Ο τόνος, αν μη τι άλλο, είναι μια δραματική αλλαγή. Οι προηγούμενες ομιλίες από τον πρόεδρο της Ευρωπαϊκής Κομισιόν Ζαν-Κλοντ Γιούνκερ ακούγονταν σαν να δίνονται από την άκρη μιας αβύσσου.
Το 2015, ανέφερε ότι η Ευρωπαϊκή Ένωση δεν ήταν ούτε ευρωπαϊκή ούτε αρκετά ενωμένη. Το 2016 η διάθεση ήταν ακόμη πιο απαισιόδοξη: η ένωση αντιμετώπιζε μια «υπαρξιακή κρίση» και τα κράτη μέλη «παραλύονταν» από τον λαϊκισμό.
Η φετινή ομιλία άρχισε με συγχαρητήρια για τα 27 κράτη μέλη της ΕΕ – ο αποκλεισμός του Ηνωμένου Βασιλείου από την καταμέτρηση ήταν μία από τις λίγες έμμεσες αναφορές στο Brexit – που έδειξαν «ότι η Ευρώπη μπορεί να προσφέρει στους πολίτες της». Πολλά από αυτά που παραδόθηκαν ήταν, φυσικά, αποτέλεσμα της επιταχυνόμενης οικονομικής ανάκαμψης, αλλά επεσήμανε τον ρόλο των θεσμικών οργάνων της ΕΕ στη δημιουργία της θεμελιώδους σταθερότητας.
Οι επιπτώσεις της ομιλίας στην πολιτική ήταν πιο δύσκολο να διαβαστούν από τη διάθεσή της. Εκεί όπου η Κομισιόν έχει πραγματική ισχύ – εμπορικές και επιχειρηματικές ρυθμίσεις – η εστίαση ήταν σωστή. Η Ευρώπη έχει γίνει, τόσο από επιλογή όσο και εκ των πραγμάτων, ο παγκόσμιος ηγέτης στο ελεύθερο εμπόριο. Με τη συμφωνία ΕΕ-Καναδά να έχει κλείσει, ο κ. Γιούνκερ υπογράμμισε τη δέσμευση της ΕΕ για την ολοκλήρωση της συμφωνίας με την Ιαπωνία και την επιδίωξη στο μέλλον να συνεργαστεί με το εμπορικό μπλοκ Mercosur της Λατινικής Αμερικής, την Αυστραλία και τη Νέα Ζηλανδία, όλα μέχρι τη φιλόδοξη προθεσμία του 2019.
Η πρόσκλησή του για έλεγχο των προσφορών για ευρωπαϊκές εταιρείες από κρατικές ξένες επιχειρήσεις έχει νόημα. Η σκιώδης ιδιοκτησία των εταιρειών εξαγοράς όπως η HNA της Κίνας εγείρει πραγματικές ανησυχίες. Η Κομισιόν θα πρέπει να σιγουρευτεί αυτά τα θέματα να μην μετατραπούν σε προστατευτισμό.
Όσον αφορά τα εσωτερικά ζητήματα, ιδίως εκείνα που αφορούν τη συγκέντρωση της εξουσίας, η αισιοδοξία συνδυάστηκε με επιφύλαξη. Σε ό, τι αφορά την πρόταση του προέδρου της Γαλλίας Εμανουέλ Μακρόν, για τη δημιουργία ενός ενιαίου υπουργού Οικονομικών της Ευρώπης, ο κ. Γιούνκερ συμφώνησε ότι κάτι τέτοιο θα χρειαζόταν – αυτό θα σήμαινε μεγαλύτερο ρόλο για τον Επίτροπο για τις οικονομικές και δημοσιονομικές υποθέσεις. Με την πρόταση, που ευνοείται από τη Γερμανία, ο Ευρωπαϊκός Μηχανισμός Σταθερότητας να καταστεί ένα πλήρως ανεξάρτητο χρηματικό ταμείο, ο κ. Γιούνκερ εγκρίνει αλλά επιθυμεί μια σταδιακή αλλαγή.
Σχετικά με το κρίσιμο θέμα της τραπεζικής ένωσης, ο κ. Γιούνκερ υπεξέφυγε και πάλι. Η κρίσιμη συνιστώσα του, ένα κοινό σύστημα ασφάλισης καταθέσεων, αποτελεί επείγουσα προτεραιότητα. Ωστόσο, η περαιτέρω ενίσχυση των επιμέρους τραπεζικών συστημάτων πρέπει να έλθει πρώτη. Ανάμεσα στις γραμμές, ένα ακόμη νεύμα προς τη Γερμανία είναι αντιληπτό: δεν θα χρειαστεί να χρηματοδοτήσει ένα σχέδιο που εξασφαλίζει τα ταραχώδη τραπεζικά συστήματα στον νότο.
Η μεγάλη μη οικονομική πρόκληση που αντιμετωπίζει η ΕΕ είναι τι πρέπει να κάνει σχετικά με τις χώρες στην ανατολική άκρη της που απομακρύνονται από το κράτος δικαίου. Το μήνυμα του κ. Γιούνκερ προς την Ουγγαρία και την Πολωνία ήταν ότι το κράτος δικαίου είναι «υποχρεωτικό». Ο προτιμώμενος τρόπος να προχωρήσουν είναι η βαθύτερη ολοκλήρωση και όχι η διατήρηση κάποιων χωρών σε ένα μισοτελειωμένο οικοδόμημα. Ο κ. Γιούνκερ δεν μίλησε άμεσα για την αντιμετώπιση των παραβιάσεων των δημοκρατικών αρχών. Ο λεπτός χειρισμός του για τη Βαρσοβία και τη Βουδαπέστη δείχνει ότι οι συγκρούσεις αξιών δεν αξίζουν ακόμη το κόστος ενός σχίσματος ανατολής-δύσης.
Η επιφυλακτικότητα του κ. Γιούνκερ αποκαλύπτει μια σκληρή πραγματικότητα: η ένωση δεν πρόκειται να έρθει πιο κοντά από ό, τι η Γερμανία είναι διατεθειμένη να προχωρήσει. Ο ίδιος και οι 27 πρέπει να περιμένουν τα αποτελέσματα των γερμανικών εκλογών στις 24 Σεπτεμβρίου. Αν κερδίσει μια τέταρτη θητεία, ο συνασπισμός που η καγκελάριος Άνγκελα Μέρκελ θα δημιουργήσει θα διαμορφώσει την πολιτική μέσα και έξω από τη Γερμανία. Το πώς θα τον χρησιμοποιήσει για να διαμορφώσει μια κοινή προσέγγιση στην Ευρώπη με τον κ. Μακρόν, θα καθορίσει πόσες από τις ιδέες που αναφέρθηκαν στην αισιόδοξη ομιλία του κ. Γιούνκερ θα γίνουν πραγματικότητα.