχείριση, ενώ θα μεταφέρουν στην ελληνική αγορά, την ευρωπαϊκή και διεθνή εμπειρία στον τομέα. Επιπλέον, οι τράπεζες διέπονται από ένα πολύ αυστηρό εποπτικό πλαίσιο (EBA rules) που ορίζει η Ευρωπαϊκή Αρχή Τραπεζών και που εγγυάται την διαφάνεια αλλά περιορίζει την ευελιξία τους, ενώ είναι υποχρεωμένες να διαχειριστούν και τον ηθικό κίνδυνο (moral hazard) και τον κίνδυνο να μολυνθεί το ενήμερο χαρτοφυλάκιο, σε εκτεταμένη εφαρμογή λύσεων, όπως για παράδειγμα με αφέσεις χρέους. Δεν είναι τυχαίο ότι οι ευρωπαϊκές εποπτικές αρχές είναι ο καταλύτης για τη μεταβίβαση μη εξυπηρετούμενων χαρτοφυλακίων εκτός των τραπεζικών ιδρυμάτων. Η εμπειρία έχει δείξει τόσο στην Ελλάδα όσο και την υπόλοιπη Ευρώπη ότι η διαχείριση των Servicers μπορεί να είναι τουλάχιστον κατά 30-40%, πιο αποτελεσματική από την διαχείριση που επιτυγχάνεται εντός Τράπεζας.
Τελικά, πότε θα απαλλαγεί και υπό ποιες προϋποθέσεις, η ελληνική αγορά, από τον “βραχνά” των κόκκινων δανείων; Θα μπορεί κανείς να μιλήσει για «καθαρό τοπίο» μετά την πενταετία;
Υπάρχουν δύο ξεχωριστές όψεις αυτής της διαδικασίας. Η μία αφορά την απαλλαγή των τραπεζών και των ισολογισμών τους από το «βραχνά», όπως εύστοχα τον αναφέρατε, που δυσχεραίνει τη βασική χρηματοδοτική τους λειτουργία. Και η άλλη αφορά την ολοκλήρωση της διαχείρισης του πρωτοφανούς σε όγκο αποθέματος κόκκινων δανείων που συσσωρεύτηκαν τα χρόνια της κρίσης. Τα κόκκινα δάνεια έχουν υποχωρήσει περίπου στα 75 δισ. ευρώ από 106 δισ. που ήταν στο απόγειο τους το 2016, ενώ οι ελληνικές τράπεζες έχουν αναλάβει το φιλόδοξο στόχο να τα μειώσουν κατά επιπλέον 53 δισ. ευρώ μέχρι το τέλος του 2021.Ο μέσος όρος των Μη Εξυπηρετούμενων Ανοιγμάτων (NPEs) στην Ελλάδα είναι περίπου στο 40%, με σημαντική διαφοροποίηση ανά τράπεζα, όταν στην Ευρώπη τα αντίστοιχα ποσοστά είναι περίπου στο 3% – 4%. Ταυτόχρονα έχουμε ένα σύνθετο «χάρτη» προβληματικών απαιτήσεων, που ξεκινά από το μικρό στεγαστικό ή καταναλωτικό δάνειο και φθάνει μέχρι τα μεγάλα επιχειρηματικά. Σε ό,τι αφορά τις τράπεζες, έχουν κάνει ήδη σημαντική πρόοδο και επιταχύνουν τις προσπάθειες τους. Η διαδικασία εξυγίανσης των ισολογισμών θα έχει προχωρήσει σημαντικά έως το τέλος του 2021.
Σε ό, τι αφορά, πάλι, τη διαχείριση του αποθέματος των NPEs, πρόκειται, όπως είναι φανερό, για ένα γιγάντιο, πολυεπίπεδο, project που θα μας απασχολεί για πολλά χρόνια ακόμη. Η διάρκεια της κρίσης στην Ελλάδα άγγιξε τα δέκα χρόνια. Δεν είναι παράλογο να υποθέσουμε ότι θα χρειαστεί αντίστοιχος χρόνος για να ξεδιαλύνουμε πλήρως την κληρονομιά της, ακόμη κι αν υποθέσουμε ότι θα σταματήσουν να παράγονται νέες καθυστερούμενες απαιτήσεις – κάτι που δεν έχει συμβεί ποτέ και πουθενά. Αλλά η ενεργή διαχείριση των ΝΡΕs, στους ταχύτερους δυνατούς ρυθμούς, είναι κρίσιμη για την εξυγίανση των προβληματικών επιχειρήσεων, με στόχο να παραμείνουν όσες είναι βιώσιμες και να απαλλαγεί η οικονομία από επιχειρήσεις – ζόμπι που νοθεύουν τον ανταγωνισμό και στερούν την οικονομία από πολύτιμη ρευστότητα. Παρά την αβεβαιότητα και τις δυσκολίες ενός τέτοιου εγχειρήματος θεωρώ πως μπορούμε να είμαστε αισιόδοξοι.
Εχετε ενδείξεις για αλλαγή της συμπεριφοράς των δανειοληπτών; Τι δείχνουν τα στοιχεία των νέων δανείων;
Η οικονομική κρίση άλλαξε πολλά στην Ελλάδα. Ένα από αυτά είναι και η συμπεριφορά των δανειοληπτών. Οι νέοι δανειολήπτες είναι πιο συντηρητικοί αλλά και πιο ενημερωμένοι. Σε γενικές γραμμές ζητούν πολύ μικρότερο ποσοστό δανείου σε σχέση με την αξία του ακινήτου, δίνουν ιδιαίτερη σημασία στη μακροπρόθεσμη δυνατότητά τους να εξοφλούν το δάνειο και στην πρόληψη αρνητικών συγκυριών και επιλέγουν να χρησιμοποιήσουν περισσότερα μετρητά για να καλύψουν τις ανάγκες τους. Η εικόνα αυτή αφορά κατεξοχήν τη στεγαστική πίστη, που δείχνει σημάδια ανάκαμψης αν και παραμένει σε χαμηλά σε σχέση με τα προ κρίσης επίπεδα. Για τα επιχειρηματικά δάνεια, σύμφωνα με τα τελευταία στοιχεία της Τραπέζης της Ελλάδος η συνολική ζήτηση παρουσιάζεται αυξημένη, ενώ και για το επόμενο τρίμηνο αναμένεται περαιτέρω μικρή αύξηση της ζήτησης κυρίως για δανειοδότηση μικρομεσαίων επιχειρήσεων. Πιστεύω ότι έχει αρχίσει να διαμορφώνεται μια μακροπρόθεσμη τάση αυξημένης ζήτησης που θα είναι αντίστοιχη με το ρυθμό ανάπτυξης της οικονομικής δραστηριότητας και ότι οι τράπεζες θα κινηθούν το επόμενο διάστημα πιο ενεργά στην κατεύθυνση μιας λελογισμένης πιστωτικής επέκτασης.
Γιατί ξαναγυρίζει στο «κόκκινο» ένα σοβαρό ποσοστό από τα ρυθμισμένα;
«Αυτό ήταν ένα συχνό φαινόμενο τα πρώτα χρόνια της κρίσης. Την τελευταία περίοδο όμως παρατηρείται σημαντική βελτίωση του ποσοστού των ρυθμισμένων δανείων που τηρούν τις συμβάσεις ρύθμισης. Ενδεικτικά τα ποσοστό «υποτροπής» ρυθμισμένων δανείων (δηλαδή δανείων που ήταν κόκκινα ρυθμίστηκαν και τελικά ξαναπέρασαν στο κόκκινο/redefault) από διψήφιο – περίπου 40% – βελτιώθηκε στο περίπου 15% και εκτιμάται βασίμως πως από φέτος θα κινείται σε μονοψήφιο ποσοστό. Πρόκειται για μια αναμφίβολα θετική εξέλιξη η οποία οφείλεται σε συνδυασμό αρκετών παραγόντων, είτε αντικειμενικών, όπως βελτίωση του εισοδήματος, ενίσχυση της απασχόλησης κ.α. είτε και «ψυχολογικών», που αφορά στην βελτίωση της συναλλακτικής συμπεριφοράς και αντίληψης περί συνέπειας στην εξυπηρέτηση των υποχρεώσεων. Ένας επιπρόσθετος παράγοντας, ενισχυτικός των παραπάνω είναι και η βελτίωση των όρων των ρυθμίσεων από πλευράς τραπεζών, με βασικό στόχο τη διασφάλιση της βιωσιμότητας των ρυθμίσεων, και όπως φαίνεται εκ του αποτελέσματος, ο στόχος αυτός επιτυγχάνεται. Υπάρχουν ωστόσο και άλλοι παράγοντες που επηρεάζουν την πορεία ενός ρυθμισμένου δανείου:
– Σχεδόν το ένα τέταρτο των κόκκινων δανείων είναι αυτό που λέμε στρατηγικοί κακοπληρωτές, δηλαδή μπορούν να πληρώσουν αλλά δεν το κάνουν γιατί πιστεύουν πως θα «κρυφτούν» και θα επωφεληθούν πίσω από ευνοϊκές ρυθμίσεις που κατά κανόνα αφορούν τους έχοντες πραγματική αδυναμία πληρωμής. Η συγκεκριμένη κατηγορία δανειοληπτών είναι πολύ επιρρεπής στην αθέτηση οποιασδήποτε ρύθμισης. Όμως έχει αρχίσει να καταγράφεται μια πρόοδος και σ’ αυτή την κατηγορία. Αρχίζουν να συνειδητοποιούν πως δεν υπάρχει εσαεί ασυλία και ειδικά για εκείνους που δεν ανταποκρίνονται στις υποχρεώσεις τους ενώ μπορούν.
– Αδυναμία πληρωμής: Νοικοκυριά και επιχειρήσεις που πραγματικά δεν μπορούν να ανταποκριθούν στις υποχρεώσεις τους ή μπορούν να ανταποκριθούν μερικώς και είναι συνεργάσιμοι προσέρχονται για ρυθμίσεις. Σε αρκετές περιπτώσεις έχει αποδειχθεί πως οι ρυθμίσεις αυτές δεν ήταν, εν τέλει, βιώσιμες, επειδή για παράδειγμα μεταβλήθηκαν δυσμενώς τα οικονομικά τους δεδομένα σε σχέση με ότι ίσχυε όταν αποφασίστηκε η ρύθμιση. Είναι σημαντικό ειδικά σε αυτές τις περιπτώσεις να μην κλείνει ο δίαυλος επικοινωνίας με την τράπεζα καθώς το να παραμένει κάποιος στις τάξεις των συνεργάσιμων δανειοληπτών είναι σημαντικό για τη συνολική του αντιμετώπιση από την τράπεζα.
Πιστεύετε ότι θα πρέπει να γίνει κάτι άλλο από την πλευρά της Πολιτείας ή θεσμικά;
Η αντιμετώπιση των κόκκινων δανείων δεν είναι μια στατική διαδικασία. Η κυβέρνηση έχει ήδη κάνει ένα σημαντικό βήμα, με το σχέδιο «Ηρακλής». Με δεδομένο ότι όλοι οι εμπλεκόμενοι συμφωνούμε πως το βαρίδι των κόκκινων δανείων πρέπει να φύγει για να αναπτυχθεί η ελληνική οικονομία σε γερές βάσεις, θεωρώ δεδομένο πως οι εξελίξεις θα παρακολουθούνται στενά και από την Πολιτεία και τους εποπτικούς φορείς τους επόμενους μήνες για να υπάρξουν, εάν κριθεί σκόπιμο, βελτιώσεις και προσαρμογές. Πέραν όμως αυτού πρέπει να τονίσουμε πως για την εξυγίανση των κόκκινων δανείων, την επιτυχία των ρυθμίσεων, τη μετατροπή σημαντικού μέρους αυτών σε ενήμερα δάνεια, και την αποφυγή δημιουργίας νέας γενιάς προβληματικών πιστώσεων έχει πολύ μεγάλη σημασία και το μακροοικονομικό περιβάλλον. Η επιτάχυνση δηλαδή της ανάπτυξης ώστε να φτάσει τους ρυθμούς που χρειάζεται η ελληνική οικονομία για να εδραιώσει μια υγιή ανάκαμψη μεσομακροπρόθεσμα που είναι και η μοναδική εξασφάλιση για να γίνουν αρκετά κόκκινα δάνεια και πάλι ενήμερα με βιώσιμο τρόπο. Τέλος οι αλλαγές που συζητιούνται το τελευταίο διάστημα για ένα νέο πτωχευτικό κώδικα καθώς και η ενσωμάτωση σε αυτόν όλων των σχετικών νόμων, όπως ο Ν. 4605, Ν. 3869, Ν. 4469 αναμένεται να επιταχύνουν την εξυγίανση υπερχρεωμένων νοικοκυριών και επιχειρήσεων.
Θα θέλατε να μας πείτε το περίγραμμα της φιλοσοφίας και τους στόχους της πρόσφατης στρατηγικής συνεργασίας της Eurobank με τη doValue αναφορικά με την πώληση του 80% της FPS και την πώληση των ομολόγων;
Το κρίσιμο σημείο είναι πράγματι ο στρατηγικός χαρακτήρας αυτής της συνεργασίας. Η doValue πρωταγωνιστεί στον κλάδο πανευρωπαϊκά και κυριαρχεί στη Νότια Ευρώπη, με απόλυτη εξειδίκευση σε δύο τομείς – τη διαχείριση Δανείων και τη διαχείριση ακινήτων που προέρχονται από απαιτήσεις. Είναι πρώτη στην Ιταλία – τη μεγαλύτερη ευρωπαϊκή αγορά ΝΡLs, πρώτη στην Ιβηρική, στην Ισπανία και την Πορτογαλία, μετά την εξαγορά της Altamira, που έχει την κορυφαία τεχνογνωσία στα ακίνητα, όπου επίσης η ισπανική αγορά είναι η μεγαλύτερη στην Ευρώπη. Θα είναι πια η πρώτη και στον ελλαδικό χώρο, στην Ελλάδα, αλλά και στην Κύπρο, με δάνεια υπό διαχείριση σε πρώτη φάση περίπου 40 δισ. αθροιστικά στις δύο χώρες, αποκτώντας τον πυλώνα που ολοκληρώνει τη μεσογειακή στρατηγική της. Η συνεργασία έχει απεριόριστο χρονικό ορίζοντα και είναι ενδεικτικό ότι ξεκινά με μια δεκαετή συμφωνία στη βάση της οποίας η FPS θα διαχειρίζεται όχι μόνον το σύνολο των απαιτήσεων της Eurobank από καθυστερήσεις αλλά επίσης, τα τιτλοποιημένα χαρτοφυλάκια (Pillar & Cairo) καθώς και τα χαρτοφυλάκια τρίτων επενδυτών. Παράλληλα, θα διεκδικήσει τη διαχείριση και νέων χαρτοφυλακίων που θα βγουν προς πώληση ή τιτλοποίηση στην αγορά, υλοποιώντας τη γενικότερη φιλοσοφία του ομίλου για επωφελείς συμπράξεις με κορυφαίους ξένους επενδυτές σε όλα τα πεδία προκειμένου να εξασφαλίζεται το βέλτιστο αποτέλεσμα για τους μετόχους, τους πελάτες αλλά και τους εργαζόμενους. Ας σημειωθεί ότι θα δώσουμε ιδιαίτερο βάρος προοπτικά στον τομέα της διαχείρισης ακινήτων και ήδη συνεργαζόμαστε με την Altamira, μέλος του ομίλου doValue, για τη μεταφορά το ταχύτερο στην ελληνική αγορά της κορυφαίας σχετικής εμπειρίας και τεχνολογικής υποδομής της.
H Eurobank έχει κινηθεί με δυναμικό τρόπο για να αντιμετωπίσει το πρόβλημα των κόκκινων δανείων. Η συμφωνία οδηγεί στην ολοκλήρωση ενός εμπροσθοβαρούς σχεδίου για την εξυγίανση του ισολογισμού που άνοιξε νέους δρόμους και ακολουθεί σήμερα το σύνολο σχεδόν του κλάδου. Προδιαγράφεται από όσα ανέφερα μια σχέση όχι απλώς συνεργασίας αλλά παράλληλης πορείας, που πηγαίνει και πέρα από τη μετοχική συμμετοχή του 20% την οποία θα διατηρήσει η Eurobank, η οποία θα έχει έτσι τη δυνατότητα να στραφεί με όλες τις δυνάμεις της και με το ανθρώπινο δυναμικό που διαθέτει στην ανάπτυξή της και στη στήριξη των επιχειρήσεων και της παραγωγικής οικονομίας».