Μέχρι το τέλος του μήνα οι Νεοϋορκέζοι έχουν την ευκαιρία να κοιτάξουν κατάματα τον εαυτό τους στη σκηνή της Μητροπολιτικής Οπερας.
Αυτή τη φορά το θέαμα είναι οικείο όσο ποτέ άλλοτε: ο «Μόμπι Ντικ», σε σκηνοθεσία του Λίοναρντ Φόγκλια και μουσική του Τζέικ Χέγκι, λειτουργεί σαν την καλύτερη αλληγορία για τους «ενδιαφέροντες καιρούς» που ζούμε.
Από μια συγκυρία, μια διασκευή του αριστουργήματος παρουσιάζει ο Μπομπ Γουίλσον στο Ντίσελντορφ από τις 17 Μαρτίου, ενώ ο γερμανικός εκδοτικός οίκος S. Fischer ετοιμάζει μία εξαντλητική έκδοση 2.000 σελίδων με σχόλια για το αμερικανικό έπος.
Τι βλέπουν, αλήθεια, οι Αμερικανοί επί σκηνής;
Ενα καράβι στο οποίο επιβιβάζονται ναυτικοί διαφορετικών φυλών, άλλοι από ανάγκη και άλλοι επειδή λαχταρούν το κυνήγι της φάλαινας. Βλέπουν, επίσης, τον καπετάνιο Αχαάβ που λέει: «Ολοι μου οι τρόποι είναι λογικοί, τα κίνητρα όμως και ο αντικειμενικός μου σκοπός είναι παράλογα» (όλα τα αποσπάσματα από τη μετάφραση αναφοράς του Α.Κ. Χριστοδούλου στον «Gutenberg»).
Ο Αχαάβ, που ξεκινάει με σαιξπηρική στολή για να ξεκρεμάσει τη μάσκα της φύσης και να καταλήξει κουρέλι στα παγωμένα κύματα. Μαζί με τους ναύτες του κυνηγούν μανιωδώς τη λευκή φάλαινα. Ευκαιρία για να τοποθετήσει ο Χέρμαν Μέλβιλ στο στόμα του μοναδικού επιζώντος και αφηγητή Ισμαήλ λίγα ταπεινά λόγια ύστερα από το ξεμπρόστιασμα της έπαρσης ενός «βασιλιά» που νόμιζε πως θα ξαναγράψει την Ιστορία: «Μήπως τούτη η ασπρίλα, με την αοριστία της, υποδηλώνει το άψυχο κενό και την απεραντοσύνη του σύμπαντος και με τον τρόπο αυτό μας μαχαιρώνει μπήγοντας μέσα μας την ιδέα της μηδαμινότητας, όταν αντικρίζουμε την άσπρη άβυσσο του γαλαξία;».
Ο Αχαάβ βλέπει παντού μάσκες και αναπαραστάσεις.
Η φάλαινα δεν του έκοψε το πόδι αντιδρώντας από ένστικτο, όπως του λέει ο Στάρμπακ («Τι τρέλα να εκδικηθείς ένα άλαλο κτήνος!»), αλλά επειδή είχε κάποιο σκοπό. Η μόνη απάντηση στον κόσμο είναι η εκδίκηση. «Ολα τα ορατά αντικείμενα δεν μοιάζουν παρά σαν χάρτινες μάσκες» ανταπαντάει στον Στάρμπακ. «Σε ό,τι συμβαίνει γύρω μας όμως – στη ζωντανή πραγματικότητα, στο αναμφισβήτητο γεγονός –, κάτι εκεί μέσα που δεν γνωρίζουμε, προικισμένο ωστόσο με στοχασμό, προβάλλει τα χαρακτηριστικά του χυτά πίσω από την άλογη μάσκα, σαν σε καλούπι… Στην άσπρη φάλαινα θα βγάλω αυτό το μίσος.
Μη μου μιλάς για βλαστήμια. Θα χτυπούσα τον ήλιο αν με πρόσβαλλε. Γιατί, αν ο ήλιος μπορούσε να το κάνει αυτό, τότε κι εγώ θα μπορούσα να κάνω εκείνο το άλλο, μια κι εδώ κάτω υπάρχει πάντα κάποια δικαιοσύνη, που εποπτεύει άγρυπνα όλα τα πλάσματα».
Η δικαιοσύνη του Τραμπ – λάθος, του Αχαάβ – είναι αρχαϊκή. Προέρχεται από τον μηχανισμό της μιμητικής βίας: χτύπα όταν η αγέλη αισθανθεί απειλή. Και ξαναχτύπα όταν σε χτυπήσουν. Μην επιστρέφεις ποτέ στο τραπέζι του διαλόγου και της διαπραγματευτικής συμφιλίωσης. Διαιώνισε τον κύκλο της βίας για να φαίνεται ότι αναπαράγεις την επίδειξη ισχύος – σαν άλλος προνεωτερικός φύλαρχος.
ΟΛΑ ΓΙΑ ΤΗΝ ΕΚΔΙΚΗΣΗ.
Ο καπετάνιος χάνει το πόδι του και βλέπει πλέον ως συμπαντική δύναμη την εκδίκηση. Ο Τραμπ χάνει το 2020 την προεδρία και την ψευδαίσθηση της παντοδυναμίας. Εκτοτε βλέπει τις εκλογές «κλεμμένες», οπότε χρειάζεται να επιβιβαστεί στο «Πίκουοντ» της επανεκλογής για να «διορθώσει» τον κόσμο. Χρησιμοποιεί όσες ρητορικές ακροβασίες και ανορθολογισμούς απαιτεί η μεγάλη επικράτεια του MAGA: από την ξανακερδισμένη ελευθερία μετά το τέλος των εμβολιασμών μέχρι τον αδυσώπητο αναθεωρητισμό εις βάρος της Ουκρανίας και της Ευρώπης. Πριν από αυτόν ο Αχαάβ γνωρίζει καλύτερα το εκλογικό ποίμνιο.
«Για να χρησιμοποιήσει τον σκοπό του έπρεπε να χρησιμοποιεί πειθήνια όργανα… Μόνιμη κατάσταση και βασικός όρος της ζωής του συνηθισμένου ανθρώπου, σκεφτόταν ο Αχαάβ, είναι η ιδιοτέλεια. Ακόμα κι αν παραδεχτούμε πως η ιδέα της Ασπρης Φάλαινας φλογίζει στο έπακρο τις καρδιές των αντρών μου… πρέπει να έχουν και κάτι που να ικανοποιεί τις πιο κοινές, τις καθημερινές τους ανάγκες… Δεν θα στερήσω από αυτούς τους ανθρώπους, σκεφτόταν ο Αχαάβ, όλες τις ελπίδες να δουν στα χέρια τους λεφτά, πραγματικά λεφτά».
Οπως και οι μελλοντικοί γητευτές της εξουσίας που επιβάλλουν τα νέα όρια της δημοκρατικότητας ο Αχαάβ μαγνητίζει, υπνωτίζει και υπόσχεται να κάνει την ελπίδα μεγάλη ξανά. Στην ανάγκη μεταστρέφει την πραγματική έννοια των λέξεων ή διαβάζει την πραγματικότητα με παραμορφωτικά φίλτρα.
«Είχε απόλυτη συνείδηση πως έμμεσα είχε εκθέσει τον εαυτό του στην αδιάσειστη κατηγορία του σφετερισμού της εξουσίας. Αν ήθελε, λοιπόν, το πλήρωμά του μπορούσε και ήταν ικανό γι’ αυτό, χωρίς να υποστεί καμία απολύτως τιμωρία, να αρνηθεί στο εξής κάθε υπακοή σ’ αυτόν, κι ακόμα να του αρπάξει με τη βία τη διοίκηση από τα χέρια».
Τι βλέπουν τελικά οι Αμερικανοί στη Μητροπολιτική Οπερα; Δεν γνωρίζουμε καν εάν ο λιμπρετίστας έχει συμπεριλάβει την τελική εκτίμηση του Ισμαήλ για το πλήρωμα τη δεύτερη μέρα του κυνηγιού: «Οποιους αόριστους φόβους, όποια κακά προαισθήματα κι αν είχαν νιώσει πρωτύτερα μερικοί από δαύτους, όλα αυτά όχι μόνο κρύβονταν από δέος μπροστά στον Αχαάβ… αλλά διαλύονταν εντελώς – τρέπονταν σε φυγή δεξιά κι αριστερά, σαν τους φοβιτσιάρηδες λαγούς στα λιβάδια, που σκορπούν μόλις δουν τον βίσωνα να σκιρτάει».
Ναι, η σαγήνη του ανορθολογισμού – η οποία μπορεί να εξάγεται από τις αμερικανικές μεσοδυτικές Πολιτείες στα αστικά κέντρα των ευρωπαϊκών μητροπόλεων – είναι συνήθως ανίκητη. Ειδικά όταν η αμερικανική προεδρία μοιάζει με ένα ακόμη τηλεοπτικό προϊόν που καταναλώνεται σε απευθείας σύνδεση. Στο τέλος ο Ισμαήλ μένει μόνος να κοιτάζει το «μεγάλο σάβανο της θάλασσας» που τα καταπίνει όλα.
Αυτός: ένας «ποιητής» και μάρτυρας της καταστροφής, όπως σε πολλές δυστοπίες του αμερικανικού ονείρου. Οπως στο «Φαρενάιτ 451», όπου ο πυροσβέστης Μόνταγκ ανασύρει την κρυμμένη «Παραλία στο Ντόβερ» του Μάθιου Αρνολντ με τους στρατούς που συγκρούονται μέσα στη νύχτα (η απόδοση από τον παλιό «Εκηβόλο»):
[…] ο κόσμος, που μοιάζει
Να απλώνεται μπροστά μας σαν χώρα ονείρων,
Τόσο ποικίλος, τόσο όμορφος, τόσο νέος,
Δεν έχει πράγματι μήτε χαρά, μήτε αγάπη, μήτε φως,
Μήτε βεβαιότητα, μήτε ειρήνη, μήτε βοήθεια για τον πόνο.
Κι είμαστ’ εδώ σαν σε σκοτιδιασμένο κάμπο
Σαρωμένο από συγκεχυμένους συναγερμούς αγώνα και φυγής,
Οπου άγνωρες στρατιές χτυπιούνται τη νύχτα.