Η διατλαντική συμμαχία, η οποία εδώ και δεκαετίες υποστήριζε την παγκόσμια σταθερότητα, ενίσχυε τη δημοκρατία και διαφύλαττε τη Δύση όπως την ξέρουμε, υφίσταται έντονη πίεση και κινδυνεύει να υποχωρήσει.
Ο αμερικανός πρόεδρος Ντόναλντ Τραμπ, ο οποίος έχει επανειλημμένα αμφισβητήσει τις παραδοσιακές συμμαχίες της Αμερικής, εξαπολύοντας επίθεση και κατά του ΝΑΤΟ, αναμφίβολα φέρει μεγάλη ευθύνη για αυτήν την επιδείνωση. Αλλά η Ευρώπη, χάρη στην αδράνεια της, συνέβαλε επίσης στην κατάσταση αυτή – και τώρα πρέπει να συμβάλει στην επίλυσή της.
Η κακουχία της Δύσης είναι αναμφισβήτητα αποτέλεσμα των συνεχιζόμενων και ανεπίλυτων προκλήσεων της οικονομικής διακυβέρνησης που δημιουργούνται από την παγκοσμιοποίηση. Αυτές οι προκλήσεις είναι ιδιαίτερα έντονες στην Ευρωπαϊκή Ένωση, όπου η παράλυση των πολιτικών εμπόδισε τις κυβερνήσεις να εφαρμόσουν πλήρως τις μεταρρυθμίσεις που απαιτούνται για την αντιμετώπιση της χρηματοπιστωτικής κρίσης που ξεκίνησε πριν από μια δεκαετία.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες συμφωνούν ότι η τρέχουσα θεσμική οργάνωση της ευρωζώνης είναι λανθασμένη και γνωρίζουν τι πρέπει να γίνει. Αλλά παραμένουν μαστιζόμενοι από αδράνεια, ακινητοποιημένοι από συντηρητισμό και απασχολούμενοι από την εσωτερική πολιτική, με πολλούς ηγέτες να επιτρέπουν στον εαυτό τους να γίνει όμηρος του λαϊκιστικού ευρωσκεπτικισμού. Ως αποτέλεσμα, δεν κατάφεραν να λάβουν τα απαιτούμενα μέτρα για να εξασφαλίσουν τη μακροπρόθεσμη σταθερότητα της ΕΕ, συμπεριλαμβανομένης μιας πλήρους τραπεζικής ένωσης που θα στηρίξει τα οικονομικά της Ευρώπης και ένα γνήσιο σύστημα οικονομικής διακυβέρνησης σε επίπεδο ΕΕ.
Η απουσία ενός αξιόλογου προέδρου των ΗΠΑ που είναι πρόθυμος και ικανός να ενθαρρύνει την ΕΕ να σημειώσει περαιτέρω πρόοδο προς την ολοκλήρωση δεν βοηθά. Αλλά οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αναλάβουν την ευθύνη για τη δική τους αδιαλλαξία – και να αναλάβουν δράση για να σώσουν την Ένωση.
Τα καλά νέα είναι ότι η λαϊκή υποστήριξη για την ΕΕ έχει βελτιωθεί σημαντικά μετά την ψηφοφορία του Ηνωμένου Βασιλείου για το Brexit τον Ιούνιο του 2016, δημιουργώντας ένα παράθυρο ευκαιρίας για την επίτευξη ουσιαστικής μεταρρύθμισης. Αλλά το παράθυρο δεν θα παραμείνει ανοικτό για πολύ. Και, μέχρι στιγμής, οι ηγέτες της ΕΕ δεν κατάφεραν να εκμεταλλευτούν την ανανεωμένη υποστήριξη του ευρωπαϊκού σχεδίου για να υποστηρίξουν την αλλαγή.
Αυτό δεν σημαίνει ότι δεν γίνονται θετικά βήματα. Σε μια ευπρόσδεκτη αντίθεση με τον άγριο προστατευτισμό του Τραμπ, η ΕΕ συνέχισε να προωθεί το ελεύθερο εμπόριο, συνάπτοντας εμπορικές συμφωνίες με τον Καναδά και την Ιαπωνία και ξεκινώντας διαπραγματεύσεις με την Αυστραλία, το μπλοκ Mercosur της Λατινικής Αμερικής και τη Νέα Ζηλανδία.
Δεδομένου ότι οι δυνατότητες της ευρωπαϊκής εμπορικής συμφωνίας μπορούν να συμβάλουν στην εξασφάλιση μιας πιο προοδευτικής προσέγγισης της παγκοσμιοποίησης – κρίσιμης σημασίας για την αποκατάστασή της – οι εν λόγω προσπάθειες πρέπει να ενταθούν. Αλλά η εστίαση πρέπει να μετατοπιστεί από το ελεύθερο εμπόριο στο δίκαιο εμπόριο. Και οι ηγέτες της Ευρώπης πρέπει να κάνουν καλύτερη δουλειά για να γνωστοποιήσουν τα πιθανά οφέλη από τον καθορισμό κανόνων της ΕΕ στο παγκόσμιο εμπόριο σε όσους αποκομίζουν κέρδη από αυτό.
Το ίδιο ισχύει για άλλους τομείς όπου η ΕΕ δείχνει πολύτιμη ηγεσία. Για παράδειγμα, η Ευρωπαϊκή Κομισιόν πρωτοστατεί στον περιορισμό της κατάχρησης του ανοίγματος των λογαριασμών κεφαλαίου – ιδίως μέσω της παύσης της φοροαποφυγής από πολυεθνικές εταιρείες εντός της ΕΕ και αλλού.
Οι ευρωπαίοι ηγέτες πρέπει να αναδείξουν τέτοιες προσπάθειες. Λίγο περισσότερο από ένα χρόνο αφότου η δημοσίευση των εγγράφων του Παναμά υπογράμμισε την έκταση της φοροδιαφυγής από τους πλούσιους στον κόσμο, η απελευθέρωση των λεγόμενων Paradise Papers αποκάλυψε εκ νέου εκείνους – συμπεριλαμβανομένων πολλών στο υπουργικό συμβούλιο του Τραμπ – που έριξαν μεγάλα χρηματικά ποσά σε υπεράκτια φορολογικά καταφύγια. Τώρα είναι ώρα για την ΕΕ να αναπτύξει μητρώο των πραγματικών κατόχων των καταπιστευμάτων, ενώ παράλληλα να εντείνει την ώθηση της για παγκόσμια μεταρρύθμιση.
Ένα άλλο θετικό βήμα της ΕΕ, που αναμένεται στην κοινωνική σύνοδο κορυφής του Γκέτεμποργκ αυτό το μήνα, είναι η έγκριση του Ευρωπαϊκού Πυλώνα Κοινωνικών Δικαιωμάτων από το Ευρωπαϊκό Συμβούλιο, την Ευρωπαϊκή Κομισιόν και το Ευρωπαϊκό Κοινοβούλιο. Ο πυλώνας επικεντρώνεται στην εξασφάλιση ίσων ευκαιριών και πρόσβασης στην αγορά εργασίας, δίκαιων συνθηκών εργασίας και κοινωνικής προστασίας και ένταξης. Και εδώ, οι προσπάθειες αυτές – οι οποίες διαψεύδουν ισχυρισμούς ότι η ΕΕ δεν είναι τίποτα περισσότερο από ένα σύλλογο νεοφιλελεύθερων καπιταλιστικών ελίτ – πρέπει να δημοσιοποιηθούν πιο αποτελεσματικά.
Εάν η ΕΕ δεν καταφέρει να εφαρμόσει αποτελεσματικές μεταρρυθμίσεις, θα μπορούσαν να αναζωογονηθούν οι λαϊκιστικές πολιτικές τάσεις, ιδίως εάν επιτραπεί στα κράτη μέλη που κινούνται προς αυτή την κατεύθυνση – δηλαδή την Πολωνία και την Ουγγαρία – να συνεχίσουν την πορεία τους. Και ακριβώς πέρα από τα σύνορα της ΕΕ, οι ηγέτες του μπλοκ πρέπει να προχωρήσουν γρήγορα με προσφορά στην Τουρκία, όπου ο πρόεδρος Ρετζέπ Ταγίπ Ερντογάν έχει συγκεντρώσει την πολιτική εξουσία στα χέρια του, ενός νέου είδους σχέση που δεν βασίζεται στην τελική προσχώρηση στην ΕΕ.
Η Ευρώπη δεν έχει άλλη επιλογή παρά να δράσει. Σχεδόν καθημερινά, προκύπτουν νέα στοιχεία ότι ο Τραμπ παραμένει αφοσιωμένος στην προσέγγιση του «πρώτα η Αμερική», η οποία αποποιείται τον παραδοσιακό ρόλο των ΗΠΑ ως τον κύριο υπερασπιστή της φιλελεύθερης δημοκρατίας στον κόσμο. Οι δεξιοί λαϊκιστές και τα αυταρχικά καθεστώτα – στην Ευρώπη και αλλού – θα συνεχίσουν να επιδιώκουν να αξιοποιήσουν το προκύπτον κενό ηγεσίας. Ο μόνος τρόπος για να προστατευθεί η φιλελεύθερη παγκόσμια τάξη είναι οι άλλες δυνάμεις – ξεκινώντας από την ΕΕ – να καλύψουν το κενό.
Οι ηγέτες του κόσμου πρέπει να αντισταθούν στην πίεση του βραχυπρόθεσμου πολιτικού τριμπαλισμού και να αντιμετωπίσουν τις μελλοντικές γεωπολιτικές και οικονομικές προκλήσεις. Οι λαϊκιστές και οι προστατευτιστές στα δεξιά και στα αριστερά θα αποτύχουν αναπόφευκτα να πραγματοποιήσουν τις απλοϊκές τους υποσχέσεις. Αλλά οι κεντρώες και προοδευτικές δυνάμεις στην Ευρώπη και αλλού πρέπει να είναι έτοιμες.